Gwrandewais gyda diddordeb mawr ar Laura Jones yn dweud, 'Os gall teuluoedd fforddio bwydo eu plant, dylent gael rhyddid i wneud hynny fel y dymunant.' Nid wyf yn credu hynny. Ni allwn sefyll naill ochr os nad yw teulu'n bwydo deiet maethlon i'w plentyn o'u gwirfodd ac yn fwriadol a chyda'r gallu i wneud rhywbeth yn ei gylch. Nid yw hynny'n bosibl. A chanlyniadau deiet gwael, fel y gwelsom, yw'r hyn sy'n tagu ein hysbytai, oherwydd canlyniadau hirdymor deiet gwael. Ac fel y nododd Luke Fletcher yn wir, mae iddo ganlyniadau tymor byr a hirdymor difrifol iawn i allu'r plentyn i ddysgu yn ogystal â'r epidemig gordewdra a diabetes a'r holl bethau eraill sy'n mynd gyda hynny. Cytunaf mai'r pryd canol dydd y soniodd Mike Hedges amdano a ddylai fod yn brif bryd y dydd i blentyn. Nid yw'n wych iddynt gael y pryd hwnnw gyda'r nos; mae angen iddynt ei gael ganol dydd pan fyddant yn rhedeg o gwmpas, yn defnyddio ac yn llosgi llawer o'u calorïau.

Ond celfyddyd yr hyn sy'n bosibl yw gwleidyddiaeth, ac ar hyn o bryd, mae gwahaniaeth o £50 miliwn rhwng cyfrifiadau Sefydliad Bevan o gostau a chyfrifiadau Llywodraeth Cymru o'r hyn y byddai'n ei gostio i gyflwyno prydau ysgol am ddim i bob plentyn ar gredyd cynhwysol. Rwy'n ymwybodol iawn y gall gwallau cyfrifyddu ddigwydd, ond nid yw £50 miliwn yn bell o'r ddirwy o £70 miliwn a roddwyd i Southern Water am y drosedd o ryddhau carthffosiaeth amrwd i afonydd a moroedd Caint a Sussex. Byddai'n wych, oni fyddai, pe gellid defnyddio camweddau cwmnïau anghyfrifol sy'n gwenwyno plant i fwydo plant llwglyd yn ein hysgolion, ond nid dyna'r ffordd y mae pethau'n gweithio. Os yw Plaid Cymru o ddifrif am y mater ac yn blaid gyfrifol, rhaid ichi egluro beth y bwriadwch ei dorri i ddod o hyd i'r arian ar gyfer ariannu prydau ysgol am ddim i bawb, ac mae angen imi wybod beth yw'r ateb i hynny wrth ichi grynhoi. Rwy'n sylweddoli mai yn ddiweddar y daeth Plaid Cymru i ddadlau'r achos dros fater pwysig prydau ysgol am ddim, ond nid yw parhau i fynnu ein bod yn taflu arian at y broblem heb ddangos llawer o gydnabyddiaeth o gymhlethdod y mater yn ddigon da. Nid yw'n ateb syml o'r da yn erbyn y drwg. Gwyddom o welliant 1 fod Llywodraeth Cymru yn archwilio'r holl opsiynau, gan ddechrau drwy nodi'r goblygiadau o ran costau, a dim ond dechrau yw hynny.

Mae angen imi wybod faint o ddisgyblion sy'n cael cinio ysgol maethlon ar hyn o bryd. Yn fy etholaeth i, nid yw'n gymaint â hynny, yn syml am ei bod yn anodd iawn darparu cinio yn ystafell fwyta ysgol heb chwalu'r trefniadau swigod yn llwyr. Yn lle hynny, fe wyddom fod gofyn i'r rhan fwyaf o deuluoedd anfon pecyn bwyd gyda'r disgyblion i'r ysgol—pa mor faethlon yw'r pecynnau bwyd hynny? Rwy'n derbyn ei bod yn anodd ymweld ag ysgolion ond rwy'n sicr fod llawer ohonynt yn cynnwys pecyn o greision a bar o siocled oherwydd rwyf wedi'i weld niferoedd o weithiau. 

Mae'r cynnydd o 33,000 yn y nifer sy'n manteisio ar brydau ysgol am ddim yn ystod y pandemig i'w groesawu. Fodd bynnag, mae angen inni wybod llawer mwy i weld a yw hyn wedi'i ysbrydoli gan chwistrelliad o arian parod i gyfrifon banc teuluol, sef y ffordd sy'n cynnig fwyaf o urddas, wrth gwrs, wrth gefnogi teuluoedd tlawd yn hytrach na'r cydau bwyd sy'n parhau i gael eu darparu gan rai awdurdodau lleol. Yn y gorffennol, faint o ymdrech y mae ysgolion lleol wedi'i wneud i sicrhau bod teuluoedd yn manteisio ar y gwasanaeth roedd gan eu plant hawl iddo? Faint o hynny sy'n deillio o stigma a faint y mae'n ymwneud â phlant yn gwrthod bwyta'r ciniawau ysgol sy'n cael eu gweini oherwydd bod yn well ganddynt eistedd dros yr egwyl ginio gyda'u ffrindiau sy'n cael pecynnau bwyd, neu am eu bod eisiau mynd i chwarae? Mae gennyf brofiad, yn bendant, o bobl sy'n cael prydau ysgol am ddim yn bwyta sglodion, yn syml am mai dyna'r cyfan y byddant yn ei fwyta—nid yw hynny'n ddefnydd da o arian cyhoeddus.

Beth am y brecwastau ysgol am ddim? Gobeithiwn y bydd y newid yn y rheoliadau ar swigod yn caniatáu eu hadfer ym mis Medi, ond mae'n fwy o wasanaeth i rieni sy'n gweithio nag o wasanaeth i blant llwglyd. Gwyddom hynny o ddata'r cyfrifiad ysgolion yn ôl ym mis Ionawr 2020—filiwn o filltiroedd yn ôl. Gallwn i gyd resynu at y toriad arfaethedig o £20 i'r credyd cynhwysol, ond os clymwn ein cymhwysedd i gael prydau ysgol am ddim wrth weithredoedd Llywodraeth y DU nad oes gennym reolaeth drostynt, beth y gallai hynny ei olygu i'n rheolaeth ar ein cyllideb ein hunain? Pe byddent yn gwybod bod ein plant i gyd yn cael prydau ysgol am ddim, a fyddai Rishi Sunak wedyn yn lleihau'r swm o arian a fyddai'n dod i deuluoedd ar gredyd cynhwysol? Mae hwn yn fater hynod o gymhleth, ac mae'n rhaid inni weithio'n eithriadol o galed gyda'n gilydd i'w gael yn iawn.