4. Sut mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i gostau byw cynyddol yng Nghymru? OQ57437

Diolch i Joyce Watson am hynna, Llywydd. Mae argyfwng costau byw'r Torïaid eisoes yn realiti i filoedd o deuluoedd Cymru. Fel y dywedais i yn gynharach, Llywydd, mae Llywodraeth Geidwadol y DU wedi dewis cymryd £20 bob wythnos i ffwrdd oddi wrth y teuluoedd tlotaf yn y wlad a thorri ei haddewidion etholiadol i bensiynwyr, wrth i brisiau tanwydd a chwyddiant saethu i fyny.

Mae'n wir yn amser brawychus i lawer o bobl sy'n byw yng Nghymru. Gwelwn chwyddiant allan o reolaeth, a gwelwn gynnydd mewn prisiau tanwydd ar y ffordd yn fuan iawn. Wrth gwrs, yng Nghymru, mae gan y Llywodraeth Lafur y rhaglen Cartrefi Cynnes, sy'n ôl-osod stoc tai sy'n aneffeithlon o ran tanwydd yn gyson. Rydym yn rhoi taliad arian parod o £100 i deuluoedd incwm isel—mae eich Llywodraeth chi wedi—ar yr un pryd ac mewn cyferbyniad, gyda'r Torïaid, fel y dywedoch chi, yn cymryd £20 yr wythnos allan o'u pocedi. Ac mae hynny wrth gwrs yn benderfyniad creulon, mae'n ddiangen, ac mae'n benderfyniad sy'n cael ei ysgogi'n wleidyddol. Maen nhw hefyd yn gwrthod mabwysiadu toriad TAW arfaethedig Llafur ar filiau ynni cartref a threth ffawdelw ar elw olew a nwy môr y Gogledd. Mae hynny, wrth gwrs, yn gamreoli economaidd. Felly, yn ychwanegol at yr holl bethau yr ydych chi eisoes wedi'u crybwyll yn y ffyrdd y mae eich Llywodraeth chi yn cynnig cymorth, a gaf i ofyn, mewn sgyrsiau y byddwch chi wrth gwrs wedi'u cael gyda'r Trysorlys, os nad ydyn nhw eisoes yn ymwybodol, os ydyn nhw'n absennol heb ganiatâd, a ydych chi wedi gofyn iddyn nhw wynebu eu cyfrifoldeb i bobl Cymru a sicrhau eu bod yn cynnig yr holl gymorth y gallan nhw ar yr adeg dyngedfennol hon ym mywydau pobl?

Llywydd, gallaf sicrhau Joyce Watson yn llwyr fod Gweinidogion Cymru, dro ar ôl tro ar ôl tro, ynghyd â'u cymheiriaid yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, wedi lobïo Gweinidogion y DU yn erbyn eu cynlluniau i gymryd y £20 hwnnw bob wythnos oddi ar y teuluoedd tlotaf. Bydd yna gyfarfod o weinidogion cyllid y pedair gwlad yn ddiweddarach yr wythnos hon. Bydd Rebecca Evans unwaith eto yn gwneud y pwyntiau hyn i Weinidogion Llywodraeth y DU. Treth ffawdelw—. Wrth i'r prisiau hyn gynyddu'n sydyn, mae'r elw a wneir gan gwmnïau yn cynyddu'n sydyn hefyd ochr yn ochr â nhw, ac o gofio mai'r cyhoedd sy'n talu'r arian hwnnw i mewn, rwy'n credu bod gan y cyhoedd hawl i ddisgwyl y byddai Llywodraeth sy'n gweithredu ar eu rhan yn cymryd rhywfaint o'r arian hwnnw yn ôl i'w fuddsoddi mewn lliniaru'r effaith ar y rhai hynny sydd angen y cymorth hwnnw fwyaf. Nid yw'r rhain yn benderfyniadau anodd i unrhyw Lywodraeth eu gwneud, oni bai, fel y dywedodd Joyce Watson, fod agenda wleidyddol wahanol y mae Llywodraeth yn ei dilyn. Mae camau y gall Llywodraeth y DU eu cymryd a chamau y dylen nhw eu cymryd. Bydd Gweinidogion Cymru yno yr wythnos hon eto yn pwyso arnyn nhw i wneud hynny.

