1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog – Senedd Cymru ar 23 Tachwedd 2021.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am rôl technoleg protein amgen o ran sicrhau sero net? OQ57224
Llywydd, mae angen sector amaethyddol cynaliadwy ar Gymru a chadwyni bwyd sy'n gweithio tuag at sicrhau sero net. Bydd datblygu technolegau newydd a chreu ffynonellau protein amgen yn cyfrannu at ostyngiadau pellach i'n hallyriadau nwyon tŷ gwydr.
Diolch, Prif Weinidog. Fel y gwyddoch chi, mae'r tir a ddefnyddir yn fyd-eang i dyfu cnydau i'w bwyta yng Nghymru yn cyfateb i 40 y cant o faint Cymru, ac un o'r cnydau mwyaf sy'n cael ei dyfu dramor i'w bwyta yng Nghymru yw ffa soia, sy'n cael eu defnyddio yn bennaf gan ddiwydiant dofednod Cymru. O'r herwydd, er mwyn i Gymru newid ei harferion ffermio fel nad yw'n cyfrannu at ddatgoedwigo dramor, byddai angen i ni fod yn llai dibynnol ar borthiant anifeiliaid soi o dramor. Un o'r ffyrdd y gellid cyflawni hyn yw trwy ddefnyddio protein amgen, fel larfâu pryfed, y mae treialon helaeth wedi dangos ei fod yn ddewis amgen ymarferol iawn yn hytrach na defnyddio soi i fwydo ein dofednod. Mae protein amgen, fel hwn, yn rhoi atebion hinsawdd a chyfleoedd ar gyfer twf economaidd yma yng Nghymru a'r DU, ac mae gwaith ymchwil gan y rhwydwaith buddsoddwyr Risg ac Enillion Buddsoddiad mewn Anifeiliaid Fferm wedi canfod y gallai ffynonellau protein amgen gyfrif am hyd at 64 y cant o'r farchnad protein fyd-eang erbyn 2050. Prif Weinidog, yn eich cydweithio i wireddu cynllun Sero Net Cymru 2021-25, nid oes unrhyw gyfeiriad o gwbl at broteinau amgen, sy'n awgrymu yn gryf eich bod chi naill ai wedi eu diystyru'n llwyr, neu heb hyd yn oed ystyried proteinau amgen fel ffordd o fynd i'r afael â phroblemau porthiant anifeiliaid sy'n cael ei fewnforio o ardaloedd sydd wedi eu datgoedwigo. A allwch chi esbonio'r rhesymau pam mae'r Llywodraeth hon wedi dewis peidio â chynnwys proteinau amgen yn rhan o'ch cynllun cyrraedd sero net? Diolch.
Wel, Llywydd, roedd yr Aelod yn gwneud yn dda iawn tan ran olaf ei gwestiwn, oherwydd roedd yn gwneud cyfres o bwyntiau pwysig iawn ac yn cyfeirio at gyfleoedd sydd ar gael i ni yma yng Nghymru. Mae'r angen i ddatblygu ffynonellau protein amgen yn angenrheidiol yma yng Nghymru, ond yn gwbl angenrheidiol yn fyd-eang. Ac yma yng Nghymru, mae gennym ni fuddiannau gweithredol mewn dewisiadau amgen sy'n seiliedig ar blanhigion, dewisiadau amgen microbaidd, dewisiadau amgen sy'n seiliedig ar bryfed, cig wedi ei dyfu mewn labordy, amaethyddiaeth celloedd. Roedd yr holl faterion hynny, Llywydd, yn cael eu trafod yn Aberystwyth—yng nghampws ArloesiAber—pan oeddech chi a minnau yno ar gyfer ei agoriad ffurfiol ar 21 Hydref. Mae'r dechnoleg bioeplesu sy'n cael ei datblygu yn y ganolfan yn rhan o ganolfan bwyd y dyfodol, sydd yno yn y rhan honno o Gymru—yno oherwydd Sefydliad y Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig a'r holl waith y mae wedi ei wneud dros flynyddoedd lawer i hyrwyddo dewisiadau amgen yn y sector hwn.
