Gwrthodwyd fy ngalwad ddiweddar am ddadl yn y Senedd yn amser Llywodraeth Cymru ar adroddiad Holden a gyhoeddwyd y mis diwethaf, ac a ddogfennai fethiannau yn uned iechyd meddwl Hergest ym Mangor. Felly, rydym wedi cyflwyno'r ddadl hon gan y gwrthbleidiau ar fater y mae Llywodraeth Cymru wedi bod ynghlwm wrtho ers tro byd.

Yn 2012, ysgrifennodd y dirprwy grwner at y bwrdd iechyd yn amlinellu ei phryder wedi i ddynes farw yn uned Hergest. Ar ôl i'r Athro David Healy o adran seiciatreg uned Hergest fynegi pryderon ynglŷn â datblygiadau yn y ddarpariaeth o wasanaethau iechyd meddwl yng ngogledd Cymru, rhoddodd Lesley Griffiths, y Gweinidog iechyd ar y pryd, ateb i Darren Millar yn 2012 yn datgan y byddai adolygiad annibynnol yn dechrau cyn bo hir. Ar ôl i mi godi'r un pryderon gyda phrif weithredwr y bwrdd iechyd ar y pryd, cefais ateb ganddi yn 2012 ei bod wedi cychwyn ymchwiliad. Ond ni chafodd y bwrdd ei roi mewn mesurau arbennig tan fis Mehefin 2015, wedi i ymchwiliad allanol ddatgelu bod cleifion wedi dioddef camdriniaeth sefydliadol yn uned Ablett, uned iechyd meddwl acíwt Ysbyty Glan Clwyd. Dywedodd y bwrdd iechyd ei fod wedi cael gwybod am bryderon difrifol ynglŷn â gofal cleifion ar ward Tawel Fan yn uned Ablett ym mis Rhagfyr 2013, ond roedd y pryderon am y ward hon yn mynd yn ôl lawer ymhellach. Er enghraifft, yn 2009, tynnais sylw Llywodraeth Cymru a'r bwrdd iechyd at bryderon gan etholwr a ddywedodd fod y driniaeth a gafodd ei gŵr yn uned Ablett bron â bod wedi'i ladd, fod tri chlaf arall a gafodd eu derbyn tua'r un adeg â'i gŵr wedi cael profiadau tebyg, a'i bod bellach yn poeni am y driniaeth y gallai eraill ei chael yn yr uned hon.

Cyn cyhoeddi adroddiad Holden, roeddwn yn un o bum Aelod i dderbyn gohebiaeth gan swyddog gweithredol GIG wedi ymddeol ar ôl iddo weld yr adroddiad a'r atodiad. Dywedodd fod y bwrdd iechyd, hyd hynny, wedi protestio bod yn rhaid i brif destun adroddiad Holden a'i atodiad, a gwblhawyd ym mis Rhagfyr 2013 ac a oedd yn cynnwys darnau o ddatganiadau damniol 40 o chwythwyr chwiban, barhau ynghudd o olwg y cyhoedd er mwyn diogelu cyfrinachedd y chwythwyr chwiban, a bod y penderfyniad i atal tystiolaeth o esgeulustod ar sail mor annilys yn un bwriadol. Roedd y bwrdd iechyd, meddai, wedi rhoi'r gorau i'r esgus hwn o'r diwedd drwy dderbyn dyfarniad y comisiynydd gwybodaeth, a wnaed yn gyntaf dros 16 mis yn ôl, y dylid cyhoeddi'r adroddiad yn llawn. Mae'n gwbl glir bellach fod y prif gorff o dystiolaeth a ddarparwyd gan y chwythwyr chwiban—pob un ohonynt yn aelodau allweddol o staff yn uned Hergest—wedi'i gadw ynghudd yn fwriadol. Nid i ddiogelu chyfrinachedd y chwythwyr chwiban y gwnaed hyn ond yn hytrach i guddio gweithredoedd ac esgeulustod eu huwch reolwyr a oedd yn achosi i staff gael eu bwlio a chleifion i gael eu hesgeuluso.

Gwnaeth y bwrdd iechyd grynodeb byr, meddai, o'r adroddiad i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ym mis Tachwedd 2015, ond mae cyhoeddi'r adroddiad yn llawn yn datgelu bellach faint o fanylion a guddiwyd rhag y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar y pryd. Fel y gofynnodd ef, sut felly roedd hi'n bosibl, yn 2014, fod yr uchaf ei statws o'r rheolwyr hyn wedi cael caniatâd i wneud adroddiadau i'r bwrdd iechyd a'i bwyllgor ansawdd a oedd yn cuddio ei ran ei hun ym mhroses Holden, ac a yw'r bwrdd iechyd bellach yn fodlon fod yr uwch swyddogion a oedd yn gyfrifol am y llanastr hwn ac am ei gadw ynghudd am gymaint o amser bellach i gyd wedi'u symud o unrhyw gyfrifoldeb am ofal cleifion iechyd meddwl sy'n agored i niwed?