O ystyried eu hanes dros nifer o flynyddoedd, nid yw'r modd y mae Llywodraeth Lafur Cymru yn gwrthod galwadau hirsefydlog am ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i'r ffordd yr ymdriniwyd â phandemig COVID-19 yng Nghymru wedi bod yn annisgwyl. Fodd bynnag, mae'r mater hwn yn rhy bwysig i'w osgoi yn y ffordd hon. Oes, mae angen ymchwiliad ledled y DU, ond mae pobl Cymru hefyd angen i'w Llywodraeth yng Nghymru gael ei dwyn i gyfrif.

Mae'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi ymdrin â'r pandemig wedi siomi llawer o fusnesau yng ngogledd Cymru, ac rwy'n dweud hyn nid fel sylw bachog pleidiol ond oherwydd fod cynifer o fusnesau pryderus yn dweud hyn wrthyf. Mae'r difrod economaidd a achoswyd gan y pandemig wedi achosi'r dirwasgiad gwaethaf yn y DU ers 300 mlynedd. Mewn ymateb, mae Llywodraeth y DU wedi darparu dros £400 biliwn o gymorth i ddiogelu swyddi a busnesau, gyda Llywodraeth Cymru yn cael ei chyfran lawn.

Rhagwelodd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol y bydd lefel diweithdra y DU ar ei uchaf 2 filiwn yn is na'r hyn a ofnwyd yn flaenorol, ac mae'r gyfradd ddiweithdra yn y DU yn is nag UDA, Canada, Ffrainc, yr Eidal, Sbaen ac Awstralia. Mae swyddi gwag yn y DU tua 29 y cant yn uwch na'r hyn oeddent cyn y pandemig, ac mae nifer y bobl mewn swyddi bellach wedi tyfu am bum mis yn olynol. Mae hyder defnyddwyr yn y DU wedi dychwelyd i lefelau cyn yr argyfwng. Mae hyder busnesau a'u bwriadau i fuddsoddi ar lefelau uwch nag erioed, ac roedd y nifer o fusnesau a aeth yn fethdalwyr yn 2020 yn is nag yn 2019.

Fodd bynnag, mae'r gyfradd gyflogaeth yng Nghymru ar ei hôl hi o gymharu â gweddill y DU. Hyd yn oed cyn i'r pandemig daro, Cymru oedd â'r lefel isaf yn y DU gyfan o nwyddau neu wasanaethau a gynhyrchir gan bob swydd. Mae enillion wythnosol cyfartalog yng Nghymru bron £50 yn is na chyfartaledd y DU, ac nid yw'n syndod fod y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn rhagweld na fydd allbwn Cymru yn gwella i lefelau cyn COVID-19 tan fisoedd ar ôl y DU y flwyddyn nesaf.

Bob tro y mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi cymorth ariannol i helpu busnesau i oroesi'r pandemig, mae wedi eithrio busnesau gwely a brecwast bach. Ar bob achlysur, mae busnesau gwely a brecwast bach wedi cysylltu â mi i leisio'u hanobaith ac i ddweud na allant ddeall pam nad yw'r rhan hanfodol hon o economïau twristiaeth lleol wedi cael cymorth. Ar bob achlysur, rwyf wedi dwyn hyn i sylw Llywodraeth Cymru ond heb ddim effaith.

Roedd canllawiau amwys Llywodraeth Cymru yn sgil diwygio meini prawf ar gyfer talu grantiau busnes i fusnesau sy'n gosod tai gwyliau yn caniatáu i un cyngor yng ngogledd Cymru arddel safbwynt a oedd yn gwrth-ddweud yn uniongyrchol yr arfer a gadarnhawyd yn ysgrifenedig gan bob cyngor arall yng ngogledd Cymru. Roedd hefyd yn gwrth-ddweud yn uniongyrchol y safbwynt a wnaed yn glir gan Weinidogion Llywodraeth Cymru o'r cychwyn cyntaf, ar gofnod, sef os nad yw busnes wedi gallu bodloni'r meini prawf ond yn gallu profi ei fod yn fusnes cyfreithlon, mae gan yr awdurdod lleol ddisgresiwn o hyd i dalu'r grant.

Gofynnodd llawer o'r busnesau hyn am fy help. Wedi hynny, derbyniodd pob un ohonynt eu grantiau mewn pum sir yng ngogledd Cymru, ond mae busnesau cyfreithlon sy'n ei chael hi'n anodd yn sir y Fflint yn dal i gael eu hamddifadu o'r cymorth y byddent wedi'i gael pe baent wedi'u lleoli yn rhywle arall, ac eto mae gweinyddiaeth gyhoeddus wael gan Lywodraeth Cymru wedi caniatáu i hyn ddigwydd.

Ers etholiad mis Mai, rwyf wedi parhau i dderbyn negeseuon e-bost gan lawer o fusnesau eraill sy'n ei chael hi'n anodd yng ngogledd Cymru yn condemnio diffyg cymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru drwy gydol y pandemig, gan ddweud, er enghraifft, fod Llywodraeth Cymru wedi eu bradychu a bod cyhoeddiad grant Llywodraeth Cymru yn 'slap i'r wyneb'.

Diolch i benderfyniad Llywodraeth y DU i gaffael brechlynnau'n gyflym, a'r modd gwych yr aiff pigiadau i freichiau, mae Llywodraethau ledled y DU bellach wedi gallu llacio'r rheoliadau llymaf yn ddiogel. Fodd bynnag, dim ond ar ôl inni dynnu sylw dro ar ôl tro at y ffaith ei bod yn llusgo ar ôl gweddill y DU yn enbyd gyda darparu pigiadau cyntaf ac ail bigiadau y rhoddwyd blaenoriaeth i hyn gan Lywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y rhaglen frechu yng Nghymru. Hyd yn oed wedyn, cysylltodd etholwyr â mi gyda sylwadau fel, 'Cefais lythyr heddiw. Byddaf yn cael fy ail frechiad. Byddaf yn dal i fod hyd at bedair wythnos ar ôl fy nghyfoedion yn Lloegr yn enwedig. Rwy'n dal i deimlo bod Llywodraeth Cymru yn ceisio ennill ras frechu gyda'r dos cyntaf, ond mewn mannau eraill yn y DU y syniad yw atal yr amrywiolyn newydd rhag lledaenu yn y lle cyntaf.'

Wel, pan nad yw bywyd yn cyd-fynd â damcaniaethau cyfforddus Llywodraeth Cymru, byddant yn amau bywyd go iawn yn hytrach na'r damcaniaethau. Mae hyn yn atgyfnerthu'r angen am ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i'r ffordd yr ymdriniwyd â phandemig COVID-19 yng Nghymru. Ac os nad ydych yn hoffi'r hyn rwy'n ei ddweud, dyfyniadau o negeseuon e-bost etholwyr yw'r rheini dros yr 16 mis diwethaf. Gallaf roi'r copïau gwreiddiol i chi os ydych chi eisiau tystiolaeth.