Sylwaf nad yw'r Llywodraeth wedi gwneud unrhyw welliannau i'r cynnig hwn heddiw; rwy'n deall hynny, oherwydd mae'r cynnig o'n blaenau yn eithaf syml, onid ydyw? Mae'n fater syml o, 'A ydych chi'n cytuno â'r datganiad ai peidio?' Mae blwyddyn wedi bod ers i'r Ceidwadwyr Cymreig alw'n gyntaf am ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i bandemig COVID-19 yng Nghymru, ac ers dros flwyddyn, mae Llywodraeth Cymru wedi gwrthod y cais hwnnw, ond nid y Ceidwadwyr Cymreig yn unig sydd wedi gwneud y cais hwnnw, mae eraill ar draws y Senedd hon wedi ei wneud ac mae gweithwyr iechyd proffesiynol a chyrff iechyd ledled Cymru wedi'i wneud hefyd.

Yn anffodus, mae pandemig COVID-19 wedi achosi bron i 8,000 o farwolaethau yng Nghymru, ac mae'r effeithiau, wrth gwrs—rwy'n siŵr y gallwn ni i gyd gytuno—wedi bod yn ddinistriol i'r teuluoedd yr effeithiwyd arnynt ac i gymunedau ledled Cymru. Mae'r effeithiau'n sylweddol wrth gwrs. Nid yw hwnnw'n air digon pwerus, mewn gwirionedd. Mae'n fater mor fawr pan fyddwch yn colli rhywun sy'n agos atoch. Mae hwn yn fater o bwys i bobl Cymru.

Ers mis Ebrill 2020, mae'r Prif Weinidog wedi'i gwneud yn glir y byddai penderfyniadau gwahanol yn cael eu gwneud pe bai hynny er budd Cymru ac mae hwn yn fantra y mae'r Prif Weinidog wedi'i yngan sawl gwaith; mae'n ailadrodd y datganiad hwn o hyd, ac eto nid yw ef a'r Llywodraeth yn fodlon cael ymchwiliad penodol i Gymru gyfan; maent yn hapus i gael troednodyn neu rai penodau mewn ymchwiliad ar gyfer y DU gyfan, sy'n annhebygol o fanylu ar rôl Llywodraeth Cymru mewn unrhyw fath o ddyfnder.

Byddwn yn dweud bod yna hefyd—. Gofynnais i mi fy hun ynglŷn â'r ddadl hon, 'Pam y mae Llywodraeth Cymru mor amharod i gefnogi ymchwiliad cyhoeddus i Gymru yn unig?' A yw'n ymwneud â bai? Oherwydd ni ddylai ymwneud â hynny. Mae ymchwiliad cyhoeddus yn tynnu sylw at arferion da a drwg. Rwy'n credu y gall gwledydd y DU ddysgu oddi wrth ei gilydd yn y ffordd y maent wedi ymdrin â'r pandemig, gan rannu arferion da a drwg a gall gwledydd eraill ledled y byd hefyd edrych ar yr ymchwiliadau cyhoeddus sy'n digwydd yma yn y DU a ledled y DU. Mewn perthynas ag arferion da, byddwn yn disgwyl y byddai unrhyw ymchwiliad cyhoeddus ar lefel y DU ac unrhyw ymchwiliad cyhoeddus sy'n benodol i Gymru yn taflu goleuni cadarnhaol, er enghraifft, ar y ffordd y mae'r rhaglen frechu wedi cael ei thrin a'i chynnal; caniatáu i wledydd eraill ledled y byd edrych i mewn ar y rhaglen frechu gadarnhaol sydd gennym yma yng Nghymru; tynnu sylw at y ffordd y mae gwledydd y DU wedi ymdrin â'r pandemig mewn ffyrdd gwahanol ac wedi gwneud penderfyniadau gwahanol. Felly, mae ymchwiliad cyhoeddus yn sicr yn ymwneud â dysgu gwersi, rhag ofn—duw a'n gwaredo—y byddwn yn wynebu pandemig arall, neu amrywiolyn sy'n mynd â ni nôl i sefyllfa na fyddem eisiau ei gweld. Ond byddai ymchwiliad cyhoeddus hefyd yn dangos sut y gwnaed penderfyniadau gan Weinidogion. Wrth edrych yn ôl, credaf y gallwn ddweud, mae'n debyg, fod Gweinidogion ledled gwledydd y DU wedi gwneud camgymeriadau, ond byddai ymchwiliad cyhoeddus yn archwilio, 'A wnaeth y Gweinidogion hynny y penderfyniadau hynny'n gywir, yn seiliedig ar y wybodaeth roeddent yn ei chael gan weithwyr proffesiynol ar y pryd?'

