Wel, rwy'n ddiolchgar am y cyfle i siarad yn y ddadl cyd-bwyllgor hon fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus. Mae dadleuon cyd-bwyllgor yn anghyffredin ac mae'r ddadl hon yn tynnu sylw at ba mor bwysig yw hi fod y Senedd yn mabwysiadu dull cydweithredol, amhleidiol o graffu ar Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol 2015. Mae'r ddeddfwriaeth flaenllaw uchelgeisiol hon yn torri ar draws popeth a wnawn yma yng Nghymru i sicrhau bod ein gwasanaethau cyhoeddus yn darparu'n effeithlon ac yn gynaliadwy ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.

Rai misoedd yn ôl, cododd fy rhagflaenydd yn y Siambr hon i siarad am ganfyddiadau adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar y pryd, 'Cyflawni ar gyfer Cenedlaethau'r Dyfodol: Y stori hyd yma'. Canfu'r adroddiad fod arweinyddiaeth anghyson ac arafwch newid diwylliant yn gwneud cam â dyheadau'r Ddeddf, ers iddi ddod yn gyfraith chwe blynedd yn ôl. Dyma'r tro cyntaf i un o bwyllgorau'r Senedd gyflawni gwaith craffu cynhwysfawr ar weithrediad y Ddeddf, gyda 97 o sefydliadau'n cyfrannu at yr ymchwiliad. Roedd yn waith cymhleth a ganolbwyntiai ar edrych ar y darlun ehangach a'r rhwystrau i weithredu a oedd yn gyffredin i'r rhan fwyaf o wasanaethau cyhoeddus, os nad pob un. Edrychai'n eang ar y problemau sylfaenol y tu ôl i ymdrechion pawb i weithredu'r Ddeddf. Gwnaeth adroddiad y pwyllgor a'n rhagflaenodd 14 o argymhellion wedi'u hanelu'n bennaf at Lywodraeth Cymru.

Ar 5 Hydref 2021, gwnaeth y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ddatganiad yn y cyfarfod llawn ar weithrediad cenedlaethol llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Roedd y datganiad yn eang, ac er ei fod yn cyfeirio at adroddiad blaenorol y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, nid oedd yn ymateb i'r argymhellion a geir ynddo. Ar y pryd, nid oedd Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi ei hymatebion i'r tri adroddiad a edrychodd ar weithrediad y Ddeddf, gan gynnwys yr adroddiadau statudol cyntaf gan Gomisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru ac Archwilydd Cyffredinol Cymru, a gyhoeddwyd ym mis Mai 2020.

Wrth ymateb i ddatganiad y Gweinidog, mynegais bryder nad oedd yn bosibl cael dadl ddigonol heb fod yr holl ymatebion perthnasol ar gael, gan ychwanegu bod cynsail pryderus yn cael ei osod yn y ffordd yr ymatebodd Llywodraeth Cymru i'r adroddiadau hyn ac na ddylai'r dull anarferol hwn o weithredu ddigwydd eto. Mynegais bryderon ynghylch ymateb Llywodraeth Cymru i dderbyn y rhan fwyaf o'r argymhellion yn adroddiad y pwyllgor mewn egwyddor, er gwaethaf honiadau a gawsom yn flaenorol y byddai'r arfer hwn yn dod i ben. Barn gyfunol y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus yw na ddylid defnyddio 'derbyn mewn egwyddor' mewn ymateb i adroddiadau pwyllgor eto a rhaid i argymhellion naill ai gael eu derbyn neu eu gwrthod. Pan fydd angen gwneud rhagor o waith i weithredu argymhelliad, neu os na ellir gweithredu erbyn dyddiad penodol, dylid nodi hyn yn glir wrth fanylu ar yr ymateb.

Ers datganiad y Gweinidog, mae Llywodraeth Cymru bellach wedi cyhoeddi ei hymatebion i'r tri adroddiad sy'n edrych ar y Ddeddf, a heddiw, cawn gyfle i drafod y rhain yn llawn. Fodd bynnag, ni fyddai hyn wedi digwydd oni bai am y dull rhagweithiol a phragmatig a gymerwyd ar y cyd gan Gadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol a minnau wrth inni ofyn am y ddadl hon ar y cyd. Rwy'n gobeithio bod hyn yn dynodi ac yn anfon neges glir ynglŷn â'r modd difrifol y mae pwyllgorau'r Senedd yn mynd ati i graffu a chyflawni ein dyletswyddau i ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif.

Mae gweithrediad y Ddeddf yn dibynnu ar newid diwylliannol y bydd yn rhaid iddo ddechrau gydag ymwybyddiaeth a dealltwriaeth ar bob lefel o gyrff cyhoeddus.