Diolch yn fawr. Mae 'Gwasanaethau Optometreg ar gyfer y dyfodol yng Nghymru', a gyhoeddwyd ym mis Mawrth, yn uchelgeisiol ac mae'n drawsnewidiol, gan newid y ffordd mae gwasanaethau iechyd llygaid yn cael eu darparu. Wedi’i alinio â 'Cymru Iachach', ac wedi'i ategu gan egwyddorion allweddol gofal iechyd darbodus, mae'r dull yn cefnogi ein nodau cyffredinol, sef: gwella mynediad i ddinasyddion; symud gwasanaethau o ofal eilaidd i ofal sylfaenol er mwyn mynd i'r afael â'r ôl-groniad mewn apwyntiadau cleifion ac oedi mewn apwyntiadau dilynol mewn ysbytai; lleihau'r galw ar ysbytai a meddygon teulu; a diwygio contractau gwasanaeth offthalmig cyffredinol.

Fel y gŵyr yr Aelodau, mae amseroedd aros yn sylweddol. Mae nifer y cleifion sy'n aros am eu hapwyntiad iechyd llygaid cyntaf yn yr ysbyty, ac apwyntiadau dilynol, yn parhau i godi. Mae'r galw cynyddol hwn yn parhau i fod yn her nid yn unig ledled Cymru, ond ar draws y Deyrnas Unedig ac Ewrop hefyd. Mae deg y cant o apwyntiadau cleifion allanol ar gyfer clinigau llygaid ac mae llawdriniaeth cataract yn cyfrif am tua 6 y cant o'r holl lawdriniaethau yn y Deyrnas Unedig.

Mae'r capasiti presennol i ddarparu gwasanaethau llygaid arbenigol mewn ysbytai yn gyfyngedig iawn oherwydd cyfyngiadau ar bersonél. Nododd cyfrifiad Coleg Brenhinol yr Offthalmolegwyr 2018 fod angen 230 o swyddi meddygon ymgynghorol ychwanegol ledled y DU i ateb y galw cynyddol am wasanaethau. Felly, yn anffodus, mae nifer sylweddol o swyddi heb eu llenwi o hyd. Mae arnaf ofn mai’r nifer o feddygon sy’n cwblhau hyfforddiant bob blwyddyn ar gyfartaledd yw 74 ledled y DU. Felly, mae diffyg sylweddol o feddygon hyfforddedig i lenwi swyddi ysbyty presennol ac ar gyfer y dyfodol. Yng Nghymru, diolch byth, rydym wedi cael nifer cynyddol o bobl mewn gofal sylfaenol i ychwanegu at y gweithlu optometreg. Felly, erbyn 31 Rhagfyr 2018, roedd 875 o ymarferwyr yn gallu darparu profion golwg y GIG, ac mae hynny 34 yn fwy nag yn y flwyddyn flaenorol a chynnydd o 19 y cant ers mis Rhagfyr 2008.

Mae uwchsgilio pellach i alluogi optometryddion i weithio ar frig eu trwydded yn eu practisau, gyda'r offer priodol, yn golygu bod optometryddion mewn sefyllfa ddelfrydol i gefnogi ysbytai i fynd i'r afael â'r galw a thrawsnewid llwybrau cleifion. Dros y pum mlynedd diwethaf, mae nifer cynyddol o optometryddion wedi ennill cymwysterau uwch ychwanegol mewn retina meddygol, glawcoma a rhagnodi annibynnol. Gall optometryddion sydd â'r cymwysterau uwch hyn roi diagnosis, rheoli a thrin mwy o gleifion mewn gofal sylfaenol, gan wella mynediad cleifion at ofal yn nes at adref. Bydd y dull hwn yn lleihau'r galw am farn ac ymyriad ysbyty yn sylweddol, a gwyddom fod hynny eisoes yn lleihau'r galw ar feddygon teulu.

Y llynedd, cyhoeddodd y Gweinidog iechyd ar y pryd £4.8 miliwn o gyllid i ddatblygu a gweithredu cofnod cleifion electronig cenedlaethol a system atgyfeirio electronig ar draws gofal iechyd llygaid sylfaenol ac eilaidd. I gefnogi'r digideiddio hwn, derbyniodd byrddau iechyd £3.5 miliwn o gyllid ychwanegol i gael offer newydd yn lle offer a oedd wedi dod i ddiwedd ei oes. Bydd cyflwyno'r systemau digidol newydd hyn yn helpu i fynd i'r afael â phroblemau galw mewn ysbytai, drwy rannu gofal a monitro cleifion sefydlog o fewn gofal sylfaenol, gan ddarparu gwell profiad a chanlyniadau gwell i ddinasyddion. Mae'r gronfa digideiddio a'r newid pwyslais yn ategu llwybrau cleifion, gan weithredu a darparu gwasanaethau'n ddi-dor ar draws taith y claf rhwng gofal sylfaenol a gofal eilaidd. Mae hwn yn gam sylweddol, sy'n galluogi practisau optometreg i fod y man galw cyntaf mewn gofal sylfaenol i gleifion â phroblem llygaid.