3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y newidiadau arfaethedig i amserlenni sgrinio serfigol? OQ57431

Diolch i Vikki Howells am hynna, Llywydd. Mae Sgrinio Serfigol Cymru wedi gweithredu argymhelliad Pwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU ac wedi ymestyn y cyfnod sgrinio arferol o bobl rhwng 25 a 49 oed o dair i bum mlynedd os na chanfyddir HPV yn eu prawf sgrinio serfigol. Mae'r cyfnod sgrinio bellach yn cyd-fynd â'r cyfnod sgrinio ar gyfer pobl 50 i 64 oed yng Nghymru.

Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n siŵr, fel y digwyddodd i lawer ohonom ni sydd yma heddiw, cysylltodd llawer o etholwyr â mi yn pryderu fod Sgrinio Serfigol Cymru wedi ymestyn y cyfnod arferol ar gyfer sgrinio serfigol o dair i bum mlynedd i'r rhai rhwng 25 a 49 oed. Rwy'n gwerthfawrogi'r rhesymeg y tu ôl i'r penderfyniad hwn, yn seiliedig fel y mae ar stori newyddion dda am ddatblygiadau meddygol a'r canllawiau dilynol gan Bwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU. Ond roedd trosglwyddo'r newyddion hynny, heb fawr o fanylion ynghylch pam yr oedd y newid hwn yn digwydd, yn broblem a dweud y lleiaf. Sut y mae Llywodraeth Cymru wedi ymgysylltu â phartneriaid i ledaenu'r wybodaeth honno, a pha wersi a ddysgwyd ynghylch trosglwyddo'r math hwn o neges bwysig ynghylch iechyd y cyhoedd yn y dyfodol?

Llywydd, rwy'n rhannu rhwystredigaeth Vikki Howells yn llwyr ynghylch y ffordd y cafodd llwyddiant ei gyfleu mewn ffordd a achosodd gymaint o bryder i gynifer o bobl, oherwydd bod y system sgrinio yng Nghymru yn llwyddiant. Ni yma oedd rhan gyntaf y Deyrnas Unedig i newid ein system sgrinio i brawf mwy sensitif ar gyfer canser ceg y groth yn 2018. Rydym wedi cael brechiad ar gyfer HPV ymhlith menywod ifanc ers 2008, a bydd y risgiau o ganser ceg y groth yn y blynyddoedd i ddod yn wahanol iawn, ac yn llawer is nag yr oedden nhw i gynifer o bobl yn y gorffennol.

Edrychwch, rwy'n mynd i gofnodi os caf i, Llywydd, beth mae'r penderfyniad yn ei olygu mewn gwirionedd. Pan fydd rhywun yn cael prawf yn y dyfodol, os yw'r prawf yn dangos perygl uchel o HPV a bod newidiadau i'r celloedd yn y sampl a gymerwyd, caiff wahoddiad ar unwaith am golposgopi. Os oes arwyddion o HPV risg uchel ond nad oes unrhyw newidiadau i'r celloedd, yna bydd y cyfnod cyn y sgrinio nesaf yn flwyddyn. Os nad oes HPV ac nad oes unrhyw newidiadau i'r celloedd yn ymddangos yn y sampl, yna caiff wahoddiad i gael ei sgrinio'n serfigol ymhen pum mlynedd. Mae'n newid sy'n sicrhau budd gorau'r system ac yn achub mwy o fywydau.

Nawr, mae gwersi i Iechyd Cyhoeddus Cymru ynghylch sut y gwnaethon nhw gyfleu hyn. Methwyd ag egluro i bobl buddion yr hyn a oedd yn cael ei gynnig, sut y bydd hyn yn gwneud y system yn well ac yn gryfach ac yn fwy llwyddiannus, ac, o ganlyniad, gwelsom y llif hwnnw o bobl yn drysu ac yn pryderu o ganlyniad. Rwy'n credu bod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi gwneud ei orau i adennill rhywfaint o'r tir hwnnw ers hynny, drwy roi gwybodaeth gliriach a gwell, ac rwy'n ddiolchgar iawn i'r trydydd sector ac elusennau canser hynny a ddaeth i mewn ac a helpodd gyda'r ymdrech esboniadol honno. Y tro nesaf, mae angen i ni sicrhau bod hynny'n iawn cyn i'r cyhoeddiad gael ei wneud, nid fel rhyw fath o ymdrech achub ar ôl i bethau fynd o chwith. 

Diolch, Prif Weinidog. Mae wedi bod yn destun pryder mawr i holl fenywod Cymru, o ran symud o dair blynedd i bum mlynedd rhwng apwyntiadau sgrinio serfigol, fel y gwelwch chi gan y nifer fawr o bobl sydd wedi llofnodi'r ddeiseb honno, hyd at dros 1 miliwn yn awr. Mae'n rhaid imi gyfaddef i mi gael pwl o banig fy hun i ddechrau, wrth glywed y newyddion, ar ôl byw drwy effaith Jade Goody—ni wn i a ydych chi'n ei chofio hi—ei marwolaeth drist o ganser ceg y groth a'r ymgyrch gyhoeddusrwydd a ddilynodd hynny ar bwysigrwydd bod â threfn sgrinio ceg y groth. Gwnaeth yr ymgyrch honno wahaniaeth enfawr.

