Rydyn ni'n symud yn awr at eitem 4, datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Gwasanaeth optometreg ar gyfer y dyfodol. Eluned Morgan.

Diolch yn fawr. Mae 'Gwasanaethau Optometreg ar gyfer y dyfodol yng Nghymru', a gyhoeddwyd ym mis Mawrth, yn uchelgeisiol ac mae'n drawsnewidiol, gan newid y ffordd mae gwasanaethau iechyd llygaid yn cael eu darparu. Wedi’i alinio â 'Cymru Iachach', ac wedi'i ategu gan egwyddorion allweddol gofal iechyd darbodus, mae'r dull yn cefnogi ein nodau cyffredinol, sef: gwella mynediad i ddinasyddion; symud gwasanaethau o ofal eilaidd i ofal sylfaenol er mwyn mynd i'r afael â'r ôl-groniad mewn apwyntiadau cleifion ac oedi mewn apwyntiadau dilynol mewn ysbytai; lleihau'r galw ar ysbytai a meddygon teulu; a diwygio contractau gwasanaeth offthalmig cyffredinol.

Fel y gŵyr yr Aelodau, mae amseroedd aros yn sylweddol. Mae nifer y cleifion sy'n aros am eu hapwyntiad iechyd llygaid cyntaf yn yr ysbyty, ac apwyntiadau dilynol, yn parhau i godi. Mae'r galw cynyddol hwn yn parhau i fod yn her nid yn unig ledled Cymru, ond ar draws y Deyrnas Unedig ac Ewrop hefyd. Mae deg y cant o apwyntiadau cleifion allanol ar gyfer clinigau llygaid ac mae llawdriniaeth cataract yn cyfrif am tua 6 y cant o'r holl lawdriniaethau yn y Deyrnas Unedig.

Mae'r capasiti presennol i ddarparu gwasanaethau llygaid arbenigol mewn ysbytai yn gyfyngedig iawn oherwydd cyfyngiadau ar bersonél. Nododd cyfrifiad Coleg Brenhinol yr Offthalmolegwyr 2018 fod angen 230 o swyddi meddygon ymgynghorol ychwanegol ledled y DU i ateb y galw cynyddol am wasanaethau. Felly, yn anffodus, mae nifer sylweddol o swyddi heb eu llenwi o hyd. Mae arnaf ofn mai’r nifer o feddygon sy’n cwblhau hyfforddiant bob blwyddyn ar gyfartaledd yw 74 ledled y DU. Felly, mae diffyg sylweddol o feddygon hyfforddedig i lenwi swyddi ysbyty presennol ac ar gyfer y dyfodol. Yng Nghymru, diolch byth, rydym wedi cael nifer cynyddol o bobl mewn gofal sylfaenol i ychwanegu at y gweithlu optometreg. Felly, erbyn 31 Rhagfyr 2018, roedd 875 o ymarferwyr yn gallu darparu profion golwg y GIG, ac mae hynny 34 yn fwy nag yn y flwyddyn flaenorol a chynnydd o 19 y cant ers mis Rhagfyr 2008.

Mae uwchsgilio pellach i alluogi optometryddion i weithio ar frig eu trwydded yn eu practisau, gyda'r offer priodol, yn golygu bod optometryddion mewn sefyllfa ddelfrydol i gefnogi ysbytai i fynd i'r afael â'r galw a thrawsnewid llwybrau cleifion. Dros y pum mlynedd diwethaf, mae nifer cynyddol o optometryddion wedi ennill cymwysterau uwch ychwanegol mewn retina meddygol, glawcoma a rhagnodi annibynnol. Gall optometryddion sydd â'r cymwysterau uwch hyn roi diagnosis, rheoli a thrin mwy o gleifion mewn gofal sylfaenol, gan wella mynediad cleifion at ofal yn nes at adref. Bydd y dull hwn yn lleihau'r galw am farn ac ymyriad ysbyty yn sylweddol, a gwyddom fod hynny eisoes yn lleihau'r galw ar feddygon teulu.

