Mae'n sefyllfa enbyd lle mae mynediad at fwyd allan o gyrraedd llawer o bobl yn un o wledydd cyfoethocaf y byd. Rwy'n croesawu'r ymrwymiad i brydau ysgol am ddim yn y cytundeb cydweithio. Rwyf hefyd yn croesawu ymrwymiad y Llywodraeth i incwm sylfaenol cyffredinol. Canfu adroddiad a gyhoeddwyd gan Gomisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru y byddai incwm sylfaenol cyffredinol yn gostwng cyfraddau tlodi cyffredinol yng Nghymru 50 y cant, a byddai tlodi plant yn gostwng 64 y cant, gan ddod â'r gyfradd islaw 10 y cant, i lawr o'i lefel bresennol, sef 28 y cant.

Wrth baratoi ar gyfer y ddadl hon, dysgais am anialwch bwyd, sy'n disgrifio un o bob pum cymuned yng Nghymru mewn gwirionedd. Os ydych chi'n byw mewn anialwch bwyd, byddwch yn ei chael hi'n anodd cael gafael ar fwyd fforddiadwy, ffres. Gallai hynny fod oherwydd eich bod yn ddibynnol ar siopau llai sy'n lleol, y gwyddys eu bod yn codi mwy am yr un cynhyrchion wrth gwrs, a hynny am na allwch gael mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus ddibynadwy. Ac mae hynny yr un fath mewn ardaloedd gwledig fel sir Benfro neu Geredigion ag yng Nghaerdydd ddinesig.

A bydd tlodi bwyd ac ansicrwydd bwyd yn waeth byth oherwydd Brexit. Mae ein ffermwyr a'n cynhyrchwyr bwyd wedi ymrwymo i gynhyrchu bwyd o ansawdd da, ond maent angen cefnogaeth, nid cytundebau ag Awstralia, a fydd yn arwain at fwyd o ansawdd gwael. Nid yw'r sefyllfa'n ymwneud â thlodi bwyd yn unig. Mae hefyd yn gyfuniad o Brexit, COVID a newid hinsawdd, ac anghydraddoldebau cymdeithasol dwfn, ansicrwydd rhanbarthol, a chyni economaidd a dirwasgiad. Mae hyn i gyd yn golygu mai'r teuluoedd sydd eisoes yn wynebu pwysau ariannol enfawr, teuluoedd sy'n dibynnu ar fanciau bwyd, heb fynediad at fwyd ffres, sy'n talu mwy mewn siopau bach lleol, a fydd yn cael eu taro galetaf gan gytundeb Brexit gwael y Ceidwadwyr. Mae'n mynd i olygu trafferthion i deuluoedd sy'n wynebu argyfwng costau byw yn barod; i'n systemau bwyd, mae'n golygu eu bod yn cael eu tanseilio; i'n manwerthwyr, sydd wedi gorfod cael eu galwadau am adeiladu mwy o sefydlogrwydd wedi'u hanwybyddu gan San Steffan. Felly, fel yr wythnos diwethaf, rwy'n mynd i annog Llywodraeth Cymru i fynd ymhellach ac yn gyflymach ar syniadau fel incwm sylfaenol cyffredinol a choelcerth dyledion, er mwyn lleddfu'r pwysau uniongyrchol ar deuluoedd, yn ogystal ag edrych ar yr hyn y gellir ei wneud i adeiladu diogelwch bwyd a mynediad at fwyd i mewn i bolisïau a chynlluniau yn fwy hirdymor. Rwy'n croesawu'r dull o weithredu polisi trawslywodraethol, yn y cynnig hwn, ar dlodi bwyd, a byddwn hefyd yn croesawu dull trawsbleidiol o weithredu. Ymadrodd Ymddiriedolaeth Trussell yw,

'Rydym yn mynd i greu DU lle nad oes angen banciau bwyd'.

A dyna y dylem i gyd anelu ato. Diolch yn fawr iawn.