Rwy'n ddiolchgar iawn am gael siarad yn y ddadl heddiw, a diolch i Rhun ap Iorwerth am gyflwyno hyn, ac rwy'n rhoi fy sylwadau i gyd-fynd â Chadeirydd y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol hefyd.

Os caf, hoffwn ganolbwyntio fy sylwadau ar drafodaeth ddiweddar gyda Choleg Brenhinol y Therapyddion Galwedigaethol. Lansiodd Coleg Brenhinol y Therapyddion Galwedigaethol adroddiad yn ddiweddar, 'Bridge to Recovery', ac maent yn galw am fynediad teg at arbenigedd therapi galwedigaethol. Lywydd, dylai'r mynediad hwn fod yn agored, dylai fod yn briodol, ac yn deg i'r grwpiau poblogaeth y gwyddys eu bod yn profi llai o fynediad at ofal iechyd a gwasanaethau. Nid wyf am ailrestru'r grwpiau rydym eisoes wedi clywed amdanynt gan nifer o bobl y prynhawn yma.

Ond Lywydd, yn anffodus, mae pandemig COVID-19 wedi gwaethygu effaith anghydraddoldebau iechyd a oedd eisoes yn bodoli yn fy etholaeth i ac etholaethau ledled Cymru. Mae'r cyfyngiadau symud a'r mesurau angenrheidiol y bu'n rhaid inni eu rhoi ar waith i ddiogelu iechyd y cyhoedd hefyd wedi arwain at gynnydd mewn unigrwydd a theimlo'n ynysig, cynnydd mewn camddefnyddio sylweddau a thrais domestig, ac os edrychwn ar y problemau hynny, roeddent yn arbennig o wir i'r rhai a oedd yn gwarchod. 

Nawr, fel y soniwyd cyn heddiw, mae hyn wedi arwain at gynnydd ac angen dybryd am gymorth iechyd meddwl brys mewn gofal sylfaenol. Yn gynnar iawn yn ystod y cyfyngiadau symud cyntaf, camodd y gwasanaeth therapi galwedigaethol yng ngogledd Cymru i'r fei yn rhagweithiol a gweithredu'n rhagweithiol i gefnogi gofal sylfaenol, gan estyn allan at y rhai a oedd yn gwarchod. Tyfodd hyn yn gyflym i gefnogi unigolion sy'n troi at ofal sylfaenol gyda phryderon iechyd meddwl cyffredin. O hyn, datblygodd prosiect cydgynhyrchu, a gysylltai wasanaethau therapi galwedigaethol â'r rhaglen iCAN, rhaglen sefydledig dan arweiniad gwasanaethau iechyd meddwl yng ngogledd Cymru. 

Cynigiodd y rhaglen iCAN fynediad haws, cynharach i atal a lliniaru anghydraddoldebau iechyd, ac rwy'n cymeradwyo'r rhaglen iCAN a chydgynhyrchu'r rhaglen honno i'r Senedd, ac rwyf hefyd yn annog aelodau'r pwyllgor iechyd, a'r rhai nad ydynt yn aelodau o'r pwyllgor iechyd, i edrych ar yr adroddiad a'i werthusiad cadarnhaol.

Fodd bynnag, Lywydd, o'r camau cadarnhaol hyn, mae yna broblem o hyd. Drwy wasanaethau eilaidd a thrydyddol yn bennaf y ceir mynediad at therapi galwedigaethol o hyd, ac mae'n tueddu i ganolbwyntio ar unigolion yn hytrach nag ar boblogaethau. Mae angen i fynediad at wasanaethau therapi galwedigaethol fod yn gynnar, mae angen iddo fod yn hawdd, mae angen iddo fod yn fynediad pob oedran, i atal datblygiad anawsterau hirdymor a mynd i'r afael â rhai o'r anfanteision cymdeithasol ehangach i iechyd y clywsom amdanynt eisoes heno. Dylai gwasanaethau fod ar gael i bawb, ar draws pob agwedd ar fywyd, a'u targedu, eu llunio a'u lleoli yn unol ag anghenion y grwpiau poblogaeth lleol.

Lywydd, hoffwn weld arferion da fel prosiectau megis prosiect iCAN yng ngogledd Cymru yn cael eu hailadrodd ledled Cymru gyfan, ac rwy'n annog yr Aelodau i gymryd rhan, a sefydliadau i gymryd rhan, yn ymchwiliad pwyllgor y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol sydd ar y ffordd, sy'n gam pwysig ymlaen o ran anghydraddoldeb iechyd yng Nghymru. Diolch yn fawr.