Y llynedd, cyhoeddodd y Gweinidog iechyd ar y pryd £4.8 miliwn o gyllid i ddatblygu a gweithredu cofnod cleifion electronig cenedlaethol a system atgyfeirio electronig ar draws gofal iechyd llygaid sylfaenol ac eilaidd. I gefnogi'r digideiddio hwn, derbyniodd byrddau iechyd £3.5 miliwn o gyllid ychwanegol i gael offer newydd yn lle offer a oedd wedi dod i ddiwedd ei oes. Bydd cyflwyno'r systemau digidol newydd hyn yn helpu i fynd i'r afael â phroblemau galw mewn ysbytai, drwy rannu gofal a monitro cleifion sefydlog o fewn gofal sylfaenol, gan ddarparu gwell profiad a chanlyniadau gwell i ddinasyddion. Mae'r gronfa digideiddio a'r newid pwyslais yn ategu llwybrau cleifion, gan weithredu a darparu gwasanaethau'n ddi-dor ar draws taith y claf rhwng gofal sylfaenol a gofal eilaidd. Mae hwn yn gam sylweddol, sy'n galluogi practisau optometreg i fod y man galw cyntaf mewn gofal sylfaenol i gleifion â phroblem llygaid.

Fe wnaeth y pandemig darfu ar wasanaethau iechyd, a hynny ar draws y system gyfan. Ond cafwyd cyfle hefyd, yn sgil y pandemig, i ailgynllunio'r ffordd rŷn ni'n darparu gwasanaethau, a sicrhau bod gyda ni fodelau sy'n gynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Felly, gyda phobl yn dechrau teimlo'n fwy hyderus ynglŷn â chael gofal mewn lleoliadau ar wahân i'r ysbyty, mae angen i ni nawr, yn fwy nag erioed, fabwysiadu model rhannu gofal wrth ddarparu gofal iechyd llygaid. Mae'r adnoddau sydd gan wasanaeth iechyd Cymru yn gyfyngedig, felly mae angen manteisio ar y cyfleoedd i drawsnewid gwasanaethau, yn y ffordd sydd wedi ei chyflwyno yn y ddogfen 'Dull Gweithredu ar gyfer Gwasanaethau Optometreg yn y Dyfodol'.

Rhaid i'r gwasanaeth iechyd fanteisio ar ymarferwyr anfeddygol ond profiadol, drwy symud mwy o wasanaethau i ofal sylfaenol. Mae'r ddogfen 'Dull Gweithredu ar gyfer Gwasanaethau Optometreg yn y Dyfodol' yn seiliedig ar waith ac ymgynghori helaeth. Cafodd y ddogfen ei chymeradwyo gan randdeiliaid allweddol, gan gynnwys Optometreg Cymru a Choleg Brenhinol yr Offthalmolegwyr, ac mae gwaith ar y gweill nawr i ystyried ymhellach y costau posibl o ddatblygu'r dull y cytunwyd arno ar gyfer y dyfodol.

Er mwyn helpu i symud y ddarpariaeth gwasanaethau i ofal sylfaenol, fe fydd yn rhaid diwygio'r contract optometreg, a chynyddu nifer yr optometryddion sydd â chymwysterau ychwanegol. I gyflawni'r canlyniad gorau wrth fuddsoddi, bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i drafod â rhanddeiliaid i sicrhau bod gwasanaethau optometreg yn cael eu hariannu'n briodol. Byddwn ni fel cymdeithas yn elwa drwy feithrin gweithlu sydd â'r sgiliau priodol, sy'n sicrhau bod cleifion yn gallu cael gafael ar wasanaethau yn haws, ac yn cael canlyniadau gwell.

Yn wahanol i'r proffesiynau eraill, fel gwasanaethau meddygol cyffredinol, fferylliaeth a deintyddiaeth, does gan optometreg ddim contract. Mae cyfle unigryw gyda ni, felly, i benderfynu ar y dull gorau ar gyfer y dyfodol. Rŷn ni wedi ystyried ein ffordd o weithredu yn y gorffennol, i sicrhau bod newidiadau deddfwriaethol yn cael eu gwneud i gael y canlyniadau gorau i gleifion ac i weithwyr iechyd proffesiynol, a dŷn ni wedi dysgu gwersi o hyn. Os bydd y maes optometreg yn gweithio gyda'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru, mewn partneriaeth newydd, strategol a chydweithredol, a fydd yn adeiladu ar y sylfeini cadarn sydd wedi cael eu gosod yn barod, bydd gofal iechyd llygaid yn sicr o wella yn y dyfodol.

