Part of the debate – Senedd Cymru am 4:09 pm ar 23 Mehefin 2021.
Rwy'n cynrychioli etholaeth wrthgyferbyniol lle ceir rhai o'r wardiau cyfoethocaf yng Nghymru ochr yn ochr â rhai o'r ardaloedd cynnyrch ehangach tlotaf o ran amddifadedd. Yn un o fy wardiau tlotaf, penderfynodd y ganolfan feddygol israddio'r feddygfa ym Mhen-twyn, gan ddadfuddsoddi o'r gymuned leol, ac felly mae cleifion sydd naill ai'n sâl eu hunain neu sydd â phlant sy'n sâl yn gorfod cerdded milltir neu ddwy i gyrraedd y meddyg—ac nid ydynt yn teimlo'n dda, neu nid yw eu plentyn yn teimlo'n dda. Mae rhai ohonynt mor dlawd fel nad oes ganddynt unrhyw gredyd ar eu ffonau hyd yn oed, felly yn bendant ni allant fforddio tacsi. Felly, mae diffyg bws yn anhygoel o anodd iddynt.
Fodd bynnag, nid bywydau rhai ar aelwydydd tlawd yn unig sy'n crebachu pan gaiff gwasanaethau bysiau eu tynnu'n ôl. Gallaf gofio dair blynedd yn ôl pan gollodd Cyncoed y gwasanaeth bws ar hyd ochr orllewinol llyn y Rhath y byddwch i gyd yn gyfarwydd ag ef—yr effaith ddinistriol ar bobl oedrannus ac anabl, nad ydynt yn gallu cerdded yn gyfforddus ar draws y parc er mwyn dal yr un bws sy'n rhedeg ar hyd ochr ddwyreiniol y llyn unwaith yr awr. Mae hyn yn golygu bod eu bywydau'n crebachu, oherwydd eu bod mor ofalus gyda'u harian, yn bennaf, fel na fyddant yn llogi tacsi er mwyn mynd i gwrdd â ffrind neu i ryw achlysur cymdeithasol arall, ac maent yn rhoi'r gorau i fynd allan. Gallant gael bwyd wedi'i ddanfon, ond os nad oes ganddynt berthnasau gerllaw sy'n mynd i'w cludo i lefydd, nid ydynt yn mynd i unman.
Felly, mae hon yn broblem enfawr, ac mae'r achos yn deillio o'r ffaith na allwn reoli'n union ble mae'r llwybrau sy'n gwasanaethu etholaeth drefol iawn. Hyd yn oed mewn etholaethau trefol, mae gennym broblemau enfawr pan fo pobl yn cael eu hynysu'n gymdeithasol o ganlyniad i brinder bysiau a diffyg rheolaeth dros ble mae angen i fysiau fynd. Nid oes diben cael tocyn bws mewn amgylchiadau o'r fath—tocyn rhyddid—os nad oes bysiau. Felly, rwy'n gobeithio, gyda'n gilydd, y gallwn symud ymlaen i sicrhau y gellir trefnu'r arian a wariwn ar fysiau, sy'n arian sylweddol, mewn ffordd well fel y gallwn sicrhau bod pawb yn cael mynediad teg at fws.