Mae'r posibiliadau i Gymru yn arbennig o bwysig, oherwydd bod gan ein hamaethyddiaeth ein hunain fanteision naturiol enfawr, mae ein hinsawdd yn darparu ar gyfer twf helaeth o ran glaswellt ac, felly, ar gyfer ffermio da byw cynaliadwy nad yw'n ddwys. Gallwn barhau â hynny a bod â'r hyder o wybod y gellir datblygu'r technolegau protein amgen hynny yma yng Nghymru ochr yn ochr â'n hamaethyddiaeth bresennol a'u hategu. Dyna pam mae'n gynnig mor gyffrous i ni yng Nghymru. Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd yr Aelod, hyd at ei gyfraniad terfynol a oedd braidd yn grintachlyd. Y gwir amdani, rwy'n siŵr, yw bod diddordeb cyffredin gwirioneddol, ar draws y Siambr, mewn gwneud yn siŵr ein bod ni'n manteisio ar y cyfleoedd hyn ac yn eu rhoi ar waith dros Gymru.
Prif Weinidog, neithiwr, gwyliais gyda fy merch blwydd oed bennod o Peppa Pig, y cartŵn a ysbrydolodd Prif Weinidog y DU ar ôl ymweliad â pharc thema. Nid wyf i'n gymaint o ffan â Phrif Weinidog y DU, ond roedd gan Peppa rai geiriau doeth yn y bennod neithiwr. [Chwerthin.] Dywedodd, 'Mae dau fath o falŵn yn y byd: balwnau sy'n mynd i fyny a balwnau sy'n mynd i lawr', ac, os yw'n wir am falwnau, mae hefyd yn wir am bleidiau gwleidyddol, onid yw, Prif Weinidog y DU. A hoffwn i—
—eich llongyfarch chi ac Adam Price—
—ar gyrraedd y tir uwch, y tir cyffredin uwch, ac rwy'n gobeithio y bydd pleidiau eraill yn dilyn hynny, ond rwy'n siŵr y bydd pobl eraill yn ceisio ei dynnu i lawr yn ddiweddarach yn y sesiwn hon.
Mae'r ymrwymiad i geisio sicrhau sero net erbyn 2035 yn rhan mor bwysig o'r cytundeb cydweithredu rhwng ein pleidiau, a bydd technoleg yn chwarae rhan allweddol wrth wneud hynny. Fe wnaethoch chi ddweud yn eich datganiad ysgrifenedig heddiw y bydd angen syniadau, ymchwil ac arloesi newydd i gyrraedd sero net. Yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, fe wnaethom ni arwain y ffordd gyda'r chwyldro diwydiannol, ac, yn hytrach na dweud y drefn wrth weision sifil sy'n gweithio'n galed am beidio â meddwl am fochyn cartŵn, sut gallwn ni i gyd weithio gyda'n gilydd i gyrraedd sero net erbyn 2035 a gwneud yn siŵr, drwy ddefnyddio'r dechnoleg honno, nad yw yn nwylo ychydig o filiwnyddion cyfoethog yn unig y tro hwn, ond yn cael ei rhannu rhwng pobl Cymru? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr i Rhys am y cwestiwn yna ac am fod ar flaen y gad yn y maes yma.
Rhannais lwyfan â Phrif Weinidog y DU yn COP26. Neilltuodd ei anerchiad mewn ffordd na allwn i helpu ond teimlo a wnaeth adael 40 o arweinwyr rhyngwladol o'n blaenau wedi drysu braidd ynghylch pwysigrwydd ymddygiad gwell gan wartheg wrth fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd. Felly, mae'n amlwg bod ganddo ddiddordeb hirsefydlog mewn cyfraniad anifeiliaid fferm at ddadl wleidyddol. [Chwerthin.] Fodd bynnag, pwysigrwydd y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud yw hyn: mae technolegau yn newid, fel yn y maes a nodwyd yn y cwestiwn gwreiddiol. Bydd posibiliadau newydd yn dod i'r amlwg. Rydym ni eisiau i Gymru fod yn flaenllaw bob amser ac ar flaen y gad o ran yr ymdrechion sy'n cael eu gwneud i sicrhau carbon sero-net. Os gallwn ni symud y dyddiad ymlaen o 2050, sef yr hyn y mae'r Pwyllgor Newid Hinsawdd yn ei ddweud wrthym ni yw'r posibilrwydd i Gymru ar hyn o bryd, gyda'r hyn yr ydym ni'n ei wybod heddiw, rydym ni eisiau gwneud hynny, wrth gwrs. A bydd y gwaith a fydd yn cael ei wneud nawr yn erbyn y dyddiad newydd yn dweud wrthym ni ble mae'r cyfleoedd newydd hynny ac a yw'n bosibl mynd hyd yn oed ymhellach ac yn gyflymach nag yr ydym ni wedi gallu ei wneud hyd yn hyn.