Mae'n ymddangos bod yna osgoi craffu, ac mae nifer o faterion y mae angen eu harchwilio. Rwyf wedi tynnu sylw at rai enghreifftiau da, ond mae rhai enghreifftiau y mae angen eu cwestiynu. Rwy'n credu bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru ateb rhai cwestiynau difrifol ynglŷn â heintiau COVID-19 a gafwyd mewn ysbytai yn ystod y pandemig a dangos bod gwersi wedi'u dysgu mewn gwirionedd. Rydym wedi clywed bod gwersi wedi'u dysgu, ond gall ymchwiliad cyhoeddus ddangos hynny. Gwyddom fod 1,806 o bobl—hynny yw, oddeutu un o bob pedwar o bobl—a fu farw o COVID-19 yn ôl pob tebyg neu'n bendant wedi dal COVID-19 ar wardiau ysbytai. Yn Hywel Dda, mae'r data'n un o bob tri. Cymru sydd â'r nifer uchaf o farwolaethau yn y DU gyda chyfradd o 249.5 o farwolaethau ym mhob 100,000 o bobl. Drwy gydol adroddiadau am drosglwyddiadau o ward i ward, mae Llywodraeth Cymru wedi dweud y bydd gwersi'n cael eu dysgu, ond rwy'n edrych ar hyn, ac rwy'n edrych ar yr hyn a ddywedodd y Gweinidog iechyd yr wythnos diwethaf, y byddai ymchwiliad i'r marwolaethau hyn—wel, nid ydym wedi cael unrhyw fanylion eto. Pwy fydd yn cynnal yr ymchwiliadau? Sut y cynhelir yr ymchwiliadau yn absenoldeb unrhyw—? Efallai y daw'r wybodaeth hon, rwy'n derbyn hynny—[Torri ar draws.] Na, rwy'n derbyn yn llwyr y gallai'r Gweinidog ddarparu'r manylion hynny; rwy'n derbyn hynny'n llwyr. Ond os na chaiff y mathau hyn o gwestiynau eu gofyn, bydd ymchwiliad cyhoeddus yn mynd at wraidd y mater a darparu atebion y gallai teuluoedd fod eu heisiau ac y byddwn yn disgwyl iddynt fod eu heisiau.

Nawr, mae Prif Weinidog Cymru'n dweud y byddai'n well ganddo gael ymchwiliad ar gyfer y DU gyfan, ond drwy gydol y pandemig, drwy gydol Brexit, drwy gydol sefyllfaoedd cenedlaethol eraill, mae Llywodraeth Cymru wedi cwyno'n gyson nad yw llais Cymru wedi cael ei glywed yn yr undeb. Drwy beidio â chael ymchwiliad cyhoeddus i Gymru gyfan, mae Llywodraeth Cymru i bob pwrpas yn lleihau ei llais yn yr undeb, felly rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cyfrannu at y ddadl hon y prynhawn yma mewn modd ystyrlon, ac rwy'n gobeithio y cawn ymateb ystyrlon y prynhawn yma gan y Gweinidog hefyd wrth iddi ymateb i'r ddadl hon. Diolch yn fawr.