4. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella mynediad at driniaethau canser yn dilyn pandemig COVID-19? OQ56492

Cyhoeddwyd 'Iechyd a Gofal Cymdeithasol yng Nghymru - COVID-19: Edrych tua’r dyfodol' ar ddydd Llun 22 Mawrth, ac mae’r Aelod wedi cyfeirio at y ddogfen honno eisoes. Mae’n nodi'r dull y bydd y GIG yn ei ddefnyddio i adfer gwasanaethau fel rhai canser. Rydym hefyd wedi cyhoeddi datganiad ansawdd ar gyfer canser sy'n nodi'r cyfleoedd ar gyfer gwelliant parhaus i wasanaethau canser yn y blynyddoedd i ddod.

Ac mae'n debyg mai hwn fydd y cwestiwn olaf y byddaf yn ei ateb gan yr Aelod, a hoffwn ddweud nad ydym wedi cytuno bob amser, ond rwyf bob amser wedi gwerthfawrogi ymagwedd onest ac uniongyrchol, ac mae ein dadleuon bob amser wedi bod ar sail ymddiriedaeth, lle gwyddom lle rydym yn anghytuno ac mae unrhyw faterion sydd wedi'u rhannu'n gyfrinachol bob amser wedi cael eu trin yn y ffordd honno, a hoffwn ddymuno'n dda iddi ar gyfer y dyfodol.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Rwy'n gwerthfawrogi eich geiriau. Rydych yn garedig iawn ac rwyf am ymateb drwy ddweud diolch am eich tryloywder a'ch gonestrwydd ar rai o'r achlysuron pan ydym wedi gorfod edrych ar rai o'r sefyllfaoedd anodd iawn sy'n wynebu ein gwasanaethau iechyd a chymdeithasol.

Wrth gwrs, un o'r sefyllfaoedd anodd iawn sy'n ein hwynebu yw'r ddarpariaeth o driniaethau canser i bobl drwy'r pandemig. Nawr, mae Cymru wedi bod heb gynllun cyflawni ar gyfer canser ers diwedd y llynedd, a ddydd Llun yr wythnos hon, rhybuddiodd Cynghrair Canser Cymru, nad oedd ganddynt fawr o feddwl o’ch datganiad ansawdd na'ch blaenraglen waith COVID-19, fod gofal canser yng Nghymru mewn perygl heb strategaeth ganser newydd. Roedd y cynllun cyflawni a oedd gennych yn 21 tudalen o hyd, ac yn ei le, cafwyd datganiad sydd oddeutu tair tudalen o hyd. Rwyf wedi ei ddarllen; mae'n llawn o sylwebaeth braf a fawr ddim arall. I ddyfynnu'r gynghrair canser, nid oes map trywydd clir yn y datganiad ansawdd ar gyfer sut y gall gofal canser wella fel y gall Cymru ddal i fyny â'r gwledydd sy'n perfformio orau, ac yn y pen draw, achub mwy o fywydau.

Yn fwyaf damniol, ânt rhagddynt i ddweud nad ydynt yn credu fod hwn yn ymateb digon manwl i'r argyfwng presennol ym maes gofal canser, ac nid yw'n nodi uchelgais digonol ar gyfer gwasanaethau canser yng Nghymru.

Weinidog, fe ddywedoch chi fod gennych uchelgais go iawn i Gymru yn eich ateb i Rhun ap Iorwerth, felly a allwch ddweud ychydig mwy wrthym am yr uchelgais go iawn hwnnw ar gyfer gwasanaethau canser, a sut rydych yn ymateb i'r sylwadau damniol braidd am gynlluniau eich Llywodraeth i drin canser dros y blynyddoedd i ddod, pe baech yn ddigon ffodus i ffurfio'r Llywodraeth nesaf?

Wel, rydym eisoes wedi dechrau ar y llwybr tuag at wella canlyniadau i bobl â chanser. Os edrychwch nid yn unig ar y niferoedd ond ar wella canlyniadau yng Nghymru, rydym wedi gwneud cystal â rhannau eraill o'r DU, ac o gofio bod Cymru yn rhan hŷn a thlotach o'r DU, byddech yn disgwyl gweld bwlch posibl yn y gwelliant i'r canlyniadau. Mae hynny'n dangos y cynnydd rydym wedi'i wneud. Fe fyddwch hefyd yn ymwybodol o'r dewis rwyf wedi'i wneud i fabwysiadu dull mwy tryloyw o ddeall ble rydym arni o ran darparu’r gofal sydd ei angen ar bobl gyda'r llwybr canser sengl newydd, a chredaf y bydd hwnnw'n arwain at welliannau. Rydym wedi gweithio ar hynny gyda chlinigwyr canser a Chynghrair Canser Cymru.

