Part of the debate – Senedd Cymru am 5:41 pm ar 18 Ionawr 2022.
Wel, diolch i'r Aelod am y sylwadau yna ac am y ffigurau manwl yna, y mae pob un ohonyn nhw'n rhai yr wyf yn ymwybodol ohonyn nhw ac yn gwbl berthnasol i realiti'r sefyllfa hon. Mae'n debyg mai'r gwahaniaeth rhyngoch chi a fi ac, mae'n debyg, y Ceidwadwyr Cymreig, wrth gwrs, yw ein bod ni'n dau wedi ymarfer yn y llysoedd hynny. Rydym ni wedi cael y profiad uniongyrchol mewn gwirionedd. Ac mewn sawl ffordd, yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw adlewyrchu'r hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad ac i ba raddau y mae'r sefyllfa'n dirywio. Mae ystadegau'r Llywodraeth ei hun mewn gwirionedd yn cadarnhau maint y dirywiad hwnnw, ac rwy'n credu y byddech yn cytuno â mi nid yn unig y mae cyfiawnder wedi'i leihau fwyfwy dros y degawd diwethaf, ond mae mynediad wedi'i dorri'n llym.
Rydych yn gwneud y pwynt am y cysylltiad rhwng cyfiawnder cymdeithasol ac, mae'n debyg, y system farnwrol, ac rydych yn llygad eich lle, oherwydd mae'r cysylltiad rhwng tai, rhwng tlodi, rhwng gwasanaethau cymdeithasol, materion teuluol, trais a cham-drin domestig a'r tlodi sy'n ymwneud â hynny i gyd yn ffactorau sy'n cyfrannu at ddod â phobl i mewn i'r llysoedd. Ac ni all fod yn iawn nad oes gan bobl y modd i gael cyngor priodol pan fydd ei angen mewn gwirionedd ac, o bosibl, gallai hyd yn oed helpu i'w cadw o'r llysoedd neu, hyd yn oed pe bai'n rhaid iddyn nhw gymryd rhan yn y llysoedd, ni fyddan nhw'n gorfod siarad yn bersonol.
Ac wrth gwrs mae meysydd eraill o ran y materion sy'n ymwneud â datganoli cyfiawnder. Nid ydym yn dadlau hyn oherwydd rhyw fath o frwydr pŵer ynghylch p'un a ddylai San Steffan ei reoli neu a ddylem ni, credaf ei bod yn amlwg nawr fod cysylltu holl gyfrifoldebau'r Senedd hon, y mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol amdanyn nhw, i gyd yn rhan annatod o'r un jig-so cyfiawnder. Ac mae peidio â bod ag un arf yn yr arfdy yn tanseilio'r gallu i sicrhau gwell cyfiawnder. Gallem ddarparu gwell cyfiawnder i bobl Cymru nag y gall y system sydd ar gael i ni ar hyn o bryd, a dyna ein dadl—nid pwy sy'n ei rheoli, ond oherwydd y gallwn ni ac y gallem ni wneud cymaint yn well. Mae cymaint o gynnydd wedi'i wneud o ran y cydweithio â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder, ond mae hynny'n gwbl ddibynnol ar ewyllys da Llywodraeth y DU, ewyllys da dros dro a all fodoli ar unrhyw adeg ac nad yw'n sail ar gyfer cynllunio a datblygu strategol.
Fe wnaethoch chi godi mater y tribiwnlysoedd rhithwir, yn enwedig o fewn ein system tribiwnlysoedd, ac maen nhw wrth gwrs, wedi bod yn effeithiol yn ystod COVID. Mae'r tribiwnlysoedd hynny, efallai, yn fwy addas i wrandawiadau ar-lein, ond mae'n rhaid i ni fod yn wyliadwrus iawn nad ydym ni, wrth ddefnyddio manteision technoleg, mewn gwirionedd yn atal mynediad i'r rhai nad oes ganddyn nhw'r sgiliau digidol hynny na mynediad at hynny. Ac, wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru yn gweithio yn y maes penodol hwnnw hefyd.
Fe wnaethoch chi godi pwynt olaf ar fater cyfarwyddo bargyfreithwyr, datblygu'r proffesiwn cyfreithiol yng Nghymru. Mae'n rhywbeth sy'n bwysig iawn. Wrth gwrs, mae'n agored i fargyfreithwyr a chyfreithwyr o bob rhan o'r DU fynd ar y rhestr gymeradwy i gytuno ar y telerau ac amodau y mae aelodau o'r proffesiwn cyfreithiol yn ymwneud â gwaith yng Nghymru yn gweithio o danyn nhw. Felly, mae hynny'n waith sydd ar y gweill; mae'n weithgarwch parhaus. Ac, wrth gwrs, rydych chi'n iawn, wrth i gyfraith Cymru ddod yn fwy a mwy helaeth, fod angen sicrhau bod gennym y sgiliau yng Nghymru, ond hefyd ein bod yn adeiladu'r economi gyfreithiol yng Nghymru—felly, edrych ar fater datblygu cyfraith gorfforaethol a chyfraith cystadleuaeth yng Nghymru a gwneud Cymru'n ganolfan o weithgarwch economaidd o'r fath. Ond, er mwyn gwneud hynny, mae arnom angen llysoedd boddhaol mewn gwirionedd i alluogi hynny i ddigwydd.