Mae tlodi bwyd yn bodoli. Mae'n sicr yn bodoli yn nwyrain Abertawe. Yr hyn sydd wedi fy synnu yw banciau bwyd yn dechrau yn yr hyn roeddwn i bob amser yn meddwl amdanynt fel maestrefi cyfoethog gorllewin Abertawe. O'r wyth ward yn Nwyrain Abertawe, mae gan chwech ohonynt fanciau bwyd. Mae'r ddwy sydd heb rai yn agos iawn at fanciau bwyd yn yr ardaloedd cyfagos. Roedd y defnydd o fanciau bwyd yn cynyddu cyn y pandemig COVID-19, mae wedi dyblu i bob pwrpas yn ystod y pandemig, ac mae'r holl arwyddion yn awgrymu y bydd y sefyllfa hon yn parhau i waethygu. Mae banciau bwyd yn Abertawe yn bethau diweddar; hynny yw, ar ôl 2010 yn bennaf. Mae'r rhan fwyaf yn cael eu rhedeg gan sefydliadau crefyddol—eglwysi, capeli a'r mosg—ac mae eraill yn cael eu rhedeg gan bobl yn y gymuned sy'n gofalu am y bobl o'u cwmpas. Eu hunig gymhelliad yw ceisio helpu'r rhai sy'n llai ffodus na hwy eu hunain.

Ers 2010, bu twf enfawr yn nifer y banciau bwyd a'r niferoedd sy'n eu mynychu. Caiff peth o hyn ei yrru gan yr economi gìg ac oriau afreolaidd. Pan fyddwch chi'n gweithio 30 a 40 awr yr wythnos a'ch bod chi'n llwyddo i ymdopi o drwch blewyn, pan ewch i lawr i saith awr yr wythnos ni fyddwch yn llwyddo i ymdopi. Wrth gwrs, ni chaniateir i chi fod yn sâl. Dyna pam y mae cynifer o bobl wedi bod yn amharod i hunanynysu yn ystod COVID. Byddai eu plant yn mynd yn llwglyd pe baent yn hunanynysu, ac mae hynny wedi bod yn broblem nad yw wedi cael sylw. 

Pe bawn i, 40 mlynedd yn ôl, wedi dweud wrthyf fy hun yn 21 oed y byddai pobl yn mynd yn llwglyd yng Nghymru, a bod banciau bwyd yn dod fel y ceginau cawl newydd, ni fyddwn wedi credu y gallai hynny ddigwydd. Byddwn wedi dweud, 'O ddifrif, nid 2021 rydych chi'n ei feddwl—1821 rydych chi'n ei feddwl'. Pobl yn mynd yn llwglyd; cofiwch y rhai ar y dde a ddywedodd, 'Nid oedd gennym dlodi yn y wlad hon, roedd popeth yn iawn, nid oes neb yn mynd yn llwglyd'. Wel, mae hynny wedi newid, onid yw? Mae pobl bellach yn llwglyd o eisiau bwyd. Mae'r toriad creulon yn y credyd cynhwysol wedi gwneud pethau'n llawer gwaeth i lawer o deuluoedd. Fe gofnodaf rai enghreifftiau o dlodi bwyd. Y fam nad oedd wedi bwyta ers tridiau fel y gallai ei phlant fwyta, a ddechreuodd agor a bwyta tun o ffa pob ar unwaith wedi iddi ei gael mewn banc bwyd. Y fenyw a ddywedodd wrthyf mai un ffordd o gadw'ch stumog yn llawn oedd bwyta papur toiled, neu bapur arall, a fyddai wedyn yn eich llenwi. Neu rywun yn gofyn yn y banc bwyd am fwyd nad oedd angen ei gynhesu am na allent fforddio ei gynhesu. Croeso i Gymru'r unfed ganrif ar hugain. 

Gallai fod wedi bod yn wahanol pe bai'r Democratiaid Rhyddfrydol wedi penderfynu ochri gyda Llafur ac nid y Ceidwadwyr yn 2010, a chyflwyno degawd o gyni. Ac mae 'cyni' yn air mor niwtral. Yr hyn y mae wedi'i olygu yw llawer o bobl yn oer ac yn llwglyd. Dyna pam y mae llawer ohonom wedi bod yn gofyn am ymestyn y ddarpariaeth o brydau ysgol am ddim dros wyliau'r haf. Dyna pam y mae llawer ohonom wedi bod yn gofyn am ymestyn y ddarpariaeth o brydau ysgol am ddim i ddisgyblion ysgol gynradd, ac eithrio'r rhai mewn ysgolion sy'n talu ffioedd.

Yn olaf, rwy'n rhoi ac yn casglu i'r banciau bwyd lleol, ac rwy'n diolch i'r South Wales Evening Post am gyhoeddi fy ngheisiadau, ac a gaf fi ddiolch hefyd i'r holl bobl sy'n rhoi er mwyn helpu eraill? Fodd bynnag, edrychaf ymlaen at gymdeithas lle nad oes angen banciau bwyd, lle nad oes neb yn mynd yn llwglyd. Dywedwyd wrthyf mai iwtopia newydd rhyfedd yw hynny. Rwyf wedi dweud nad yw hynny'n wir—dyma sut oedd hi yng Nghymru'r 1960au a'r 1970au y cefais fy magu ynddynt, ac rwy'n gobeithio y byddwn yn symud yn ôl at hynny cyn gynted â phosibl.