Mae prosiect Kaleidoscope, sydd wedi'i leoli yn fy etholaeth i, wedi bod yn gweithredu yn y DU ers 1968. Clinig cyffuriau methadon elusennol ydyw sy'n darparu help a chlinigau cymorth i rai sy'n camddefnyddio alcohol, yn camddefnyddio cyffuriau neu'n gaeth i gyffuriau. Wrth siarad â'r cyfarwyddwr, Martin Blakebrough, ar y pwnc hwn, roedd ganddo hyn i'w ddweud: 'Yng Nghymru, fel yng ngweddill y DU, mae gennym bolisi o garcharu pobl sydd â phroblemau cyffuriau yn hytrach na chynnig triniaeth gynaliadwy iddynt. Mae lle mewn carchar yn ddrutach o lawer na lle adsefydlu preswyl. Mae arnom angen polisi sy'n cefnogi, nid yn cosbi, pobl lle bynnag y bo modd. Mae'r rhan fwyaf o ddefnyddwyr cyffuriau sydd â phroblemau caethiwed sylweddol wedi dioddef profiad niweidiol yn ystod plentyndod, gydag astudiaeth ddiweddar yn dangos bod profiadau niweidiol yn ystod plentyndod wedi effeithio ar 84 y cant o ddefnyddwyr cyffuriau. Ac eto y diffyg cymorth sydd wedi arwain at eu problemau. Nid yw'r rhyfel yn erbyn cyffuriau wedi bod yn rhyfel yn erbyn y sylwedd, ond yn hytrach yn erbyn unigolion.'

Yn ogystal, mae Richard Lewis, a benodwyd yn ddiweddar yn brif gwnstabl Heddlu Dyfed-Powys, hefyd wedi bod yn dadlau bod dull gweithredu presennol y DU yn methu. Y llynedd, yn anffodus, collwyd dros 4,500 o bobl yng Nghymru a Lloegr oherwydd marwolaethau'n gysylltiedig â chyffuriau. Ar yr ystadegau hyn, dywed y prif gwnstabl Lewis:

'Byddai wedi bod modd atal y mwyafrif llethol o'r marwolaethau hynny'n llwyr. Mewn 21 mlynedd o wasanaeth i'r heddlu, deuthum yn araf i'r casgliad, efallai'n rhy araf, fod fframio'r argyfwng hwn fel problem cyfiawnder troseddol nid yn unig yn ddi-fudd, ond yn wrthgynhyrchiol hefyd. Mae'r epidemig cenedlaethol hwn yn argyfwng iechyd cyhoeddus.'

Fel Portiwgal ac elusennau fel Kaleidoscope, mae'r prif gwnstabl Lewis yn argymell ymyrraeth y wladwriaeth ym mywydau pobl sy'n gaeth i gyffuriau i geisio eu trin nid fel troseddwyr, ond fel cleifion. Un ffordd o helpu yw i wasanaethau trin cyffuriau, megis canolfannau triniaeth â chymorth heroin, gael mwy o fuddsoddiad a bod mwy ohonynt ar gael. Nid y prif gwnstabl Lewis yw'r unig lais yn yr heddlu sy'n ailystyried ein polisi cyffuriau. Ac mae'r ffaith nad yw ei sylwadau wedi cael eu hystyried yn rhai eithriadol yn cadarnhau hyn.

Dros y blynyddoedd, mae meddylfryd yr heddlu wedi newid yn araf. Mae llawer o heddluoedd wedi nodi'n agored eu bod yn amharod i dargedu tyfwyr a defnyddwyr canabis at ddibenion hamdden, gan fod ganddynt broblemau mwy i ymdrin â hwy. Mae hyn er bod y gyfraith yn glir fod canabis yn parhau'n anghyfreithlon fel sylwedd categori B, sy'n cario dedfryd am feddiant o hyd at bum mlynedd yn y carchar, gyda dirwy ddigyfyngiad. Canabis yw'r sylwedd anghyfreithlon mwyaf cyffredin yn y DU, ac ni fydd hynny'n syndod i neb. Bydd y rhan fwyaf o bobl wedi arogli ei arogl unigryw ar draws strydoedd a pharciau'r wlad. Bob tro y byddwch chi'n gwneud hynny, rydych chi'n gwybod ei fod wedi cael ei brynu neu ei dyfu'n anghyfreithlon. Nid oes raid iddi fod fel hyn.

Ar draws yr Iwerydd, mae Canada a llawer o daleithiau'r Unol Daleithiau bellach yn arwain y byd wrth hyrwyddo dull newydd o ymdrin â chanabis, gan gamu oddi wrth ddad-droseddoli'n unig a chroesawu rheoleiddio llawn yn enw'r Llywodraeth yn lle hynny. Yn 2012, dechreuodd taleithiau America, dan arweiniad Colorado, gyflwyno diwygiadau canabis dramatig, ac ym mis Hydref 2018, dechreuodd Canada reoleiddio canabis yn gyfreithlon at ddefnydd anfeddygol i oedolion. Yng Nghanada, y taleithiau a'r tiriogaethau a oedd yn gyfrifol am benderfynu sut y caiff canabis ei ddosbarthu a'i werthu. Drwy ei model datganoli cryf, gall pob talaith yng Nghanada osod cyfyngiad ychwanegol hefyd. Roedd tair nod i Ddeddf canabis arloesol Llywodraeth Canada: diogelu iechyd a diogelwch y cyhoedd, diogelu pobl ifanc rhag effaith negyddol canabis, a chadw elw rhag gangiau troseddol.

