2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am rôl cynorthwywyr dysgu mewn ysgolion? OQ57082

Diolch yn fawr am y cwestiwn, Llywydd. Roedd diwygiadau yn 2019 wedi codeiddio cyfres o safonau proffesiynol cenedlaethol ar gyfer cynorthwywyr dysgu. Roedd hyn yn ei gwneud yn orfodol iddynt gofrestru gyda Chyngor y Gweithlu Addysg. Cyrff llywodraethwyr ac awdurdodau addysg lleol sy’n cyflawni cyfrifoldeb y cyflogwr ar gyfer y rhan werthfawr ac annatod hon o weithlu’r ysgol.

Diolch am yr ateb, Brif Weinidog. Wel, mae cymorthyddion dosbarth yn rhan hanfodol o weithlu addysg ein gwlad. Maen nhw'n partoi gwersi i'r disgyblion, yn cymryd grwpiau allan i ddysgu, yn rhoi sylw un-i-un i ddisgyblion ag anghenion dysgu, yn cymryd gwersi pan nad oes athro ar gael, ymhlith pethau eraill. Fel cyn-lywodraethwr am sawl blwyddyn, rôn i'n gweld gwerth eu cyfraniad i addysg y plant yn ddyddiol. Diolch amdanynt. Maen nhw'n gweithio mewn amgylchiadau anodd iawn ac yn cael cyflogau andros o isel am eu gwaith caled. Yn wir, yn wahanol i athrawon, dydyn nhw ddim yn derbyn cyflog yn ystod tymhorau'r gwyliau. Onid ydy o'n bryd i'r Llywodraeth sicrhau bod telerau gwaith a chyflogau ein cymorthyddion, ynghyd â chyfleoedd hyfforddi, yn cael eu gosod yn unffurf ar draws Cymru a bod ein cymorthyddion, felly, yn derbyn y gydnabyddiaeth angenrheidiol am eu gwaith? 

Diolch yn fawr i Mabon ap Gwynfor am y cwestiwn ychwanegol yna, a dwi'n cytuno â phopeth a ddywedodd e am y rhan hanfodol y mae pobl sy'n gweithio yn y maes hwn yn ei chyfrannu at addysg plant ledled Cymru. Ar ddiwedd y dydd, bwrdd y llywodraethwyr ac awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am gyflogi'r bobl sy'n gweithio fel TAs. Ond mae grŵp gyda ni, o dan y fforwm ysgolion sydd gyda ni—so, is-grŵp sydd wedi cael ei sefydlu nôl yn y tymor diwethaf. Roedd y grŵp wedi cael ei gadeirio gan yr undeb Unison tan fis Chwefror y flwyddyn hon. Nawr, mae pennaeth un o'r ysgolion ym Mlaenau Gwent yn cadeirio'r grŵp. Maen nhw wedi edrych i mewn i nifer o'r pethau sy'n gallu codi safonau yn y maes, ac i gydnabod y cyfraniad mae'r bobl yn ei wneud. Maen nhw wedi cyhoeddi'r papur nôl ym mis Gorffennaf, a'r bwriad yw y bydd y Gweinidog yn gwneud datganiad i'r Senedd yn y mis nesaf. Yn Saesneg, achos mae'r adroddiad gyda fi fan hyn yn Saesneg, mae wedi canolbwyntio ar dri peth: 

safoni swyddogaethau, cysondeb wrth ddefnyddio, a symud i raddfeydd cyflog cyffredin ledled Cymru.

So, beth maen nhw'n siarad amdano, Llywydd, yw fframwaith cenedlaethol, lle mae'r cyfrifoldebau lleol yn dal i fod yna. 