Wrth gwrs, fe fydd angen monitro trefniadau'r cytundeb newydd yn ofalus. Byddwn ni'n sefydlu pwyllgor cenedlaethol newydd ar gyfer gwasanaethau gofal llygaid i Gymru, pwyllgor sydd â chylch gorchwyl clir a fydd yn cynnwys rheoli perfformiad yn erbyn rhwymedigaethau'r contract a chanlyniadau i gleifion y gellir eu cyflawni. Yn gyffredinol, os ydym ni am lwyddo, rhaid inni weld newid mewn ymddygiad gan y cyhoedd. Rhaid cytuno i fynd ati bob amser wrth ystyried beth rydym yn ei wneud o ran amgylchiadau'r claf. Nid yw cleifion bob amser yn deall y gwahaniaeth rhwng gofal sylfaenol a gofal eilaidd, ond maen nhw yn deall bod angen gofal iechyd llygaid da. 

Mae'r dulliau gweithio a'r llwybrau clinigol newydd yn cael eu disgrifio yn y ddogfen 'Dull Gweithredu ar gyfer Gwasanaethau Optometreg yn y Dyfodol'. Gyda chontract gwasanaethau offthalmeg cyffredinol newydd Cymru yn sylfaen iddo, mae'r dull arloesol hwn ar gyfer y dyfodol yn sicrhau mai gwasanaeth gofal llygaid Cymru fydd y gwasanaeth mwyaf blaengar yn y Deyrnas Unedig i gyd. Diolch. 

Hoffwn nawr alw Russell George, llefarydd y Ceidwadwyr.

Diolch, Llywydd dros dro. Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi am eich datganiad ac am y wybodaeth ddiweddaraf am y gwasanaethau optometreg ar gyfer y dyfodol? Mae’r wythnos hon, Wythnos Genedlaethol Iechyd y Llygaid yn pwysleisio pwysigrwydd profion llygaid rheolaidd i bawb, wrth gwrs. Felly, rwy'n siŵr y byddwn ni i gyd yn synnu bod gostyngiad o 180,000 yn y profion llygaid sydd wedi'u cynnal ledled Cymru yn 2020 yn unig, heb sôn am y ffigurau hynny ar gyfer eleni. Amcangyfrifir hefyd y bydd colled o £2.5 biliwn, felly maen nhw’n ei ddweud, o ran colled i economi'r DU oherwydd colli golwg.

Ers i bolisi'r Llywodraeth gael ei amlinellu ym mis Mawrth, rydym yn ymwybodol nad yw Llywodraeth Cymru wedi diystyru cyfnod arall o gyfyngiadau symud, ac rydym, wrth gwrs, yn ymwybodol iawn o bwysau'r gaeaf. Mae hyn yn golygu bod apwyntiadau llygaid sy'n cael eu colli yn debygol o gynyddu hyd yn oed ymhellach. Rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog yn cytuno â'r dadansoddiad hwnnw. Felly, a gaf i ofyn pa baratoadau ar unwaith yr ydych chi, felly, Gweinidog, yn eu gwneud i sicrhau bod optegwyr ac optometryddion y GIG drwy gydol y gaeaf—? Pa sicrwydd y gallwch ei roi i'r cyhoedd yng Nghymru y byddant yn gallu cael prawf llygaid am weddill 2021?

Rwyf hefyd yn pryderu bod y dull gweithredu ar gyfer y dyfodol yn brin o dargedau a heb amserlen glir. Rydych chi hyd yn oed wedi sôn yn eich datganiad heddiw, Gweinidog, fod gwaith ar y gweill i ystyried costau posibl y dull gweithredu ar gyfer y dyfodol, ond nid ydych yn sôn erbyn pryd yr ydych chi’n disgwyl hyn. Cafwyd rhai enghreifftiau da iawn o optometryddion, fel y dywedwch chi, sydd wedi sefydlu gwasanaethau i roi diagnosis, i reoli, i drin cleifion yn y gymuned a fyddai fel arfer wedi cael eu cyfeirio at ofal eilaidd. Felly, mae hyn i gyd yn newyddion da ac yn cael ei groesawu'n fawr. A gaf i ofyn pa ymdrechion rydych chi’n eu gwneud i sicrhau bod gwaith y byrddau partneriaeth rhanbarthol yn golygu bod mentrau rhagorol, fel yr hyn rwyf i wedi'i amlinellu, a’r hyn yr ydych chi wedi'i amlinellu yn eich datganiad, yr un mor hygyrch ledled Cymru?