Rwyf eisoes wedi siarad am yr effeithiau trawiadol ar iechyd y cyhoedd a welwyd ym Mhortiwgal, felly rwyf am ganolbwyntio ar y trydydd nod: yr elfen economaidd o gynnal sgwrs genedlaethol ar ddiwygio cyffuriau yn y DU a Chymru. Wrth symud tuag at gyfreithloni a rheoleiddio gan y Llywodraeth, mae Canada wedi mynd ag elw sylweddol o bocedi troseddwyr i'r pwrs cyhoeddus. Yn y flwyddyn gyntaf ar ôl ei gyfreithloni, tyfodd y farchnad manwerthu canabis gyfreithlon yng Nghanada i fod yn werth CA$908 miliwn—dros £0.5 biliwn. Mewn llai na blwyddyn, creodd Canada ddiwydiant gwerth biliwn o ddoleri gan arwain at ddwy effaith, sef cynorthwyo economïau lleol tra'n lleihau ymddygiad troseddol. Mae llywodraeth ffederal a thaleithiol wedi gweld budd economaidd. Dangosodd taleithiau sydd ar flaen y gad yn y newid hwn yn yr Unol Daleithiau fod y farchnad yn aeddfedu, mae refeniw treth yn cynyddu ac mae masnach canabis a reoleiddir yn gyfreithlon yn trechu gweithgarwch anghyfreithlon. Nid yw hyn yn golygu, wrth gwrs, fod y farchnad canabis anghyfreithlon wedi diflannu. Yng Nghaliffornia, er enghraifft, mae'r farchnad ddu yn dal i fod yn fwy na'r un gyfreithlon. Mae gwersi i'w dysgu yma ynghylch gweithredu. Mae'n dal i fod yn ddyddiau cynnar ar y newid polisi yng Nghanada, ond mae'r cyflawniad yn galonogol. Ond mae o fudd i'r DU fod gennym gymaint o wersi i'w dysgu.

Yn yr 50 mlynedd ers i Ddeddf Camddefnyddio Cyffuriau 1971 ddod i rym, rydym ni fel gwlad wedi methu symud ymlaen. Mewn rhai meysydd deddfwriaethol, mae Prydain wedi symud gyda'r oes, ac eto o dan arweiniad pob plaid, mae San Steffan wedi cynnal safbwynt ar gyffuriau sy'n tarddu o'r 1970au. O ganlyniad, rydym i gyd wedi gweld effaith negyddol y cynnydd mewn camddefnyddio sylweddau; rydym wedi rhoi adnoddau tuag at fynd i'r afael â gelyn sy'n gwrthod cael ei drechu. Rydym wedi gyrru miloedd i mewn i system cyfiawnder troseddol sydd nid yn unig yn methu adsefydlu ond sydd wedi cael trafferth ymdopi â mwyfwy o droseddolrwydd. Serch hynny, mae yna lwybr arall. Mae gwledydd ledled y byd yn dangos i ni nad oes rheswm i'r Senedd hon beidio ag agor sgwrs dros Gymru. Mae iechyd y cyhoedd a'r economi o fewn ein cymhwysedd.

Mae'n wirionedd drist fod San Steffan yn gwrthod agor y sgwrs ar gyffuriau yn y DU. Nid bai'r weinyddiaeth bresennol yn unig yw hyn, ond methiant hirsefydlog pob Llywodraeth. Efallai nad oes gan Gymru allu deddfwriaethol llawn eto, ond fel aelod o'r undeb hwn, rhaid inni ddefnyddio ein llais. Tra'n bod yn fframio'r ddadl fel un sy'n ymwneud â throseddolrwydd yn unig, byddwn yn parhau â'r un agwedd ymosodol, ddi-fudd. I'r perwyl hwnnw, mae'n ddyletswydd arnom i newid y ffordd y meddyliwn, i ystyried a yw effeithiau gwirioneddol diwygio cyffuriau yn dwyn ffrwyth, i ddysgu gan eraill a wynebu realiti ein sefyllfa. Nid fi yw'r Aelod cyntaf o'r Senedd i fynegi'r problemau hyn, a hoffwn gydnabod gwaith Peredur Owen Griffiths a'i ymdrechion i sefydlu grŵp trawsbleidiol ar gamddefnyddio sylweddau.

Nid fi ychwaith yw cynrychiolydd cyntaf Gorllewin Casnewydd i hyrwyddo'r safbwynt hwn, a gobeithio nad fi fydd yr olaf. Roedd fy nghyfaill agos, Paul Flynn AS, o flaen ei amser gyda'r ymgyrch hon. Roedd yn ddadleuwr dewr a di-baid dros ddiwygio cyffuriau cyn i hynny ddod yn boblogaidd, ac fe heriodd Weinidogion, Llafur a Cheidwadol, i wneud yn well. Hoffwn orffen drwy ddyfynnu Paul, gyda chyfraniad a wnaeth i Dŷ'r Cyffredin yn 2008. Yn ei ffordd hyddysg arferol, dywedodd Paul:

'Rydym yn colli rhywbeth ac rydym yn methu. Mae angen inni gyrraedd y pwynt lle rydym yn cydnabod, er gwaethaf ein holl hunanfodlonrwydd fel gwleidyddion—ein hawydd i gael penawdau da er mwyn cael ein hailethol—ein bod yn gwneud cam â chenhedlaeth y mae eu bywydau'n cael eu dinistrio gan gyffuriau. Dyna'r wers heddiw.'

Diolch yn fawr.