Mae'r adeg hon o'r flwyddyn yn gyfle i lawer oedi ac ystyried y rhai y mae gwrthdaro arfog ledled y byd wedi effeithio arnyn nhw. Fel rhywun a oedd â thad-cu a wasanaethodd ac sy'n ei gofio yn sôn am ei brofiadau, rwy'n gyfarwydd â'r effaith y gall y lluoedd arfog ei chael ar eich bywyd, yn dda ac yn ddrwg. Rydym ni'n gwybod o ymchwil a gafodd ei gynnal gan dîm Plaid Cymru yn San Steffan fod cyn-bersonél y lluoedd arfog yn aml yn cysgu ar y strydoedd, yn y carchar neu'n ymdopi â chamddefnyddio sylweddau. Yn gysylltiedig â'r ymchwil hon roedd galwad gan ein plaid am well ôl-ofal i gyn-filwyr, rhywbeth sy'n arbennig o bwysig yng Nghymru o ystyried y niferoedd anghymesur o uchel o bersonél y lluoedd arfog, neu gyn-bersonél y lluoedd arfog, o'r wlad hon. 

Roedd cyfamod y lluoedd arfog, a gafodd ei ymgorffori yn y gyfraith 10 mlynedd yn ôl, yn ymateb i'r diffyg chwarae teg o ran trin cyn-filwyr. Mae pethau wedi gwella ers cyflwyno'r ddeddfwriaeth hon, ond mae lle i wella. Er enghraifft, mae grŵp arbenigol y lluoedd arfog, sy'n cynghori ar sut y gall gwasanaethau cyhoeddus ddiwallu anghenion cymuned y lluoedd arfog, wedi dweud bod sawl peth y gallai'r Llywodraeth yng Nghymru ei wneud i wella pethau. Mae hyn yn cynnwys cynllun cenedlaethol i weithredu newidiadau o Ddeddf y Lluoedd Arfog 2006, ymrwymiad i ariannu'n barhaol gronfa Cymru i gefnogi addysg plant y lluoedd arfog ac ymestyn blaenoriaeth tai i gynnwys pum mlynedd ar ôl gadael gwasanaeth milwrol. Wedi dweud hynny, dylid rhoi canmoliaeth pan fo'n ddyledus, ac mae Plaid Cymru yn croesawu'r ymrwymiad diweddar yng nghyllideb yr hydref i sefydlu comisiynydd cyn-filwyr cyntaf Cymru. Gobeithio y bydd hyn yn helpu i ddal y rhai sy'n syrthio pan fydd y rhai yn San Steffan, sy'n ymddangos yn ddigon hapus i anfon ein dynion a'n menywod i faes y gad ond sy'n llai awyddus i helpu i wella'r niwed y mae hyn yn ei achosi, yn anghofio amdanyn nhw.

Mae sefydliadau'r trydydd sector yn gwneud gwaith gwych, ond mae angen i Lywodraeth San Steffan wella a gwneud mwy i bawb sydd wedi gwasanaethu ac y mae angen cymorth parhaus arnyn nhw. Pan fydd hyn yn digwydd, efallai y gwelwn ni ostyngiad sylweddol yn nifer cyn-bersonél y lluoedd arfog sy'n mynd yn ddigartref neu'n gaeth i rywbeth. Bydd hefyd yn lleddfu'r baich ar y sector elusennol, sy'n gorfod gwneud yr hyn y dylai unrhyw Lywodraeth gyfrifol fod yn ei wneud yn y lle cyntaf. Nid yw rhwymedigaeth Llywodraeth i bobl sydd wedi gwasanaethu yn dod i ben pan fyddan nhw'n gadael y lluoedd, a gorau po gyntaf y bydd y rhai yn San Steffan yn sylweddoli hynny. Diwrnod y Cofio hwn, testament parhaol a phriodol i bawb sydd wedi gwasanaethu fyddai gwella'n sylweddol wasanaethau cymorth y wladwriaeth a fydd yn cadw cyn-filwyr mewn cof drwy gydol y flwyddyn, nid ar Ddiwrnod y Cofio yn unig. Diolch yn fawr.