Diolch yn fawr, Llywydd dros dro. A diolch i chi, Gweinidog.

Rwy’n croesawu’r diweddariad hwn ar ddyfodol optometreg yng Nghymru. Prin yw’r bethau sy’n fwy gwerthfawr na golwg ac ni ddylem byth fychanu'r gwahaniaeth y gall gwasanaeth sy'n cael ei redeg yn dda ei gael ar fywydau pobl. Rwy'n falch o glywed o’r datganiad bod gwaith yn cael ei wneud i uwchsgilio optometryddion i'w galluogi i weithio ar frig eu trwydded yn eu practisau. Rhaid cefnogi unrhyw fenter fel hon a fydd yn helpu'r GIG i fynd i'r afael â'r rhestrau aros hir.

Rhaid i mi hefyd dalu teyrnged i'r camau a wnaed ers datblygu menter gofal llygaid yng Nghymru yn 2002. Gwnaed hyn ar y cyd â'r proffesiwn offthalmig i newid ac arwain ar ddiwygio gofal llygaid. Mae ymarferwyr yn parhau i weithio ar lefel uchel i ddarparu lefel ardderchog o ofal er budd eu cleifion yng Nghymru, hyd yn oed drwy gydol y pandemig.

Gan droi at effaith y pandemig, fel llawer o wasanaethau eraill, mae'r pandemig wedi effeithio'n fawr ar ofal llygaid. Yn ystod y cyfnod clo cyntaf, nododd ymchwilwyr Coleg Prifysgol Llundain ostyngiad o 70 y cant mewn atgyfeiriadau newydd a chyfradd uchel o apwyntiadau a gollwyd. Mae ymchwilwyr ac elusen genedlaethol colli golwg, y Gymdeithas Macwlaidd, wedi codi pryderon am yr effaith hirdymor y bydd hyn yn ei chael, gan y rhagwelir y bydd wedi arwain at gannoedd o achosion ychwanegol o nam difrifol ar eu golwg yn y cyfnod clo cyntaf yn unig. Yng Nghymru, er enghraifft, gyda chyfran uwch o bobl dros 65 mlwydd oed o gymharu â chyfartaledd y DU, gallai problemau fel glawcoma ddod yn llawer mwy cyffredin.

Mae'r datganiad yn sôn am y cyfle mae'r pandemig yn ei roi i ailgynllunio gwasanaethau optometreg yng Nghymru. Rhaid i ni ddychwelyd at wasanaeth sy'n ymateb i symptomau colli golwg mewn modd amserol, oherwydd gellir trin llawer o gyflyrau os byddant yn cael eu dal mewn pryd. Er bod y cyfrifoldeb ar y claf i roi gwybod am symptomau colli golwg, rydyn ni hefyd angen gwasanaeth cadarn sy'n gallu ymateb i anghenion claf mewn modd amserol unwaith y bydd y symptomau'n cael eu hadrodd. Mae tystiolaeth yn awgrymu y gall optometreg yng Nghymru fod yn gymysg, yn dibynnu ar ble rydych chi'n byw. Dylai gofal llygaid da yn GIG Cymru fod yn gyson ac ni ddylai fod yn ddibynnol ar ble rydych chi'n byw.

Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, bu gostyngiad cyson hefyd mewn gwasanaethau adsefydlu golwg ledled y wlad. Mae hyn yn golygu nad yw cymorth adsefydlu golwg digonol yn cael ei roi i lawer o bobl ddall a rhannol ddall pan fydd ei angen arnynt. Mae hyn yn allweddol, oherwydd mae ymchwil gan Brifysgol Caerdydd yn dangos bod canlyniadau llawer gwell i gyfranogwyr a oedd wedi cael adsefydlu gweledol o gymharu â'r rhai ar restrau aros. Felly, hoffwn weld y Llywodraeth yn mynd ymhellach ac yn ateb y tri chwestiwn canlynol. Yn gyntaf, a fydd y loteri cod post o adsefydlu golwg yn cael ei dileu yng Nghymru? Yn ail, a wnewch chi ystyried ychwanegu adsefydlu golwg at y rhestr o gymwysterau sy'n gymwys ar gyfer yr ardoll brentisiaethau? Ac yn olaf, yn drydydd, a wnewch chi flaenoriaethu gwasanaethau ataliol, gan gynnwys adsefydlu ar y golwg, ochr yn ochr â gwasanaethau a asesir yn seiliedig ar anghenion, yn hytrach nag ar ôl hynny, unwaith y byddwn yn gyfan gwbl allan o'r pandemig? Diolch.