Bum mlynedd yn ôl, o drwch blewyn pleidleisiodd mwyafrif o bobl a fwriodd bleidlais yng Nghymru a'r DU gyfan i adael yr Undeb Ewropeaidd, ac rydym wedi gadael. Mae hynny'n iawn, a dyna'r canlyniad democrataidd. Ond mae democratiaeth yn gymhleth, nid gordd mohoni. Yn ogystal â phenderfyniad mwyafrifol, mae'n ymwneud â phlwraliaeth, goddefgarwch a dod o hyd i dir cyffredin, sy'n un o'r rhesymau pam y dadleuodd llawer ohonom dros gytundeb ymadael a oedd yn cadw cymaint â phosibl o fynediad at farchnad sengl yr UE a chyfranogiad parhaus mewn undeb tollau. Yn fy marn i, byddai hynny wedi bod yn ganlyniad mwy democrataidd i'r refferendwm, un y gallai dwy ochr y ddadl fod wedi byw gydag ef.

Fel y mae, dilynodd y Torïaid lwybr Brexit pleidiol, caled gan ei droi'n fater ymrannol gwenwynig sy'n parhau i rannu gwleidyddion, ond yn bwysicach na hynny, mae'n parhau i rannu cymunedau, teuluoedd a ffrindiau a sefydlogrwydd cyfansoddiadol y DU, sy'n drist ac yn anghyfrifol iawn. Am y rheswm hwnnw'n unig, dylid ystyried cytundeb Boris Johnson yn fethiant gwleidyddol a chymdeithasol. Ond eisoes mae'n profi'n fethiant economaidd hefyd. Y rheswm arall y gwnaethom ddadlau dros fwy o ymochri â'r UE oedd i atal yr hyn a welwn yn awr—rhwystrau i fasnach y dywedwyd wrth fusnesau Cymru na fyddent yn eu hwynebu, y cynnydd enfawr mewn biwrocratiaeth a rhwystrau heblaw am dariffau, yr anawsterau a wynebir gan y celfyddydau a'r sector creadigol wrth deithio yn Ewrop, y niwed uniongyrchol i'n diwydiant bwyd môr, a'r ffin amlwg iawn ym môr Iwerddon. Nid yw'r rhain yn broblemau annisgwyl na bach, fel yr hoffai'r Torïaid inni gredu; maent yn sylfaenol ac yn ganlyniad anochel Brexit y Torïaid. 

Soniais am Ogledd Iwerddon. Rydym i gyd, gobeithio, yn derbyn na allwn gael ffin galed ar ynys Iwerddon. Felly, mae unrhyw gytundeb masnach gydag UDA neu Awstralia, neu unrhyw wlad arall o ran hynny, o reidrwydd yn golygu naill ai ffin ym môr Iwerddon neu daflu ffermwyr Cymru a'r DU o dan y bws Brexit enwog. Nid oes ffordd o osgoi hynny. Mae cytundeb Awstralia yn dangos y cyfeiriad teithio. Mae'r Torïaid wedi dewis y ffin forol a masnach rydd dros gyfanrwydd cyfansoddiadol y DU a dyfodol ffermio yng Nghymru.

Eglurais ragrith y Torïaid ar y mater hwn yn ddiweddar, felly nid wyf am ailadrodd hynny, ond ni wyddwn a ddylwn chwerthin neu grio pan wyliais Weinidog masnach y DU yn ei amddiffyn yn y Senedd ac ar y cyfryngau. Ar un gwynt, canmolodd Liz Truss y mynediad y byddai ein ffermwyr yn ei gael i'r marchnadoedd newydd, fel Fiet-nam. A'r eiliad nesaf, roedd hi'n cyfaddef nad oes nemor ddim masnach mewn cynnyrch fel cyw iâr am ei bod mor bell. Wel, pwy fyddai wedi meddwl? Pwy fyddai wedi meddwl bod Fiet-nam ymhell o weddill Ewrop? Yn sydyn, mae hi wedi gweld y golau hwnnw.

Bum mlynedd ar ôl y refferendwm, fy marn i yw na fydd y cyhoedd ym Mhrydain yn goddef y Brexit Torïaidd dinistriol, ymrannol, dogmatig hwn yn rhy hir. Rwy'n gobeithio ac rwy'n disgwyl y byddwn ymhen pum mlynedd yn myfyrio ar Brexit o safbwynt ymochredd llawer agosach ar dollau a'r farchnad. Byddai honno'n ffordd ymlaen lawer mwy synhwyrol, ymarferol a democrataidd, a gallai hefyd helpu i achub rhai o'r busnesau yma a'n helpu i gael digon o bobl i weithio yn y diwydiannau hynny. Diolch.