Mae adroddiad Specsavers hefyd yn cyfeirio at lai o apwyntiadau offthalmoleg yn ystod 2020 hefyd. Mae ystadegau diweddaraf y mesur gofal llygaid yn dangos bod llai na hanner y cleifion o Gymru oedd mewn perygl uniongyrchol o golli eu golwg neu niwed na ellir ei wrthdroi yn aros o fewn eu dyddiad targed am apwyntiad. Felly, fy nghwestiwn olaf yw: pa gamau ydych chi’n eu cymryd i sicrhau y bydd cleifion sydd mewn perygl uniongyrchol o golli eu golwg a'r rhai sydd â risgiau llai difrifol yn gallu cael eu gweld yn brydlon? A fydd y data ar gyfer y rhai yng nghategorïau R2 ac R3 hefyd yn cael eu cyhoeddi, ac, os felly, pryd? Diolch. 

Diolch yn fawr, Russell. Mae'n wir, wrth gwrs, y bu gostyngiad yn ddi-os o ran nifer y profion llygaid a gynhaliwyd. Nid yw hynny'n syndod yng ngoleuni'r ffaith bod llawer o gymdeithas wedi cau am lawer o fisoedd o'r flwyddyn. Yr hyn yr wyf i'n ymwybodol iawn ohono yw bod pwysau enfawr ar ein gwasanaethau GIG ar hyn o bryd ac yn enwedig yn ein hysbytai. Felly, yr hyn mae'r dull hwn yn ceisio'i wneud yw sicrhau y gallwn ddargyfeirio pobl i ffwrdd oddi wrth ysbytai. Mae gennym bobl sy'n fedrus iawn, yn ein cymunedau, sy'n gallu darparu'r gwasanaeth a oedd yn cael ei ddarparu’n flaenorol mewn ysbytai, a chredwn y gallwn ddargyfeirio tua 30,000 o bobl, traean o'r bobl a fyddai fel arall wedi cael eu cyfeirio at ysbytai, drwy'r dull hwn. Felly, rydym yn hapus mai dyma’r achos. Bydd y ffaith ein bod wedi hyfforddi mwy o bobl ac y bydd AaGIC yn edrych ar sut y byddwn yn hyfforddi hyd yn oed yn fwy yn y gofod hwn yn ein helpu i fodloni’r hyn rydych chi’n awyddus iawn i'w weld, sy'n sicrhau bod yr apwyntiadau hynny sydd wedi'u colli yn cael eu hadfer oherwydd ein bod yn gallu gwneud hynny. Felly, rwy'n falch iawn y bydd hynny'n digwydd.

O ran y byrddau partneriaeth rhanbarthol, rwy'n credu bod y lle yma, rwy'n credu bod yna broblemau gwirioneddol o ran cataractau—byddwch yn ymwybodol bod rhestrau aros hir iawn ar gyfer cataractau. Ac un o'r pethau yr ydym yn edrych arno yw datblygu canolfannau cataractau rhanbarthol fel y gallwn gael llawer iawn o bobl drwy'r canolfannau cataract hyn mewn cyfnod byr. Rydym wedi gofyn i fyrddau iechyd gydweithio a llunio cynigion yn y gofod hwn, felly gobeithio y byddwn yn gallu rhoi newyddion pellach am hynny ar ôl i'r rheini gael eu profi a gwneud yn siŵr eu bod yn y lle iawn yn sicr.

O ran materion llygaid brys, rwy'n credu eich bod yn gwbl iawn, mae llawer o gyflyrau lle mae pobl yn colli eu golwg, os nad ydych yn delio â nhw ar unwaith. A dyna pam mae proses glir iawn ar gyfer penderfynu pwy sy'n mynd gyntaf o ran pobl sy'n cael eu gweld mewn perthynas ag unrhyw broblemau gyda llygaid. Mae'n benderfyniad clinigol, mae'n seiliedig ar fodel clinigol ac mae'n sicrhau bod y rhai sy'n debygol o golli eu golwg, os nad ydyn nhw'n cael y sylw sydd ei angen arnynt, yn cael eu rhoi ar flaen y ciw. Felly, rwy'n gobeithio y bydd hynny’n tawelu eich meddwl.  

Hoffwn alw Peredur Owen Griffiths, llefarydd Plaid.

Diolch yn fawr, Llywydd dros dro. A diolch i chi, Gweinidog.

