Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd, ac rwy'n ddiolchgar i chi am ganiatáu'r ddadl fer hon. Mae Tom Giffard wedi gofyn am funud o fy amser y prynhawn yma, felly byddaf yn sicrhau fy mod yn cwblhau fy sylwadau mewn pryd iddo allu siarad. 

Mae codi'r gwastad yn un o'r pethau mewn gwleidyddiaeth nad oeddem erioed wedi clywed amdano ychydig flynyddoedd yn ôl, ac nid ydym yn clywed ei ddiwedd heddiw. Mae un o'r rhannau niferus o broses codi'r gwastad Llywodraeth y DU yn rhywbeth sy'n cael ei drafod yn gyson, ond nid yw erioed wedi'i ddiffinio. Ac i lawer ohonom, rwy'n credu—. Rwyf yn y sefyllfa anhapus heddiw o bosibl o fod wedi bod o gwmpas yn ddigon hir i gofio'r pethau hyn yn digwydd ar fwy nag un achlysur. Ac un o'r pethau sy'n siomedig iawn am ddull Llywodraeth y Deyrnas Unedig o ymdrin â'i hagenda gyffredinol ar gyfer codi'r gwastad yw nad yw'n diffinio unrhyw dargedau, nid yw'n diffinio unrhyw amcanion ac nid yw'n caniatáu unrhyw atebolrwydd. Roeddwn yn ddigon ffodus i fod yn Weinidog rhaglenni Ewropeaidd yn Llywodraeth Cymru rhwng 2011 a 2013, ac yn ystod y cyfnod hwnnw, ailnegodwyd cyllideb yr UE ar y pryd. Hefyd cafwyd ddeddfwriaeth newydd ar gronfeydd strwythurol. 

Roedd Llywodraeth Cymru a phobl Cymru yn rhan o'r broses honno. Roeddent yn rhan o'r broses honno am ei bod wedi'i gwneud yn gyhoeddus, fe'i gwnaed gydag atebolrwydd a democratiaeth a chraffu a thryloywder. Pasiwyd y ddeddfwriaeth yn gyhoeddus. Trafodwyd y gyllideb yn gyhoeddus. Roedd Llywodraeth Cymru yn rhan o'r broses o ddiffinio safbwynt y Deyrnas Unedig ar yr holl faterion hynny. Cafwyd secondiadau rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU er mwyn sicrhau bod modd defnyddio arbenigedd Llywodraeth Cymru yn y ffordd orau i lywio safbwynt Llywodraeth y DU ar y pryd. Mynychais Gynghorau Ewropeaidd a buom yn trafod y materion hynny yn y Siambr hon ar sawl achlysur. 

Roedd pob un o'r gwahanol agweddau hynny'n sail i bolisi. Nid oes yr un o'r pethau hynny'n wir heddiw am agenda codi'r gwastad—nid oes yr un o'r pethau hynny'n wir heddiw. Nid oes unrhyw dryloywder. Nid ydym yn gwybod beth yw amcanion Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Nid ydynt wedi cyhoeddi unrhyw dargedau, nid ydynt wedi cyhoeddi amserlen, maent wedi methu gwneud pob ymgynghoriad a addawyd ganddynt, ac ni fu unrhyw atebolrwydd ar unrhyw ffurf o gwbl. Mae'n wers ar sut i beidio â llunio polisi a sut i beidio â chynnwys pobl. A dywedaf hynny fel cyflwyniad oherwydd mae'n bwysig nad ydym yn gwneud y pwyntiau hynny mewn perthynas â Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn unig, ond ein bod yn sicrhau nad yw Llywodraeth Cymru yn ailadrodd y gwallau hynny a'r camgymeriadau hynny hefyd. Mae bob amser yn bwysig dysgu o hanes yn hytrach nag ailadrodd camgymeriadau hanes. 

Ac yn fy amser i yma, rwyf wedi gweld nifer o fentrau gwahanol yn cael eu lansio ar gyfer ein hagenda codi'r gwastad ein hunain yng Nghymoedd de Cymru. Cofiaf Lywodraeth Cymru'n Un, lle gweithiodd y ddau Weinidog, Leighton Andrews a Jocelyn Davies wedyn, yn eithriadol o galed ar gyflawni agendâu ar gyfer Blaenau'r Cymoedd ac ar gyfer y Cymoedd yn gyffredinol. Cofiaf wedyn y gwaith a wnaed er mwyn cyflwyno rhaglenni eraill yn y Llywodraeth a etholwyd yn 2011, ac fel y bydd llawer o'r Aelodau'n cofio, cefais fy mhenodi gan Carwyn Jones i arwain tasglu'r Cymoedd, a bennwyd i arwain y gwaith hwn ar ôl etholiad 2016. Ac wrth i mi edrych yn ôl dros y cyfnod hwnnw, rwy'n meddwl am y gwersi y dylem fod yn eu dysgu, fel Llywodraeth Cymru ac fel Senedd. A beth yw'r gwersi hynny?