Mae'n bleser cymryd rhan yn y ddadl heno. A gaf i ddatgan buddiant gan fy mod i'n gynghorydd yn sir Ddinbych? Rwy'n mynd i sôn am lywodraeth leol.

Mae'r pandemig coronafeirws a'r effaith y mae COVID-19 wedi ei chael ar y glannau hyn yn ystod y flwyddyn a hanner diwethaf wedi amlygu'r problemau strwythurol o fewn cyllideb Llywodraeth Cymru. Wrth i'r genedl gyfan frwydro i ymdopi â'r feirws, y rhai a oedd yn dibynnu ar ein sector gofal cymdeithasol a ddioddefodd fwyaf. Y rhai a oedd yn gweithio yn ein sector gofal oedd yn gorfod ysgwyddo'r baich mwyaf. Bu'n rhaid i rai o'n gweithwyr a oedd ar y cyflogau isaf weithio bob dydd, drwy'r dydd, heb fawr ddim amddiffyniad, gan orfod ymdrin â'r tor calon cyson o'u cleifion yn marw o glefyd ofnadwy a aeth â bywydau cynifer o bobl. Bu farw dros 1,600 o bobl a oedd yn byw mewn cartrefi gofal o ganlyniad i'r pandemig, ond yn fwy na hynny, fe wnaethon nhw farw oherwydd bod ein sector gofal cymdeithasol yn cael ei danariannu a'i orymestyn. Mae'r ddadl hon gan Lywodraeth Cymru yn gofyn i ni ystyried y blaenoriaethau ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf. Mae'r blaenoriaethau yn syml yn fy marn i: mae angen i ni fynd i'r afael â thanariannu cronig ein system ofal. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gwblhau'r broses o gyfuno iechyd a gofal cymdeithasol. Maen nhw'n ehangu swyddogaethau byrddau partneriaeth rhanbarthol, ond nid ydyn nhw'n darparu mwy o arian ar gyfer hynny. Felly, mwy o'r un peth yw hyn. Maen nhw'n disgwyl i adrannau gwasanaethau cymdeithasol llywodraeth leol wneud mwy, ond maen nhw'n rhoi llai a llai iddyn nhw bob blwyddyn. Cyn i unrhyw un ohonom ni hyd yn oed glywed am COVID, roedd cydweithwyr mewn llywodraeth leol yn rhybuddio y byddai diffyg o gannoedd o filiynau o bunnoedd mewn gofal cymdeithasol. Mae'r sefyllfa wedi mynd o ddrwg i waeth. 

Mewn tystiolaeth i Bwyllgor Cyllid y Senedd flaenorol, nododd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru gwerth dros £279 miliwn o bwysau cyllidebol sylfaenol ar gyfer y flwyddyn ariannol bresennol yn unig. Yn ei thystiolaeth i'r pwyllgor iechyd, tynnodd CLlLC sylw at y ffaith bod y problemau ariannu wedi creu materion penodol o ran yr effaith ar wasanaethau gofal cymdeithasol yn seiliedig ar alw, a breuder posibl darparwyr gofal preifat llai wedi'u comisiynu gan y cyngor. Mae'r pwysau hyn yn cynyddu a byddan nhw’n parhau i gynyddu. Bydd angen tua 20,000 o staff gofal cymdeithasol ychwanegol arnom ni erbyn diwedd y degawd, ac mae'n rhaid i ni sicrhau eu bod nhw'n cael cyflog teg. Mae gennym ni ddiffyg truenus o dai y mae modd eu haddasu ar gyfer anabledd. Rydym ni wedi gweld cynnydd o dros chwarter yn nifer y plant sy'n derbyn gofal yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Er hynny, methodd Llywodraeth Cymru â rhoi'r flaenoriaeth y mae'n ei haeddu i ofal cymdeithasol. Methodd y gyllideb atodol â neilltuo unrhyw arian sylweddol ar gyfer gofal cymdeithasol. Cafodd mwy o arian ei ddyrannu i raglenni cyfnewid rhyngwladol na'r hyn a gafodd ei ddyrannu ar gyfer cymorth ychwanegol i ddysgwyr y blynyddoedd cynnar. Mae'n bryd rhoi'r gorau i ariannu prosiectau anifeiliaid anwes a sicrhau ein sector gofal cymdeithasol, ac o ganlyniad, llywodraeth leol, yn cael eu hariannu'n ddigonol. Diolch yn fawr iawn.