3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am fesurau diogelwch COVID-19 mewn ysgolion? OQ56807

Diolch yn fawr i Siân Gwenllian am y cwestiwn, Llywydd. Cafodd y cyngor diweddaraf ar fesurau diogelwch COVID-19 mewn ysgolion ei gyhoeddi ddydd Gwener 27 Awst. Mae'n nodi camau penodol gan adlewyrchu risg ac amgylchiadau lleol. Mae disgwyl i bob ysgol fabwysiadu'r dull sydd wedi ei nodi yn y cyngor erbyn 20 Medi.

Ddydd Llun gŵyl y banc, fe gyhoeddodd y Gweinidog addysg gyllideb o dros £3 miliwn ar gyfer darparu 1,800 o beiriannau diheintio osôn yn ein hysgolion, colegau a phrifysgolion. Ddeuddydd yn ddiweddarach, yn dilyn galwadau am sicrwydd ynghylch diogelwch gan Blaid Cymru ac eraill, fe ddaeth hi i'r amlwg bod Gweinidogion wedi gwneud tro pedol ar y penderfyniad. Fedrwch chi egluro'r broses a arweiniodd at y penderfyniad dadleuol i gaffael a defnyddio'r peiriannau, a hefyd beth oedd tu ôl i'r penderfyniad i beidio â phrynu'r peiriannau? Ydych chi'n cytuno efo fi y dylai'r Llywodraeth gynnal adolygiad i'r broses o wneud y penderfyniadau yma ar y peiriannau osôn, ac ydy'r Llywodraeth rŵan yn barod i roi ffocws ar lanhau'r awyr, yn cynnwys darparu peiriannau ffiltro awyr sy'n cael eu defnyddio'n helaeth mewn gwledydd eraill erbyn hyn? 

Wel, Llywydd, daw tarddiad y dull osôn o sicrhau glendid o waith a wnaed ym Mhrifysgol Abertawe, a wnaed gyda grant arloesi gan Lywodraeth Cymru. Roedd y gwaith ym Mhrifysgol Abertawe yn canolbwyntio ar effeithlonrwydd defnyddio osôn fel asiant glanhau wrth lanhau ambiwlansys, a chredwyd bod canlyniad y rhaglen arloesol honno yn llwyddiannus. Roedd wedi dangos bod gan beiriannau diheintio osôn ran i'w chwarae i wneud y gwaith o lanhau ambiwlansys mor effeithiol ag y gallai fod ac y gellid trosglwyddo'r dysgu a gaffaelwyd yn y maes hwnnw i helpu i gynorthwyo ysgolion yn eu hymdrechion glanhau. Dyna yr oedd y datganiad gwreiddiol i'r wasg gan Lywodraeth Cymru yn cyfeirio ato. Nawr, ar ôl cyhoeddi'r syniad hwnnw, codwyd nifer o bryderon, fel y dywedodd Siân Gwenllian, ynghylch pa un a ellid trosglwyddo yn syml effeithiolrwydd y dull yr oedd Prifysgol Abertawe wedi ei ddatblygu yng nghyd-destun ambiwlansys i lanhau ysgolion hefyd. Oherwydd y pryderon a godwyd, gwnaethom y penderfyniad mai'r peth synhwyrol i'w wneud oedd oedi'r rhaglen honno—nid oedd unrhyw beiriannau wedi eu caffael bryd hynny—ac i gael rhagor o gyngor gan Brifysgol Abertawe ei hun, ond hefyd gan ein grŵp cynghori technegol ein hunain, fel llais annibynnol ar hynny i gyd, i weld a yw defnyddio peiriannau diheintio osôn yn cynnig posibilrwydd technolegol newydd ar gyfer glanhau mewn lleoliadau addysg. Mae adolygiad cyflym yn cael ei gynnal gan y gell cyngor technegol, felly, o'r dechnoleg, o'i phosibilrwydd, oherwydd ni fyddem ni eisiau bwrw ymlaen, wrth gwrs, tan ein bod ni'n sicr bod manteision gwneud hynny gymaint â phosibl a bod unrhyw risgiau yn cael eu lliniaru, a'n bod ni'n gallu rhannu'r dystiolaeth honno â phobl sy'n gweithio yn y maes.

Yn y cyfamser, rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Siân Gwenllian ar ddiwedd ei chwestiwn, Llywydd, bod angen i ni, wrth gwrs, fynd ati i chwilio am ffyrdd effeithiol o wneud yn siŵr bod ysgolion yn ddiogel. Rydym ni wedi buddsoddi symiau sylweddol o arian mewn gwell trefnau glanhau mewn ysgolion yng Nghymru dros gyfnod y pandemig a thrwy ein trefniadau partneriaeth gymdeithasol ysgolion, rydym ni'n parhau i weithio gyda'n partneriaid i sicrhau bod gennym ni'r safonau glendid a diogelwch uchaf posibl mewn ysgolion ar gyfer athrawon, staff eraill a myfyrwyr hefyd.

Prif Weinidog, dim ond i ddilyn hynny, yn gyflym, hoffwn i ddweud, wrth symud ymlaen yn awr, fod angen i ni wneud yn siŵr bod y Llywodraeth—mae'n hollbwysig eu bod nhw'n barod i gyflwyno unrhyw asesiadau risg ar unrhyw gynigion fel y peiriannau osôn.