Cyn i mi ddechrau, a gaf i ddatgan buddiant, gan fod fy ngwraig wedi ei chyflogi yn gynorthwyydd addysgu? Hoffwn i fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i gynorthwywyr addysgu, yn ogystal â holl staff ysgolion, yn sir Fynwy a thu hwnt am bopeth y maen nhw wedi ei wneud i helpu plant a phobl ifanc gyda'u dysgu drwy gydol y pandemig. Prif Weinidog, mae llwyth gwaith cynorthwywyr addysgu wedi cynyddu yn sylweddol yn ystod y pandemig. Bu'n rhaid i lawer gamu i mewn i addysgu dosbarthiadau oherwydd absenoldebau athrawon a phrinder staff, yn ogystal â chynorthwyo plant gyda dysgu ar-lein, ac mae hyn ar ben eu dyletswyddau arferol yn yr ystafell ddosbarth. Gallai'r dyletswyddau ychwanegol hyn gael effaith sylweddol ar iechyd a llesiant meddwl llawer o gynorthwywyr addysgu, ac mae'n bwysig bod cymorth digonol ar gael. Ac eto, canfu arolwg diweddar a gynhaliwyd gan Gyngor y Gweithlu Addysg mai dim ond 7.4 y cant o'r ymatebwyr oedd wedi defnyddio diwrnodau llesiant, a bod 8.8 y cant wedi defnyddio cyrsiau hyfforddi ar lesiant a ddarparwyd gan ysgolion. Prif Weinidog, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi iechyd a llesiant cynorthwywyr addysgu, a beth arall all y Llywodraeth ac awdurdodau addysg lleol ei wneud i hyrwyddo'r defnydd o'r gwasanaethau sydd eisoes ar gael i staff? Ac rwy'n gwerthfawrogi yr ateb yr ydych chi newydd ei roi.

Diolch i Peter Fox am hynny, Llywydd, ac rwy'n cytuno ag ef am y cyfraniad y mae cynorthwywyr addysgu a chynorthwywyr addysgu lefel uwch yn ei wneud yn yr ystafell ddosbarth, a'r baich y mae ymateb i'r pandemig wedi ei roi arnyn nhw, ochr yn ochr â'r holl bobl eraill sy'n gweithio yn ein gwasanaeth addysg. Nawr, mae Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid i elusen yn y DU. Education Support yw ei enw, ac mae'n sefydliad sydd wedi ymrwymo i gynorthwyo iechyd a llesiant meddwl pobl yn yr ystafell ddosbarth. Ac rydym ni wedi bod yn eglur iawn erioed yn Llywodraeth Cymru ein bod ni, drwy hynny, yn golygu holl staff yr ystafell ddosbarth ac, yn wir, holl staff ysgolion yma yng Nghymru.

Mae'r rhaglenni cymorth a gynigir gan Education Support wedi cynnwys elfen newydd o hyblygrwydd er mwyn ymateb i'r pandemig, ac rydym ni'n awyddus dros ben yn wir i wneud yn siŵr bod y pecyn cymorth hwnnw yn cael ei hysbysebu yn dda i staff yma yng Nghymru fel y gallan nhw fanteisio arno. Yn y pecyn cymorth hwnnw, ceir rhywfaint o ddeunydd ychwanegol a phwrpasol y bwriedir yn benodol iddo adlewyrchu profiadau cynorthwywyr addysgu. Felly, rwy'n cytuno yn llwyr â'r hyn a ddywedodd Peter Fox, bod mwy y gellir ei wneud yn lleol ac yn genedlaethol i hysbysebu'r cymorth sydd ar gael, i wneud yn siŵr bod pobl yn gwybod ei fod yno, i wybod bod ystyriaeth wedi ei rhoi i wneud yn siŵr ei fod yn berthnasol iddyn nhw ac y gallan nhw ei ddefnyddio, ac yna i wneud yn siŵr, wrth i'r adnodd hwnnw gael ei ddatblygu ymhellach, ein bod ni'n ystyried y profiadau y bydd pobl yn eu hadrodd ac wedi mynd drwyddyn nhw yn ddiweddar.