Rwy’n croesawu’r diweddariad hwn ar ddyfodol optometreg yng Nghymru. Prin yw’r bethau sy’n fwy gwerthfawr na golwg ac ni ddylem byth fychanu'r gwahaniaeth y gall gwasanaeth sy'n cael ei redeg yn dda ei gael ar fywydau pobl. Rwy'n falch o glywed o’r datganiad bod gwaith yn cael ei wneud i uwchsgilio optometryddion i'w galluogi i weithio ar frig eu trwydded yn eu practisau. Rhaid cefnogi unrhyw fenter fel hon a fydd yn helpu'r GIG i fynd i'r afael â'r rhestrau aros hir.

Rhaid i mi hefyd dalu teyrnged i'r camau a wnaed ers datblygu menter gofal llygaid yng Nghymru yn 2002. Gwnaed hyn ar y cyd â'r proffesiwn offthalmig i newid ac arwain ar ddiwygio gofal llygaid. Mae ymarferwyr yn parhau i weithio ar lefel uchel i ddarparu lefel ardderchog o ofal er budd eu cleifion yng Nghymru, hyd yn oed drwy gydol y pandemig.

Gan droi at effaith y pandemig, fel llawer o wasanaethau eraill, mae'r pandemig wedi effeithio'n fawr ar ofal llygaid. Yn ystod y cyfnod clo cyntaf, nododd ymchwilwyr Coleg Prifysgol Llundain ostyngiad o 70 y cant mewn atgyfeiriadau newydd a chyfradd uchel o apwyntiadau a gollwyd. Mae ymchwilwyr ac elusen genedlaethol colli golwg, y Gymdeithas Macwlaidd, wedi codi pryderon am yr effaith hirdymor y bydd hyn yn ei chael, gan y rhagwelir y bydd wedi arwain at gannoedd o achosion ychwanegol o nam difrifol ar eu golwg yn y cyfnod clo cyntaf yn unig. Yng Nghymru, er enghraifft, gyda chyfran uwch o bobl dros 65 mlwydd oed o gymharu â chyfartaledd y DU, gallai problemau fel glawcoma ddod yn llawer mwy cyffredin.

Mae'r datganiad yn sôn am y cyfle mae'r pandemig yn ei roi i ailgynllunio gwasanaethau optometreg yng Nghymru. Rhaid i ni ddychwelyd at wasanaeth sy'n ymateb i symptomau colli golwg mewn modd amserol, oherwydd gellir trin llawer o gyflyrau os byddant yn cael eu dal mewn pryd. Er bod y cyfrifoldeb ar y claf i roi gwybod am symptomau colli golwg, rydyn ni hefyd angen gwasanaeth cadarn sy'n gallu ymateb i anghenion claf mewn modd amserol unwaith y bydd y symptomau'n cael eu hadrodd. Mae tystiolaeth yn awgrymu y gall optometreg yng Nghymru fod yn gymysg, yn dibynnu ar ble rydych chi'n byw. Dylai gofal llygaid da yn GIG Cymru fod yn gyson ac ni ddylai fod yn ddibynnol ar ble rydych chi'n byw.

Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, bu gostyngiad cyson hefyd mewn gwasanaethau adsefydlu golwg ledled y wlad. Mae hyn yn golygu nad yw cymorth adsefydlu golwg digonol yn cael ei roi i lawer o bobl ddall a rhannol ddall pan fydd ei angen arnynt. Mae hyn yn allweddol, oherwydd mae ymchwil gan Brifysgol Caerdydd yn dangos bod canlyniadau llawer gwell i gyfranogwyr a oedd wedi cael adsefydlu gweledol o gymharu â'r rhai ar restrau aros. Felly, hoffwn weld y Llywodraeth yn mynd ymhellach ac yn ateb y tri chwestiwn canlynol. Yn gyntaf, a fydd y loteri cod post o adsefydlu golwg yn cael ei dileu yng Nghymru? Yn ail, a wnewch chi ystyried ychwanegu adsefydlu golwg at y rhestr o gymwysterau sy'n gymwys ar gyfer yr ardoll brentisiaethau? Ac yn olaf, yn drydydd, a wnewch chi flaenoriaethu gwasanaethau ataliol, gan gynnwys adsefydlu ar y golwg, ochr yn ochr â gwasanaethau a asesir yn seiliedig ar anghenion, yn hytrach nag ar ôl hynny, unwaith y byddwn yn gyfan gwbl allan o'r pandemig? Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Peredur, ac rwy'n credu eich bod yn llygad eich lle i dynnu sylw at y ffaith bod llawer o apwyntiadau wedi'u colli yn ystod y pandemig, a gallai hynny fod yn cronni materion ar gyfer y dyfodol. Un o'r pethau yr hoffem ni ei wneud, drwy symud y gofal hwn o ofal eilaidd i ofal sylfaenol—mae'n golygu y gall pobl gael y cymorth hwnnw'n nes at adref, a gwn fod hynny'n rhywbeth mae gennych chi ddiddordeb ynddo, ac rwy'n credu bod hynny'n gwbl gywir.