Gwnaethom nodi yn 'Cymru Iachach' mai datganiadau ansawdd fyddai'r cam nesaf i sicrhau bod cynlluniau cyflawni ar wahân yn ganolog i atebolrwydd, cynllunio a chynnydd yn ein sefydliadau. Felly, mae'r datganiad ansawdd yn nodi'r canlyniadau a'r safonau disgwyliedig y byddwn yn eu gweld. Ni fwriedir iddo fod yn gynllun cyflawni, yn gynllun gweithredol ynddo'i hun. Fodd bynnag, bydd cynllun gweithredu yn cael ei ddatblygu yn y misoedd nesaf, gyda Chynghrair Canser Cymru a chlinigwyr yn cyfrannu ac yn cymryd rhan yn y gwaith hwnnw. Yna, bydd gweithrediaeth y GIG yn sicrhau ei fod yn cael ei gyflawni yn y rhan ganolog o ble mae byrddau iechyd yn cyflawni hefyd. Rhan o'n her oedd cael cynllun ar wahân, ar wahân i'r prosesau cynllunio a gweithredu eraill yn y gwasanaeth iechyd. Bydd hyn yn sicrhau bod gwasanaethau canser yn ganolog i hynny, ac atebolrwydd cliriach. Felly, gallwch ddisgwyl gweld manylion gweithredu cynlluniau lefel byrddau iechyd, cynlluniau Felindre, a’r trosolwg cenedlaethol hefyd. Felly, fe welwch ddwy ran wrth i hyn gael ei gyflwyno i gymryd lle’r rhaglen gyflenwi flaenorol, a chredaf y bydd hynny'n atgyfnerthu'r uchelgais sydd gan bob un ohonom ar gyfer gofal canser o ansawdd uchel, a chredaf y bydd honno'n ffordd ddibynadwy o ymdrin â'r gwelliant y mae pob un ohonom yn dymuno’i weld mewn gwasanaethau a chanlyniadau canser.

Weinidog, clywais yr hyn rydych newydd ei ddweud, ond mae etholwr sydd wedi dioddef o ganser y fron wedi cysylltu â mi i ddweud ei bod bellach wedi cael diagnosis o ganser eilaidd y fron—nid yw’n 30 oed eto—a’i bod wedi’i siomi gyda’r datganiad ansawdd, am ei bod yn nodi nad oes unrhyw ddata go iawn ar bobl sy'n byw gyda chanser eilaidd y fron yng Nghymru ac mai dim ond un nyrs arbenigol ar ganser eilaidd y fron sydd i'w gael yng Nghymru. Nawr, rwyf wedi darllen y datganiad ansawdd, ac fel y nodoch chi'n gwbl gywir, ceir cyfeiriad ynddo at gynllun gweithredu treigl sydd i'w ddatblygu—cynllun treigl tair blynedd. Ond mae'n debyg fod pobl yn dymuno gwybod beth yn union y mae hynny'n ei olygu. Felly, pryd y gallwn gael union fanylion y cynllun hwnnw fel bod pobl yn deall yr hyn y bydd angen i’r byrddau iechyd ei gyflawni? A hefyd, yn y datganiad ansawdd, mae'n sôn am y gweithlu, ond amlygwyd y pryderon am y gweithlu yn yr adroddiad gan y grŵp trawsbleidiol ar ganser; pryd y gallwn gael cynllun manwl ar y ffordd rydych hefyd yn mynd i weithredu a chynyddu'r gweithlu er mwyn sicrhau bod y gwasanaethau hyn ar gael ac yn gweithio i'r bobl?

Wel, credaf eich bod yn gofyn nifer o wahanol gwestiynau yno, felly rwyf am geisio ymdrin â lle rydym arni gyda'r cynllun gweithredu yn gyntaf a'i berthynas â'r datganiad ansawdd ar ganser. Bydd yn rhaid i'r cynlluniau gweithredu nodi sut y byddant yn bodloni'r canlyniadau a'r safonau rydym wedi'u nodi yn y datganiad ansawdd, a dyna'r pwynt. Felly, bydd yn rhaid i bob bwrdd iechyd nodi sut y maent yn bodloni'r disgwyliadau hynny a bydd gan weithrediaeth y GIG rôl hefyd fel yr arweiniad canolog, os mynnwch, y galwodd yr adolygiad seneddol amdano, a gwnaethom nodi ein hymateb yn 'Cymru Iachach', y cynllun hirdymor ar gyfer iechyd a gofal. Felly, dyna'r llwybr rydym arno a byddwch yn gweld y fframwaith hwnnw wedyn ac fe fydd yn agored, gan y bydd angen i fyrddau iechyd gyhoeddi'r hyn y maent yn mynd i'w wneud.

Bydd gennym hefyd fwy o dryloywder a data o'r llwybr canser sengl wedyn a'r ffigurau y byddwn yn eu darparu ar bob cam. Mae canser yn her amlweddog ac mae'n croesi ystod o feysydd triniaeth eraill. Felly, pan ydym yn sôn am y gweithlu, nid y gweithlu canser yn unig mohono, gan fod llawer o'r llawfeddygon rydym yn sôn amdanynt hefyd yn cyflawni llawdriniaethau eraill, ac mae'r gweithlu diagnostig rydym yn sôn amdano yn gwneud gwaith diagnostig arall hefyd. Er enghraifft, y rhaglen wella ar endosgopi a gyfarwyddir yn ganolog, a fydd yn sicr o fudd i wasanaethau canser, ond i ystod o wasanaethau eraill hefyd. Felly, credaf weithiau ei bod yn anodd dweud mai dim ond gweithlu canser sydd i’w gael. Mae angen inni feddwl, wrth gwrs, am feysydd lle rydym am weld gwelliant parhaus sy’n ymwneud yn fwy penodol â chanser, ond mae hefyd yn effeithio ar y gwasanaeth ehangach hefyd.

Pan fyddwch chi a minnau'n sefyll ar faniffesto i geisio cael ein hailethol i'r lle hwn, rwy'n hyderus y bydd yn cynnwys cynlluniau i ailfuddsoddi yn y gweithlu a chael mwy o'n staff—gan gofio’r lefelau mwyaf erioed o staff y GIG sydd gennym eisoes—y credaf y byddant yn nodi llwybr i barhau â'r gwelliant mewn gwasanaethau canser a welsom dros y tymor diwethaf hwn, ac i fynd i'r afael â'r ôl-groniad gwirioneddol a sylweddol sydd wedi datblygu mewn gwasanaethau canser a gweddill ein GIG o anghenraid yn ein hymateb i'r pandemig dros y flwyddyn ddiwethaf a mwy.