Rwy'n cydnabod bod nifer o bethau o ganlyniad i'r pandemig sy'n rhoi pwysau ar incwm pobl, ac mae hynny'n rhywbeth y mae angen i bob Llywodraeth gydweithio arno i fynd i'r afael ag ef. Prif Weinidog, rwyf eisiau gofyn beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu pobl sydd mewn caledi ariannol. Mae Llywodraeth Cymru, er tegwch, yn darparu nifer o gynlluniau cymorth i ategu'r rhai a gynigir gan Lywodraeth y DU. Fodd bynnag, er gwaethaf y gefnogaeth werthfawr hon, mae Sefydliad Bevan wedi datgan yn ddiweddar fod natur bresennol y cynlluniau hyn yn golygu ei bod yn anodd i bobl gael gafael ar yr holl gymorth y mae ganddyn nhw'r hawl iddo. Prif Weinidog, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i sefydlu un pwynt mynediad ar gyfer cynlluniau budd-daliadau a chymorth a weinyddir yng Nghymru, yn ogystal ag archwilio'r posibilrwydd o basbortio hawlwyr credyd cynhwysol yn awtomatig i'r system honno? Diolch.

Diolch i Peter Fox am hynna. Rwy'n credu bod y gronfa gynghori sengl, mewn sawl ffordd, yn mynd i'r afael â rhai o'r materion y mae Peter Fox wedi'u codi, oherwydd mae'n un gwasanaeth ac mae pobl yn cael y cyngor y mae ei angen arnyn nhw ar draws ystod eang o faterion gwahanol, boed hynny'n dlodi tanwydd neu'n broblemau o ran talu'r dreth gyngor, ac ati. Felly, rwy'n credu bod hynny'n ymdrech ymwybodol i symleiddio'r gwasanaethau cynghori sydd gennym ni yma yng Nghymru, a'u gwneud mor hawdd â phosibl i bobl eu defnyddio.

Mae Peter Fox yn gwneud pwynt pwysig am basbortio. Un o broblemau credyd cynhwysol yw ei fod wedi torri'r pasbort awtomatig a oedd yno o'r blaen ar gyfer pobl sy'n hawlio budd-dal tai ac yna'n gallu hawlio budd-dal y dreth gyngor. Nid yw'n hawdd i Lywodraeth Cymru drwsio'r cyswllt hwnnw sydd wedi ei dorri ein hunain. Ond gallaf ddweud wrth yr Aelod fod trafodaethau wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch sut y gallwn ni wneud y cymorth sydd ar gael drwy gynllun budd-dal y dreth gyngor ar gael yn fwy awtomatig i bobl sydd newydd gymhwyso ar gyfer budd-dal tai ac sydd, ar hyn o bryd, yn gorfod gwneud hawliad ar wahân mewn ffordd nad oedden nhw o'r blaen er mwyn cael cymorth gan gynllun budd-dal y dreth gyngor.

Felly, mae'r system yn nodedig o gymhleth a pho fwyaf y byddwch chi'n ceisio ei mireinio er mwyn gallu helpu pobl â gwahanol rannau o'u bywydau, y mwyaf o gymhlethdod sy'n tueddu i gael ei gynnwys yn y system. Ond yma yng Nghymru, rydym ni o leiaf mewn sefyllfa lle mae gennym gynllun budd-dal y dreth gyngor cenedlaethol, cynllun cenedlaethol ar gyfer y gronfa cymorth dewisol, cynllun cenedlaethol a fydd yn caniatáu i hyd at 350,000 o aelwydydd yng Nghymru elwa ar daliad tanwydd gaeaf, a Llywodraeth sydd wedi ymrwymo, ar y sail genedlaethol honno, i gyflwyno'r cyflog byw gwirioneddol lle bynnag y gallwn ni. Mae'r cyfan yn rhan o ymdrech i geisio sicrhau ein bod yn amddiffyn pobl yng Nghymru, yn enwedig y rhai sydd â'r lleiaf, yn erbyn yr argyfwng costau byw sydd i ddod.

Jane Dodds.

Diolch, Llywydd, a blwyddyn newydd dda i chi, Prif Weinidog.