Rwy'n credu pan ddaw'n fater o bethau fel cataractau, rwy'n credu, mewn gwirionedd, y gellir gwneud achos i bobl sy'n teithio ychydig ymhellach i gael cymorth arbenigol—rwy'n credu y bydd rhai newidiadau y bydd yn rhaid i ni eu gwneud os ydym o ddifrif ynghylch ennill tir yn y rhestrau aros hir iawn hynny. Gwn fod hynny'n rhywbeth y maen nhw’n ei wneud yng Nghiwba yn effeithiol iawn. Nid wyf yn dweud ein bod yn mynd i fodelu popeth ar system iechyd Ciwba, ond roeddwn yn meddwl ei bod yn ddiddorol iawn ei bod yn bosibl gwneud llawer iawn gyda phobl arbenigol iawn i ffwrdd, yn aml o reidrwydd, o ganolfannau ysbytai. Felly, rwy'n credu ei fod yn sicr yn fodel sy'n werth ymchwilio ymhellach iddo.

Rydych chi’n llygad eich lle i dynnu sylw hefyd at y ffaith bod y sefyllfa'n debygol o fynd yn anoddach yn y dyfodol, yn rhannol oherwydd bod gennym boblogaeth sy'n heneiddio. Felly, yn sicr, y ffigurau yr wyf i wedi'u gweld o ran y galw am wasanaethau yn yr 20 mlynedd nesaf—rydym yn debygol o weld: cynnydd o 16 y cant o ran nifer y bobl sy'n cael problemau gyda glawcoma; cynnydd o 47 y cant o ran dirywiad macwlaidd sy'n gysylltiedig ag oedran; 50 y cant gyda phroblemau gyda chataractau; a chynnydd o 80 y cant yn y galw o ran retinopathi diabetig. Felly, mae'n rhaid i ni wneud y newidiadau hyn oherwydd ni fyddwn yn gallu dal i fyny gyda'r galw hwnnw oni bai ein bod yn gwneud rhywbeth yn wahanol, ac mae hyn i gyd yn rhan o—. Yr hyn rydym yn ceisio'i wneud yw trawsnewid gwasanaethau. Ni allwn fynd yn ôl at y ffordd yr ydym bob amser wedi'i wneud oherwydd ni fyddwn yn gallu dal i fyny â'r galw. Felly, rwy'n falch iawn o weld hynny.

O ran loteri cod post, yr hyn yr ydym yn ceisio'i wneud drwy ddod â'r cymorth hwn i gymunedau pobl fel y gallant ei gael yn eu siopau optegwyr lleol, ac yna byddant yn cael eu cyfeirio—. Fe wnes i gyfarfod â dyn yn Abertawe yn ddiweddar, pan ymwelais â'r ysbyty yno, a oedd wedi cael ei gyfeirio'n uniongyrchol gan ei optegydd i'r bwrdd iechyd ei hun. Felly, mae ffyrdd o wneud hyn a fyddai'n gwneud bywyd yn haws i'r bobl hynny sy'n byw mewn cymunedau felly rydym yn dileu'r loteri cod post hwnnw sydd weithiau'n wir ar hyn o bryd.

O ran y cymhwyster a'r brentisiaeth, rwy'n credu bod yr ardoll prentisiaethau yn rhywbeth sy'n cael ei bennu gan nifer y bobl sy'n cymryd rhan, felly mae hynny efallai'n anoddach i ni ei drefnu, ac mae'n rhywbeth sy’n cael ei drefnu gan Lywodraeth y DU, felly mae angen i ni gadw hynny mewn cof. Ond, yn sicr, rwy'n credu bod lle i ni weld beth arall y gallwn ni ei wneud, gan fynd drwy'r llwybr prentisiaeth hwnnw. Felly, fe wnaf i weld a allwn ni edrych a oes unrhyw le i ni wneud mwy yn y maes hwnnw.

