Mae symudiad cynyddol ac amlwg o blaid ehangu prydau ysgol am ddim yng Nghymru. Cyfarfûm â chynrychiolwyr y gynghrair gwrthdlodi yr wythnos diwethaf. Gwnaeth y rhwystredigaeth ynglŷn â'r lefelau cynyddol o dlodi plant a'r penderfyniad i weld y staen hon ar ein cymdeithas yn cael sylw argraff ddofn iawn arnaf. Daw'r gefnogaeth eang ac angerddol hon i ehangu'r ddarpariaeth prydau ysgol am ddim gan amrywiaeth o sefydliadau yng Nghymru a thu hwnt. Mae cefnogaeth hefyd o fewn grwpiau sy'n gysylltiedig â'ch mudiad Llafur eich hun. Mae'r blaid Lafur yn yr etholaethau, grwpiau Llafur a changhennau undebau llafur yn pasio cynigion ac yn gwneud galwadau. Unwaith eto, y cwestiwn yw: beth sy'n atal Llywodraeth Cymru rhag ymateb i'r corws cynyddol hwn o anghymeradwyaeth a dilyn y dystiolaeth?

Pan gyflwynwyd yr achos hwn gennym i'r Llywodraeth, fel rydym wedi gwneud droeon, dywedwyd wrthym mai cost yw'r rhwystr. Ond mae'r gost honno'n un gymharol fach, yn sicr pan fo'r canlyniad yn un mor bwysig. Mae cynghrair gwrthdlodi Cymru yn amcangyfrif y byddai'n costio £10.5 miliwn yn ychwanegol bob blwyddyn. Dim ond 0.06 y cant yw hynny o gyfanswm cyllideb refeniw'r Llywodraeth. Hyd yn oed pe bai pob plentyn yn cael pryd ysgol am ddim, y gost fyddai £140.7 miliwn. Mae hynny'n dal yn llai nag 1 y cant o gyfanswm cyllideb refeniw Llywodraeth Cymru. Yn ogystal â'r gost refeniw uwch, byddai darpariaeth estynedig hefyd yn arwain at rai costau cyfalaf ychwanegol, ond mae rhai pethau ymarferol y gellid eu gwneud i ganiatáu i'r buddsoddiad hwn gael ei ledaenu dros amser ac ehangu cymhwysedd cyn y byddai'r buddsoddiad wedi'i gwblhau.

Ffactor arall sy'n ymddangos fel pe bai'n atal Llywodraeth Cymru rhag gweithredu yw goblygiadau cost i bolisïau eraill, sy'n llawer mwy na'r costau a gysylltir yn uniongyrchol ag ehangu'r ddarpariaeth o brydau ysgol am ddim. Fodd bynnag, mae diwygiadau hawdd y gellid eu gwneud i'r polisïau hyn er mwyn sicrhau eu bod yn dal i ddarparu'r cymorth y cawsant eu cynllunio i'w ddarparu, hyd yn oed os cânt eu datgysylltu oddi wrth brydau ysgol am ddim. Felly, nid yw defnyddio prydau ysgol am ddim fel dangosydd ar gyfer penderfynu sut y dyrennir arian i awdurdodau lleol ac ysgolion yn rhwystr rhag ehangu cymhwysedd.

Felly, fe ellir parhau i ehangu cymhwysedd i bob plentyn y mae eu teuluoedd yn cael credyd cynhwysol, a gellir ei wneud yn weddol gyflym. O ystyried y manteision enfawr y byddai newid o'r fath yn eu creu i deuluoedd ledled Cymru, ac o ystyried yr argyfwng tlodi sy'n dyfnhau, dyma'r adeg i weithredu. A ydym o ddifrif yn ei olygu pan ddywedwn ein bod am gael Cymru decach? Dyma'r adeg i ofyn y cwestiwn hwnnw i ni'n hunain. Felly, beth sy'n atal Llywodraeth Cymru? A wnewch chi gefnogi'r cynnig heddiw a gweithredu, ac os na wnewch hynny, a fyddwch yn gallu edrych yn y drych yfory? Diolch.