1. Pa gamau cynnar y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â llygredd aer yng Nghymru? OQ56616

Llywydd, mae'r rhaglen lywodraethu, sy’n cael ei chyhoeddi heddiw, yn ailadrodd ein hymrwymiad i Ddeddf aer glân i Gymru. Mor gynnar â'r wythnos hon, byddwn yn cefnogi ac yn hyrwyddo Diwrnod Aer Glân Cymru, gan godi ymwybyddiaeth o lygredd aer a'r rhan y gall pob un ohonom ni ei chwarae i wneud yr aer yn lanach ac yn iachach.

Prif Weinidog, mae effaith llygredd aer yn sylweddol iawn o ran ein hiechyd, fel y dangosir gan gyfraddau asthma a chyflyrau anadlol eraill, er enghraifft, a hefyd o ran yr amgylchedd a newid yn yr hinsawdd. Gwn, Prif Weinidog, eich bod chi wedi ymrwymo yn llwyr i weithredu radical ac amserol gan y Llywodraeth hon yng Nghymru, ac yn sicr mae angen hynny o ran iechyd y cyhoedd a'n hamgylchedd gwerthfawr. Mae angen i ni ddod o hyd i ffyrdd ymarferol a chynhyrchiol ymlaen sy'n cael effaith wirioneddol gadarnhaol yn ein cymunedau, ac o ran llygredd aer, mae traffig ar y ffyrdd yn rhan eithaf mawr o'r broblem. Bydd y newid i gerbydau trydan yn cael effaith a fydd i'w chroesawu yn fawr ar y materion hyn, ac, yn wir, mae gan Newport Transport fflyd o fysiau trydan, sy'n enghraifft dda o gynnydd. Prif Weinidog, a wnewch chi ystyried cynlluniau a chefnogaeth gan Lywodraeth Cymru i'r newid i drydan ar gyfer cerbydau i'r rhai sy'n cael eu defnyddio fwyaf yn ein cymunedau—bysiau, tacsis, awdurdod lleol—[Anghlywadwy.]—a cherbydau danfon lleol hefyd?

Wel, Llywydd, diolchaf i John Griffiths am y cwestiwn atodol yna ac, wrth gwrs, rwy'n cytuno ag ef am arwyddocâd aer glân i iechyd pobl, i'r amgylchedd, i fioamrywiaeth, ac yn wir i'n heconomi. Mae Llywodraeth Cymru, Llywydd, yn buddsoddi bron i £30 miliwn mewn bysiau trydan ac allyriadau isel, mewn tacsis, ac mewn gwella ein seilwaith gwefru, yn enwedig yn y mannau hynny lle mae pobl yn fwyaf tebygol o fod yn teithio—felly, ym meysydd parcio gorsafoedd rheilffordd a meysydd parcio cyhoeddus. Mae ein treialon tacsis gwyrdd gwerth £4 miliwn wedi prynu 50 o dacsis cwbl drydanol sydd â lle i gadeiriau olwyn, fel y gall gyrwyr tacsis eu cymryd nhw ar sail defnyddio a phenderfynu, fel y gallan nhw weld y manteision drostynt eu hunain.

A, Llywydd, a gaf i ganmol yn arbennig weithredoedd cyngor Casnewydd am yr arweinyddiaeth y maen nhw wedi ei ddangos gyda'r gwasanaeth bws hyblyg estynedig a gyflwynwyd yn ddiweddar? Ddydd Iau yr wythnos hon, bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn ymweld â chyngor Casnewydd i ddathlu lansiad eu llwybrau teithio llesol newydd yn rhan o'r Diwrnod Aer Glân, a gwn y bydd hynny yn digwydd yn Llysweri, lle bydd y cyngor yn arddangos rhai o'r 15 o fysiau trydan newydd sydd ganddyn nhw ar gael yn rhan o'u fflyd cerbydau trydan ac a fydd yn helpu'n sylweddol i sicrhau aer glân i ddinasyddion Casnewydd.

Rwy'n ei gweld hi braidd yn ddoniol bod John Griffiths, ein cyd-Aelod, yn siarad am weithredu cynnar ar lygredd aer. Fel y mae'r Prif Weinidog a minnau yn gwybod, mae eisoes yn hwyr iawn ar y ddadl hon. Yn wir, ym mis Mai 2019, dywedodd wrth y Senedd fod y ddadl hon wedi bod yn mynd rhagddi ers degawd, ac rydym ni i gyd yn gwybod eich bod chi, Prif Weinidog, wedi methu â chyflawni eich addewid arweinyddiaeth, a dyfynnaf,

'i ddatblygu Deddf aer glân newydd'.

Nawr, er fy mod i'n sylweddoli bod yr ymatebion i ymgynghoriad y Papur Gwyn yn cael eu hadolygu ar hyn o bryd, mae'n dal yn wir efallai na fyddwn ni'n gweld rheoliadau yn cael eu pennu tan wanwyn 2024. Felly, rwy'n rhybuddio John Griffiths ei bod hi'n ymddangos y bydd camau cadarnhaol yn cael eu gohirio ymhellach fyth.