Ac mae arnaf ofn na wnes i ddal eich trydydd pwynt, felly fe wnaf ddod yn ôl at hwnnw ar adeg arall. Os ydych chi'n hapus i ysgrifennu ataf, byddwn i'n ddiolchgar.

Diolch am eich datganiad. Mae hwn yn ofal iechyd darbodus ar waith. Da iawn chi. Wyddoch chi, o ystyried yr holl broblemau sy'n ein hwynebu yn y gwasanaeth iechyd, ei bod yn bwysig iawn ein bod yn symud gwasanaethau i ofal sylfaenol, lle mae'n ddiogel gwneud hynny. Ac rwy'n siŵr y bydd hyn yn cael ei groesawu'n fawr gan bobl sydd bellach yn gallu cael gwasanaeth rhagorol yn eu cymunedau lleol.

Ymwelais â gwasanaeth optometreg rhagorol iawn ym Mhentwyn gyda'ch rhagflaenydd, Vaughan Gething, a oedd wedi treialu’r system atgyfeirio electronig a'r delweddu digidol sydd wedi’u galluogi i rannu'r delweddau hyn o'r llygad gyda'r offthalmolegydd, lle'r oedd brys i gael barn arbenigol. A thybed a allwch chi ddweud wrthyf—roedd £4.8 miliwn i ddatblygu'r cofnod cleifion electronig a £3.5 miliwn i ddisodli offer—ydy hynny'n golygu y gall pob optometrydd sydd â chymwysterau uwch fod yn sicr o gael y lefel honno o offer, i'w galluogi i wthio'n gyflym drwy unrhyw bryderon difrifol maen nhw’n eu canfod yn eu harchwiliadau? Achos mae hynny'n ymddangos i mi'n bwysig iawn mewn perthynas â'ch ateb i Russell George ynghylch sicrhau nad yw pobl yn colli eu golwg oherwydd ein bod yn cicio ein sodlau.

Ac, yn ail, tybed a allwn ofyn i chi am sut yr ydym yn delio â chataractau, oherwydd mae ffrind i mi yn rhedeg elusen lwyddiannus iawn o'r enw Second Sight sy'n delio â miloedd o lawdriniaethau cataract yn Bihar, sef y rhan dlotaf o India, gan ddefnyddio offthalmolegwyr o bob cwr o'r byd. Yn Bihar, gallant wneud 1,000 o gataractau y dydd, sy'n amlwg yn drawsnewidiol. A oes gennym yr un uchelgais yng Nghymru i gael y math hwn o linellau cynhyrchu ar gyfer cataractau? Oherwydd, oes, mae llawer ohonynt, ond mae'n llawdriniaeth eithaf syml i'w gwneud, ac, felly, mae angen i ni gael gwared ar y broblem, ac rwy'n siŵr y bydd pobl yn barod i deithio.

Diolch yn fawr, Jenny. Rwy'n falch eich bod yn cytuno â'n symudiad i ofal sylfaenol, ac rydych chi’n llygad eich lle, mae hyn yn ymwneud â 'Cymru Iachach', cyflawni'r hyn a nodwyd, ac mae'n ymwneud â thrawsnewid ein gwasanaethau.

Yr hyn rydym yn ei wneud nawr o ran yr optometryddion hynny sydd â'r cymwysterau uwch hynny yr ydym yn eu hannog yn gyson i weithio ar frig eu trwydded, yw ein bod yn gweithio nawr gyda'r bwrdd gofal cynlluniedig offthalmig cenedlaethol i gwmpasu'r gofynion nid yn unig o ran yr ystad sydd ei hangen, ond hefyd yr offer a'r staff. Felly, os ydym am fodloni'r gofynion a nodais yn gynharach, sut mae hynny'n edrych, beth fydd angen i ni ei roi ar waith? Felly, y £4.8 miliwn hwnnw y gwnaethoch chi sôn amdano ar gyfer y cofnod cleifion electronig gofal llygaid cenedlaethol, dyna'r arian sydd eisoes wedi mynd i mewn. Mae'n rhaid i ni nawr gyfrifo faint yn fwy y mae angen i ni ei roi i mewn er mwyn sicrhau bod pawb sy'n mynd drwy'r broses hon yn gallu cael mynediad. Felly, mae hynny bellach yn cael ei lunio gan y bartneriaeth sydd wedi'i chreu, fel y gallwn gyflawni'n union yr hyn rydych chi’n sôn amdano.