Mae'n dal i fy mhoeni, ac wedi gwneud llawer o bobl yn bryderus, bod dwy flynedd gyfan ychwanegol cyn y gallwch chi gael eich sgrinio, oherwydd, fel y gwyddoch chi, rwy'n siŵr, bydd celloedd rhai pobl yn tyfu'n gyflym, a byddan nhw'n datblygu ymhen ychydig flynyddoedd. Rwy'n deall, yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf nawr, fod gennym sgrinio sy'n nodi HPV yn gyntaf, ac yna'n chwilio am newidiadau i'r celloedd wedyn, ac, os oes HPV yn bresennol, yna edrychir ar newidiadau i'r celloedd, sy'n newid i'w groesawu. Mae'n ddatblygiad gwych o ran sgrinio ceg y groth ar gyfer canser, a gobeithio y bydd yn achub bywydau. Fodd bynnag, y peth mwyaf pryderus ynghylch hyn i gyd, fel yr amlinellwyd gan Vikki, yw bod yr ymgyrch gyhoeddusrwydd mor wael. Roedd y cyfathrebu'n bryderus o wael, ac yn peri llawer o banig ar draws y genedl ac yn dychryn pobl ac nid oedd addysgiadol o gwbl er mwyn tawelu meddwl pobl ynghylch y newidiadau, y newidiadau i'w croesawu. Felly, Prif Weinidog, oherwydd y protestiadau cyhoeddus sylweddol ar hyn, a wnewch chi lansio ymgyrch arall nawr, fel ymgyrch Jade Goody yn ôl yn y 1990au, i roi gwybod i'n dinasyddion am y newidiadau sylweddol sydd wedi digwydd ac adfer ffydd yn y broses sgrinio, sy'n bryder ynddo'i hun, yn ogystal ag annog yr holl fenywod hynny nad ydyn nhw wedi camu ymlaen yn ystod y 10 mlynedd diwethaf i ddod ymlaen i gael eu sgrinio? Diolch. 

Wel, diolch i'r Aelod am y pwyntiau pwysig yna, Llywydd. Yn gyntaf oll, i ddweud, wrth gwrs, os oes unrhyw un yn teimlo bod eu hiechyd yn newid ac efallai nad yw pethau fel y bydden nhw eisiau iddyn nhw fod, ddylen nhw ddim aros am sgrinio, dylen nhw fynd at y meddyg teulu a sicrhau bod eu hanghenion iechyd yn cael sylw ar unwaith. Felly, pan fo pobl, sy'n adnabod eu cyrff eu hunain orau, yn teimlo bod newidiadau'n digwydd, nid oes awgrym yma o gwbl bod yn rhaid i bobl aros am bum mlynedd i ganfod a yw hynny'n wir ai peidio. Nid dyna yw pwrpas sgrinio. Dyna pam y dylai pobl wneud yn siŵr eu bod yn mynd at y meddyg a chael yr archwiliadau angenrheidiol.

A gaf i adleisio'r hyn a ddywedodd yr Aelod ar ddiwedd ei chyfraniad? Mae tua 25 y cant o bobl nad ydyn nhw'n dod at y gwasanaeth sgrinio. Ac mewn ffordd wrthnysig, rwy'n deall, ond, yn yr un modd fe dynnodd y stori drist iawn honno am Jade Goody fwy o sylw pobl a daeth mwy o bobl ymlaen i gael eu sgrinio, efallai y bydd y ffaith bod hyn wedi bod yn y newyddion yn y ffordd y bu, o leiaf yn atgoffa rhai pobl bod y gwasanaeth hwnnw yno a pha mor llwyddiannus yw'r gwasanaeth a pha mor bwysig yw dod ymlaen i fanteisio arno. Ac rwy'n gwybod bod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i wneud popeth o fewn ei allu nawr i sicrhau bod gwybodaeth briodol, gwybodaeth gywir, gwybodaeth a fydd yn helpu pobl i wneud y dewisiadau cywir yn y maes hwn—eu bod yn gwneud hyd yn oed mwy i geisio unioni'r stori honno, oherwydd, fel y dywedais i, y rhwystredigaeth yw bod pethau wedi gwella cymaint yn y maes hwn, am y ddau reswm hynny, y rhaglen frechu a'r newidiadau i sgrinio, fel ein bod eisiau i bobl ddeall bod y newidiadau yno o ganlyniad i lwyddiant ac nad ydyn nhw mewn unrhyw ffordd yn tanseilio effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd y gwasanaeth sydd yno ar eu cyfer. 

Cwestiwn 4, Joyce Watson.

A wnewch chi aros? A wnewch chi ddechrau eto, Joyce? Diolch.