Fodd bynnag, gan droi atoch chi, Prif Weinidog, mae cam byrdymor y gallwch chi ei gymryd. Mae'r £3.4 miliwn o gyllid refeniw a'r £17 miliwn o gyllid cyfalaf, a ddyrannwyd ar gyfer gweithredu ar ansawdd aer yn 2021-22, yn doriad mewn termau real o'r flwyddyn flaenorol. Felly, a wnewch chi ddadwneud y toriad hwn a buddsoddi ymhellach mewn mynd i'r afael â risg iechyd yr amgylchedd unigol mwyaf y byd? Diolch, Llywydd.

Wel, Llywydd, er gwaethaf yr argyfwng iechyd hinsawdd, a'r cyfyngiadau y gwnaeth hwnnw eu gosod ar y Senedd o ran deddfwriaeth ac ar gapasiti Llywodraeth Cymru, ar ôl gorfod dargyfeirio adnoddau sylweddol i faich deddfwriaeth coronafeirws y bu'n rhaid iddi basio drwy'r Senedd, cyhoeddwyd ein cynllun awyr glân ym mis Awst 2020, cyhoeddwyd y Papur Gwyn ar aer glân ym mis Ionawr 2021. Fe wnaethom gyhoeddi, ochr yn ochr â hyn, ymgynghoriad ar leihau allyriadau o losgi tanwydd solet yn y cartref. Ac rydym ni'n ymateb i'r ymgynghoriad nawr—yr atebion sylweddol i ymgynghoriadau, sydd wedi dod i mewn o bob rhan o Gymru. Rwy'n disgwyl gallu cyhoeddi crynodeb o'r ymatebion hynny ym mis Medi.

Felly, Llywydd, er gwaethaf ein capasiti i fwrw ymlaen â'r ddeddfwriaeth aer glân yr oeddwn i wedi gobeithio y byddem ni wedi gallu ei chyflwyno yn nhymor diwethaf y Senedd, rydym ni wedi gallu cymryd camau sylweddol ymlaen, a byddwn yn parhau i fuddsoddi. Byddwn yn parhau i fuddsoddi yn y ffordd yr wyf i eisoes wedi esbonio—yn y camau ymarferol hynny y cyfeiriodd John Griffiths atyn nhw, sy'n gwneud gwahaniaeth ymarferol.

Mae stryd yn fy rhanbarth i, yn Hafodyrynys, a adnabyddir fel y stryd fwyaf llygredig yng Nghymru. Y tebygolrwydd yw bod llawer o strydoedd eraill fel yr un yn Hafodyrynys ond nad ydym ni'n gwybod am y llygredd gan nad yw'r monitro ar gael yno. Nawr, dylai'r Ddeddf aer glân yr ydych chi wedi ei chrybwyll, Prif Weinidog, yr ydym ni i gyd yn aros amdani, roi cyfle i gynyddu monitro aer, i amlygu'r ardaloedd lle ceir problemau a helpu i fynd i'r afael â'r problemau hyn, er mwyn osgoi strydoedd eraill yn tagu mewn mygdarthau oherwydd tagfeydd a llosgi domestig, fel trigolion blaenorol Hafodyrynys. Dylid cyflwyno'r Ddeddf hon yn ystod 100 diwrnod cyntaf y Llywodraeth hon. A wnewch chi gyhoeddi'r amserlen, Prif Weinidog, a dechrau'r cloc ar achub miloedd o fywydau?

Llywydd, byddaf yn gwneud datganiad ar y rhaglen ddeddfwriaethol cyn gwyliau'r haf. Bydd yn nodi ein cynlluniau ar gyfer deddfwriaeth. Mae'n anochel y bydd yn rhaid iddi roi sylw i'r cyfyngiadau parhaus y mae coronafeirws yn eu gosod arnom ni a'r galwadau y mae'n eu gwneud ar ein gwasanaethau deddfwriaethol. Nid ydym ni wedi gorffen eto gyda deddfwriaeth Brexit, y bydd yn rhaid i'r Senedd ddod o hyd i ffordd o ymdrin â honno. Ond, serch hynny, byddaf yn cyflwyno'r rhaglen ddeddfwriaethol. Bydd yn cynnwys ein huchelgais i gyflwyno Bil aer glân i'w drafod yn y Senedd. Ac mae Delyth Jewell yn iawn, Llywydd, bod monitro yn rhan hanfodol o'r ffordd y gallwn ni nodi anawsterau aer glân, ac yna rhoi trefn ar ymateb iddyn nhw, fel y gwnaeth fy nghyd-Weinidog Lesley Griffiths yng nghyswllt Hafodyrynys, gan gadarnhau'r cynlluniau a gyflwynodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i ni a'u hariannu  yn llawn. Felly, mae hanes y Llywodraeth hon o ran ymdrin â'r mannau lle ceir problemau o ran aer glân, lle mae gwaith monitro wedi eu nodi, yn sefyll yn gadarn iawn i'w archwilio.