Prif Weinidog, o ran diogelwch, oherwydd y tarfu enfawr dros y flwyddyn ddiwethaf, mae angen i ni roi ein pwyslais ar gadw plant yn yr ystafell ddosbarth gymaint â phosibl er mwyn atal tarfu pellach ar eu haddysg. Fodd bynnag, mae penaethiaid ac etholwyr wedi codi pryderon dealladwy ynghylch plant yn cael eu cynghori i barhau i fynychu ysgolion pan fyddan nhw wedi profi'n negyddol ar brawf llif ochrol ond bod aelod o'u haelwyd wedi cael prawf positif ar gyfer COVID-19. Mae'n amlwg bod angen i ni sicrhau bod ysgolion yn amgylchedd diogel ac i helpu i atal y lledaeniad, felly a wnewch chi dawelu meddyliau penaethiaid a theuluoedd o ran pam mae cyngor eich Llywodraeth fel y mae ar hyn a pha un a ydych chi'n bwriadu gwneud unrhyw newidiadau i gyngor y Llywodraeth yn hyn o beth?

Diolchaf i Laura Jones am y pwynt yna, y gwn y bu'n destun pryder i rai rhieni, ac mae rhai awdurdodau lleol sydd wedi mabwysiadu safbwynt penodol ac wedi rhoi cyngor i'w hysgolion eu hunain arno. Mae cyngor Llywodraeth Cymru yn parhau i fod ar waith, ond, fel y dywedais i yn fy ateb i gwestiwn Siân Gwenllian, rydym ni'n cyfarfod yn rheolaidd drwy'r fforwm partneriaeth ysgolion. Mae awdurdodau lleol wedi eu cynrychioli yno, yn ogystal â'r undebau athrawon, gan gynnwys undebau penaethiaid, a bydd cyfleoedd y mis hwn i'r mater hwnnw ac unrhyw faterion eraill sydd wedi dod i'r amlwg wrth i ysgolion ddychwelyd ym mis Medi gael eu hystyried ac i ddull cyffredin o ymdrin â nhw gael ei ddatblygu.

Y newyddion da am y fforwm, Llywydd, yw hyn: ei fod yn dechrau gyda chred gyffredin ymhlith pawb sy'n cymryd rhan mai ein huchelgais ddylai fod i wneud yn siŵr bod cyn lleied â phosibl o darfu ar addysg ein pobl ifanc yn ystod y tymor hwn, o ystyried popeth y bu'n rhaid iddyn nhw fyw drwyddo dros y 18 mis diwethaf, ac, wrth gwrs, rydym ni'n gweithio gyda phartneriaid i geisio gwneud yn siŵr bod popeth ymarferol ar waith i sicrhau'r canlyniad hwnnw.

Hoffwn i ddychwelyd at y peiriannau diheintio osôn hyn, oherwydd rwy'n deall yn llwyr y sail resymegol dros eu defnyddio mewn ambiwlansys; mae'r rhain yn ddarnau drud iawn o offer cyfalaf ac mae'n ofynnol eu defnyddio 24 awr y dydd, ac mae gweithredwyr ambiwlans wedi eu hyfforddi yn dda i ddefnyddio darnau cymhleth o offer. Ond rwy'n ei chael hi'n anodd deall sut y byddem ni'n gallu trosglwyddo'r dechnoleg honno i gyd-destun gwahanol iawn i gael ei gweithredu gan lanhawyr ysgol, sy'n aelodau pwysig iawn o gymuned yr ysgol ond, ar y cyfan, prin neu ddim hyfforddiant o unrhyw fath o gwbl y maen nhw wedi ei gael. Felly, pa hyfforddiant ydych chi'n credu y byddai ei angen i ganiatáu i beiriannau diheintio osôn gael eu gweithredu yn ddiogel fel dull o lanhau COVID o ystafelloedd dosbarth?

Wel, mae'n bwynt pwysig y mae Jenny Rathbone yn ei wneud, Llywydd. Wrth gwrs, pe bai adolygiad y gell cyngor technegol yn golygu bod gan beiriannau glanhau osôn ran i'w chwarae yng nghyd-destun ysgolion, yna byddai'n rhaid eu paratoi yn briodol, a byddai hynny yn cynnwys hyfforddi staff i wneud yn siŵr eu bod yn gallu eu defnyddio yn ddiogel ac yn effeithiol. Mae staff glanhau ysgolion eisoes yn defnyddio offer soffistigedig mewn llawer o'n hysgolion, ond maen nhw'n gwneud hynny dim ond oherwydd eu bod nhw wedi eu paratoi a'u harfogi yn briodol ar gyfer y dasg honno. Rwy'n eithaf sicr, ac mae'n gwestiwn agored iawn—os daw'r gell cyngor technegol i'r casgliad y gall y dechnoleg arloesol newydd hon gael ei defnyddio yn fwy eang, yna rwy'n siŵr y bydd sicrhau ei bod yn cael ei defnyddio yn ddiogel a gyda'r holl hyfforddiant y bydd ei angen yn rhan o'r cyngor y byddan nhw'n ei roi i ni.