So, eitem 4: datganiadau 90 eiliad. Mike Hedges.

Diolch. Eleni, mae Côr Merched Treforys yn dathlu 80 mlynedd ers ffurfio, ac rwy’n falch iawn i fod yn llywydd i’r côr.  

Dechreuwyd y côr yn 1941 gan Miss Lillian Abbot ac aelodau’r grŵp amddiffyn cymorth cyntaf lleol. Ar y pryd, roedd llawer o gorau meibion yn boblogaidd yn yr ardal, fel maen nhw’n parhau i fod, fel y côr byd-enwog Morriston Orpheus.  

Mae eu cyfarwyddwr cerdd presennol, Anthony Williams, wedi bod gyda’r côr ers 1974 ac maen nhw wedi bod yn ehangu eu repertoire cerddorol yn raddol, o ganu alawon gwerin ac emynau i alawon sioe a cherddoriaeth pop.  

Canolfan y côr yw Capel y Tabernacl yn Nhreforys. Maen nhw’n ymarfer yn y festri ac yn cael eu cyngherddau yn y capel. Maen nhw wedi perfformio gyda nifer o gorau, unawdwyr a bandiau milwrol. Hefyd, mae’r côr yn adnabyddus ar draws y byd, wedi canu yn adeiladau’r Senedd yn Toronto ac Ottawa yn ystod eu taith o Ganada yn 1991. 

Nid Canada yw’r unig wlad maen nhw wedi gadael marc arni, ond maen nhw hefyd wedi perfformio yn yr Almaen, yr Iseldiroedd, Sbaen, y Ffindir, Iwerddon, Tysgani, Gwlad Pwyl a llawer o gyngherddau yn Lloegr. Llongyfarchiadau.

Yr wythnos hon yw Wythnos y Lluoedd Arfog ar draws y Deyrnas Unedig, a bydd llawer ohonom yn nodi Diwrnod y Lluoedd Arfog ddydd Sadwrn yma. Ond heddiw yw Diwrnod y Milwyr Wrth Gefn—diwrnod a neilltuwyd gennym i dalu teyrnged i'r rhai sy'n rhoi eu hamser hamdden i wasanaethu fel rhan annatod o allu amddiffyn y DU. Mae dros 2,000 o filwyr wrth gefn yng Nghymru yn gwirfoddoli i gydbwyso eu swyddi a'u bywyd teuluol â gyrfa filwrol ac eleni, cawn gyfle i fyfyrio ar y rôl anhygoel y mae milwyr wrth gefn wedi'i chwarae yn ystod pandemig COVID-19 ac i ddiolch iddynt. Mae'r gwaith hwn wedi cynnwys cynorthwyo ein GIG i gyflawni ei rhaglen frechu flaengar, cefnogi ein canolfannau profi, a helpu Gwasanaeth Ambiwlans Cymru. Felly, heddiw, gadewch i ni fanteisio ar y cyfle i ddiolch i filwyr wrth gefn a chymuned gyfan y lluoedd arfog yng Nghymru am eu gwaith yn ystod y 18 mis diwethaf, ac i gydnabod eu cyfraniad gwerthfawr i'n cenedl a'r manteision y maent yn eu creu i'w cyflogwyr, gadewch inni wneud popeth yn ein gallu i annog cyflogwyr ledled y wlad, gan gynnwys Comisiwn y Senedd a Llywodraeth Cymru, i fabwysiadu polisïau sy'n cefnogi recriwtio milwyr wrth gefn a rhoi'r hyblygrwydd sydd ei angen arnynt i ymgymryd â'u rolau hanfodol a phwysig. Diolch.

Prynhawn ddoe, fe glywsom ni am farwolaeth dyn a chwaraeodd ran mor bwysig ym mywydau nifer ohonom ni. Bu farw David R. Edwards yn 56 mlwydd oed. Ffurfiodd Dave y band Datblygu pan yn yr ysgol yn Aberteifi yn 1982, a datblygodd y band i fod yn un o'r mwyaf dylanwadol yn hanes cerddoriaeth gyfoes yng Nghymru. Roedd o'n gyfansoddwr ac yn fardd, a'i farddoniaeth yn ffraeth, yn dyner, yn ddoniol ac yn ddwys. Ond nid dyn y sefydliad oedd Dave. Yn wir, byddai'n chwerthin wrth feddwl ein bod ni'n ei goffau e yma heddiw. Doedd gan Dave ddim amser i unrhyw un nag unrhyw ddosbarth o bobl oedd yn edrych i lawr eu trwynau ac yn barnu pobl eraill. 

Roedd geiriau Dave yn adlewyrchu bywyd yng Nghymru nad oedd yn cael ei adlewyrchu yn y cyfryngau torfol. Roedd o'n dal drych i fyny i fywyd go iawn yng Nghymru—bywyd 'Sgymraeg' pobl gyffredin—a thrwy ei gerddoriaeth yn golygu ein bod ninnau yn gwybod beth oedd bywyd fel i bobl Cymru. Creodd wrth-ddiwylliant newydd, ac iddi sain oedd yn unigryw i Gymru—nid cerddoriaeth oedd yn ceisio efelychu y diwylliant Eingl-Americanaidd, ond sain a oedd yn perthyn i oes a chymdeithas arbennig, a'r cyfan drwy'r Gymraeg. Wrth adrodd hanes y Cymry go iawn, rhoddodd hyder i genhedlaeth o Gymry fynd allan a mynegi eu hun. Ysbrydolodd Dave nifer o gerddorion a bandiau eraill a flagurodd i beth a adnabuwyd fel 'Cool Cymru' ar droad y ganrif. Ac, wrth gwrs, mae'n dal i ysbrydoli pobl ifanc heddiw. Oedd, roedd teimladau a bywydau pobl ifanc yn bwysig iawn i Dave. Mae ein diolch yn fawr iddo. Bydd ei gerddoriaeth yn rhan barhaol o soundtrack fy nghenhedlaeth i. Rydym ni'n meddwl am deulu a ffrindiau'r gŵr arbennig yma yn eu galar heddiw. Diolch, Dave.