Ac rwy’n cytuno gyda chi: fe wnes i roi'r enghraifft o Giwba; fe wnaethoch chi roi enghraifft yr ydych yn gyfarwydd â hi, ac rwyf yn cytuno'n llwyr â chi. Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr nad ydym yn diddynoli pobl pan fyddwn yn gwneud hyn, ond rwy'n credu bod cwmpas, pan fyddwn yn y math o sefyllfa yr ydym ynddi ar hyn o bryd, lle mae pobl, a dweud y gwir, angen ansawdd bywyd maen nhw’n ei golli bob dydd, rwy'n credu eich bod yn iawn; rwy'n credu bod achos i'w wneud dros ofyn i bobl fynd i ganolfannau arbenigol—nid yw hyn fel ar gyfer apwyntiadau cyffredin, ond mae ar gyfer canolfannau arbenigol ar gyfer llawdriniaethau cataract—a dyna'r hyn yr ydym yn gweithio arno ar hyn o bryd. Felly, rwyf yn gobeithio gallu dod â rhagor o newyddion i chi am hynny yn ystod y misoedd nesaf.

Ac yn olaf, Janet Finch-Saunders.

Diolch, Dirprwy Lywydd dros dro. Gweinidog, rwyf yn dod yn fwyfwy pryderus yn ddiweddar i weld nifer o etholwyr yn dod ataf, yn fy swyddfa, lle maen nhw’n dioddef o ddirywiad macwlaidd gwlyb ac fel arfer yn cael diferion bob mis. Yn amlwg, yn ystod pandemig COVID, cafodd rhai o'r rhain eu lleihau i bob chwe wythnos. Fodd bynnag, mae gennyf etholwyr yn awr yn dod i'm gweld lle nad ydynt yn gallu cael y pigiadau hyn—mae wedi cymryd tri mis i'w cael. Ac, mewn gwirionedd, mae'r arbenigwyr, neu'r ymgynghorwyr, yn dweud, 'Ewch i weld eich Aelod o'r Senedd, oherwydd dylech fod yn cael y diferion hyn bob mis; nid yw tri mis yn ddigon, ac mae perygl i'ch golwg.' Gweinidog, gyda hynny mewn golwg—gallaf ysgrifennu atoch y tu allan i'r Cyfarfod Llawn heddiw, ond gyda hynny mewn golwg—a fyddech yn anfon canllawiau i'n byrddau iechyd bod hyn yn hanfodol bwysig, ac os oes angen y pigiadau hyn bob mis, yna dylai'r cleifion hynny eu derbyn bob mis? Diolch.

Diolch yn fawr, Janet, ac fe wnes i gyfarfod ag etholwr yn ddiweddar hefyd a oedd â sefyllfa debyg. Wrth gwrs, roedd enghreifftiau lle mai’r hyn a oedd yn digwydd o'r blaen oedd bod y bobl hynny'n cael eu hanfon i ofal eilaidd. Yr hyn rydyn ni wedi bod yn ceisio'i wneud yw symud rhywfaint o'r cymorth hwn allan i feysydd eraill. Felly, er enghraifft, gwn fod achos yng Nghrymych, er enghraifft, lle y bu iddyn nhw geisio datblygu cyfle i bobl gael y cymorth hwnnw mewn canolfan mewn ardal wledig iawn. Felly, mae cyfleoedd i wneud hyn mewn ffordd wahanol.

Fel y ceisiais egluro'n gynharach, yr hyn rydyn ni’n ei wneud yma mewn perthynas â llygaid yw ein bod yn blaenoriaethu ar sail angen clinigol, ac yn sicr gwn fod ymgais wedi bod i weld a yw'n bosibl rhoi'r pigiadau hynny mewn ffordd nad oes angen ei rhoi mor aml ag yr oeddent o'r blaen. Rhaid i hynny fod yn benderfyniad clinigol; ni all fod yn benderfyniad gwleidyddol. Ac felly rwy'n sicr yn hapus i ymchwilio iddo i sicrhau, os yw'r penderfyniadau hynny'n cael eu gwneud, eu bod yn cael eu gwneud yn gwbl glinigol, yn hytrach nag am unrhyw reswm arall.

Iawn. Mae hynny'n dod â'r eitem honno i ben. Diolch ichi, Gweinidog.