Mae saith o'r 20 ardal ledled y Deyrnas Unedig sydd wedi'u taro waethaf gan brisiau tanwydd yn cynyddu yng Nghymru, felly rwyf eisiau dilyn ymlaen o'r pwynt gan fy nghyd-Aelod Joyce Watson. Disgwylir i brisiau gynyddu £598 y flwyddyn ar gyfartaledd, a bydd rhai yn gweld biliau'n cynyddu mor uchel â £750. Mae pedair o'r saith ardal hynny yn y rhanbarth y mae Joyce a minnau yn eu cynrychioli, sef Ceredigion, Powys, sir Benfro a sir Gaerfyrddin.

Mae hon yn sefyllfa enbyd i deuluoedd ac aelwydydd sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd ymdopi yn ariannol. Os bydd y cap ar brisiau yn cynyddu, fel y rhagwelir, gallem ni weld nifer gyffredinol yr aelwydydd mewn tlodi tanwydd yng Nghymru yn cynyddu 50 y cant neu fwy. Rhwng y cap ar brisiau'n cynyddu a'r Ceidwadwyr yn cynyddu cyfraniadau yswiriant gwladol, a'r ffaith eu bod nhw wedi rhewi'r lwfans treth personol, gallai teuluoedd fod yn wynebu £1,200 yn ychwanegol mewn biliau yn y flwyddyn nesaf. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi, er mwyn achub teuluoedd rhag yr hyn sy'n dod yn drychineb costau byw, fel y gwnaethoch chi ei ddweud, y dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig fod yn sefydlu treth Robin Hood ar uwch-elw olew a nwy i gefnogi teuluoedd â biliau gwresogi sy'n cynyddu'n aruthrol? Diolch.

Diolch yn fawr i Jane Dodds am y cwestiwn ac am y dymuniadau gorau.

Diolch iddi am dynnu sylw at y dreth Robin Hood—y dreth Tobin, fel yr oedd yn cael ei galw weithiau—rwyf i bob amser, fy hunan, wedi cael fy nenu ati; treth fach iawn ar nifer fawr iawn o drafodiadau, a fyddai'n arwain at lif ychwanegol sylweddol iawn o arian i mewn i Drysorlys y DU, y gellid ei ddefnyddio o dan yr union amgylchiadau a amlinellwyd gan yr Aelod.

Mae'n iawn iddi ddweud ein bod wedi canolbwyntio ar y cynnydd mewn prisiau tanwydd. Nid dim ond y cap ydyn nhw. Cynyddwyd y cap £139 dim ond fis Hydref diwethaf. Gellid ei godi £500 ym mis Ebrill. Nid yn unig hynny a'r £100 y bydd yn rhaid i bob teulu ei dalu i ymdrin â methiant y farchnad y gwnaeth y Llywodraeth Geidwadol lywyddu drosto, ond pe baech ar dariff pris sefydlog gydag un o'r cwmnïau hynny sydd wedi methu, ni fyddwch ar dariff pris sefydlog gyda'r cwmni sydd wedi eich derbyn. Byddwch chi yn awr yn agored i'r cynnydd yn y cap hefyd. Dyna pam mae Jane Dodds yn iawn i dynnu sylw at y ffaith nad £500 yw'r uchafswm y bydd llawer o deuluoedd yng Nghymru yn agored iddo o bell ffordd.

Ac, nid dim ond y cynnydd mewn yswiriant gwladol. Unwaith eto, fel y dywed Jane Dodds, effaith rhewi trothwyon treth incwm am y pedair blynedd nesaf, a fydd yn llusgo mwy a mwy o deuluoedd i'r rhwyd dreth ar ben isaf y sbectrwm ac yn tynnu pobl i fyny'r hierarchaeth o gyfraddau treth wrth iddyn nhw ganfod bod eu hincwm yn cynyddu ond bod y trothwy treth yn aros yr un fath. Mae'r rhain yn godiadau treth llechwraidd a byddan nhw'n effeithio ar deuluoedd yma yng Nghymru. Felly, mae syniadau dychmygus fel y dreth Robin Hood ac fel y dreth ffawdelw, y soniodd Joyce Watson amdani, yn ddewisiadau sydd ar gael i Lywodraeth y DU a dylen nhw eu harfer.