Ym mis Chwefror 2020, cyhoeddodd y Gynghrair Cymunedau Diwydiannol, yr ICA, ystyriaeth bwysig o sut y gellir ailadeiladu economi cymunedau hŷn Prydain. Roedd yr adroddiad yn cynnig casgliadau a oedd yn effeithio ar dros chwarter poblogaeth y DU a oedd yn byw yn yr ardaloedd hyn, a chyfran fwy fyth o ddinasyddion yng Nghymru, gydag argymhellion a fyddai'n effeithio ar 12 o'r 22 ardal cyngor yng Nghymru. Roedd yr adroddiad yn blaenoriaethu nifer o ymyriadau allweddol yr oedd eu hangen—ymyriadau a oedd yn bwysig ym mis Chwefror 2020, ond sydd hyd yn oed yn fwy hanfodol yn awr wrth inni geisio ailadeiladu ar ôl COVID. Roedd yn galw am fwy o gefnogaeth i weithgynhyrchu, buddsoddi mewn sgiliau, gwell cysylltedd a gwneud iawn am fethiant y farchnad eiddo, ac rwy'n croesawu'r ffaith bod llawer o'r blaenoriaethau hyn wedi'u cyflawni gan y rhaglen lywodraethu uchelgeisiol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru yn gynharach heddiw. Ond roedd yr adroddiad hefyd yn galw am ddisodli cyllid yr UE, sydd wedi bod yn arf pwysig i hyrwyddo swyddi a thwf mewn rhannau llai llewyrchus o'r DU, gan gynnwys ardaloedd diwydiannol hŷn. Yn benodol, roedd yn dweud y dylai Cymru gael yr arian sy'n ofynnol ar sail angen yn hytrach nag ar sail poblogaeth. Roedd hefyd yn galw am gyfraniad gweithredol gan yr holl bleidiau perthnasol: awdurdodau lleol, ond hefyd, yn hollbwysig, Seneddau cenedlaethol datganoledig. Fel y mae'r cynnig yn enw'r Trefnydd yn ei wneud yn glir, mae'r cynigion a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU yn methu â bodloni'r meini prawf hyn.

Cyhoeddodd yr ICA adroddiadau ychwanegol hefyd sy'n amlygu'n fanylach beth yn union oedd ei angen ar gyfer llawer o fodelau ariannu ar ôl yr UE. O ystyried y pwysigrwydd hanfodol y gwnaeth yr ICA ei briodoli i hyn ar gyfer hen ardaloedd diwydiannol, fel fy etholaeth i, mae'n werth cymryd ychydig o amser i ystyried eu canfyddiadau. Rwy'n ddiolchgar i'r Athro Steve Fothergill, Joan Dixon a Peter Slater am roi gwybod i'r grŵp trawsbleidiol ar gymunedau diwydiannol am yr ymchwil hwn yn ystod tymor diwethaf y Senedd.

Beth oedd eu casgliadau? Yn gyntaf, mae'n bwysig nodi y byddai'r DU wedi cymhwyso ar gyfer cyllid ychwanegol pe byddai wedi aros yn yr UE. Un adlewyrchiad trawiadol ar y 2010au fel degawd o gyni diangen yw y byddai tri rhanbarth ychwanegol yn Lloegr wedi cymhwyso fel rhanbarthau llai datblygedig. Yn ail, byddai gorllewin Cymru a'r Cymoedd wedi cymhwyso o hyd ar gyfer y cyllid hwn, felly bydden nhw wedi cael cyfran uwch o arian. Yn drydydd, er mwyn bod yn drawsnewidiol, byddai angen i unrhyw gynllun olynol gynnig dyraniadau ariannol aml-flynyddol o'r cyfnod ymarferol hwyaf. Yn bedwerydd, ac rwy'n dyfynnu,

'mae'n bwysig bod rheoli' cyllid ar ôl Brexit

'yn adlewyrchu ysbryd a llythyren y setliad datganoli.'

Yn wir, argymhellodd yr ICA y dylid ailfrandio'r cyrff ariannu i adlewyrchu cenhedloedd y DU y maen nhw'n gweithio oddi mewn iddyn nhw. Byddai'r ymrwymiad symbolaidd hwn yn cyd-fynd â'r cam ymarferol o adael i wledydd datganoledig benderfynu sut y byddai arian yn cael ei wario o fewn eu hawdurdodaethau.

Yn bumed, yn hollbwysig, ni ddylai cyllid fod ceiniog yn llai na'r cynlluniau yr oedd yn eu disodli. Unwaith eto, o'i osod yn erbyn y meini prawf hyn, mae'n amlwg bod cynigion Llywodraeth y DU yn annigonol. Maen nhw'n ceisio osgoi datganoli, sy'n cynrychioli ymgais annymunol i fachu pŵer gan Weinidogion Llywodraeth y DU. Fel y nododd llefarydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ar yr economi, mae'r swm y bydd Cymru'n debygol o'i gael yn methu â diwallu ein hangen ac nid yw'n cyfateb i'r arian a ddarparwyd yn flaenorol. Yn hytrach na £375 miliwn blynyddol, bydd Cymru'n cael £30 miliwn i £40 miliwn o'r gronfa codi'r gwastad, a briwsion o fwrdd y gronfa adnewyddu cymunedol. Mae hyn yn cynrychioli methiant clir i anrhydeddu ymrwymiadau a chyflawni'r hyn a addawyd. Y cyfan fydd ar ôl inni yw arian mân yn hytrach na ffyniant.