2. Sut mae'r gronfa cadernid economaidd yn cefnogi busnesau yng Nghymru y mae'r pandemig wedi effeithio arnynt? OQ57453

Diolch am eich cwestiwn. Rydym wedi sicrhau bod lefelau mwy nag erioed o gyllid ar gael i gefnogi busnesau Cymru drwy’r pandemig, gan gynnwys drwy'r gronfa cadernid economaidd unigryw sydd ar gael i Gymru’n unig. Bydd y pecyn cymorth brys diweddaraf—o'r gronfa cadernid economaidd yn unig—yn darparu hyd at £120 miliwn i'r busnesau y mae'r mesurau diogelu diweddaraf i ddiogelu iechyd y cyhoedd wedi effeithio arnynt.

Weinidog, a gaf fi ddiolch i chi, yn gyntaf oll, am barhau i gefnogi busnesau di-rif a nifer enfawr o weithwyr nid yn unig yn fy etholaeth i ond ledled Cymru yn ystod y pandemig, gan ddarparu arweiniad allweddol hefyd ar genhadaeth economaidd y Llywodraeth? Nawr, mae dau sector penodol wedi cael eu taro’n galed yn ystod y pandemig ac wedi cael cymorth sydd ond ar gael yng Nghymru. Manwerthu nad yw'n hanfodol a gyrwyr tacsi yw'r sectorau hyn. Weinidog, a allwch roi sicrwydd i ni y bydd sectorau o’r fath yn parhau i gael cymorth gan Lywodraeth Cymru, ac y byddwch yn parhau i ymgysylltu â’r gymuned fusnes, ac wrth gwrs, ein hundebau llafur i lunio'r pecyn cymorth gorau posibl i fusnesau?

Gallaf, yn sicr. A dweud y gwir, mae wedi bod yn ddiddorol—dangosodd arolwg a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan Ysgol Fusnes Caerdydd fod 85 y cant o'r busnesau a ymatebodd yn cytuno bod cymorth dau gam cyntaf cronfa cadernid economaidd Llywodraeth Cymru wedi bod yr un mor bwysig â ffyrlo yn eu cefnogi yn ystod blwyddyn gyntaf y pandemig. Credaf fod hynny'n glod mawr i Lywodraeth Cymru, ac yn wir, i gyn Weinidog yr economi a oruchwyliodd y cynlluniau hynny.

O ran manwerthu nad yw’n hanfodol, mae gwahaniaeth bwriadol rhyngom ni a Lloegr. Ceir mesurau i gefnogi manwerthu nad yw'n hanfodol yma, ond nid yw hynny'n wir dros y ffin. Ac mae hwnnw'n bwynt a wnaed yn rymus i mi gan gynrychiolwyr y sector manwerthu pan gyfarfûm â hwy fel rhan o'r ymgysylltu rheolaidd a wnaf â busnesau, sefydliadau busnes, llywodraeth leol, a'n hundebau llafur wrth gwrs. Ac unwaith eto, gwnaed y pwynt am weithwyr llawrydd, yr hunangyflogedig a gyrwyr tacsi yn ystod ein trafodaethau diweddar. Pan oeddem yn gwybod y byddai'n rhaid inni roi camau pellach ar waith i ddiogelu iechyd y cyhoedd, roeddwn yn awyddus i sicrhau bod math o gymorth ar gael i yrwyr tacsi gan y gwyddom fod y sector hwnnw wedi'i effeithio'n uniongyrchol. Yn ddiweddar, fe wnaethom ddyblu’r cymorth hwnnw i £1,000 wrth gwrs, gan ddangos ein bod yn gwrando ar bobl, yn gweithio gyda hwy ac yn gwneud popeth a allwn gyda’r adnoddau sydd ar gael i ni. Byddwn yn parhau i wrando a gweithio gyda’n partneriaid yma yng Nghymru, a chredaf ein bod yn cael canlyniadau gwell drwy weithio yn y ffordd honno.

Diolch i’r Aelod am gyflwyno’r cwestiwn pwysig hwn hefyd. Weinidog, oherwydd y cyfyngiadau pellach dros y Nadolig ac i mewn i’r flwyddyn newydd, mae’r cyhoeddiad am ragor o gymorth ariannol o’r gronfa cadernid economaidd i’w groesawu ar gyfer y busnesau hynny wrth gwrs. Fodd bynnag, oherwydd lefel a hyd y cyfyngiadau diweddaraf hyn, nid yw'n ddigon i lawer ohonynt. Enghraifft o hyn yw Cymdeithas Diwydiannau'r Nos, sydd wedi amcangyfrif bod eu haelodau, ar gyfartaledd, wedi colli oddeutu £45,000 dros gyfnod y Nadolig ac i mewn i'r flwyddyn newydd. Felly, Weinidog, a yw’r busnesau hynny’n dweud celwydd pan ddywedant nad yw cymorth y maent yn debygol o’i gael gan Lywodraeth Cymru yn ddigon i wneud iawn am eu colledion?

Rwy'n credu bod pob sector busnes yn awyddus i gael cymaint â phosibl i gefnogi eu busnes, ac rydych yn deall yn union pam. Pan feddyliwch am y cymorth rydym wedi’i ddarparu drwy’r gronfa cadernid economaidd, drwy gymorth mewn perthynas ag ardrethi annomestig—ac unwaith eto, cynllun sy’n fwy hael na Lloegr—a thrwy’r gronfa adferiad diwylliannol hefyd, sy’n cefnogi ystod o bobl yn y sector digwyddiadau, rwy'n credu y gallwch weld ein bod yn gwneud popeth y gallwn ac y dylem ei wneud o fewn yr adnoddau sydd ar gael i ni i gefnogi busnesau'n briodol.

Nawr, ni chredaf ei bod yn ddefnyddiol dweud nad yw pobl yn bod yn onest am yr effaith ar eu gwaith. Yr hyn rydym yn bwriadu ei wneud â’r cymorth a ddarparwn yw ceisio sicrhau bod busnesau’n gallu goroesi a’u cefnogi i mewn i’r adferiad, ac adferiad sy’n digwydd yn gyflymach yng Nghymru oherwydd y camau gweithredu a roesom ar waith. Ac os ydych am weld y dystiolaeth o hynny yn iechyd y cyhoedd, gallwch weld hynny yn y gwahaniaeth yn y cyfraddau o bobl sy'n mynd i'r ysbyty, a gallwch weld hynny hefyd yn y cyfraddau achosion cyfredol heddiw, lle maent bron â bod ddwywaith cymaint yn Lloegr â'r hyn ydynt yng Nghymru. Golyga hynny ein bod yn llai tebygol o gael yr effaith uniongyrchol y mae'r busnesau hynny hefyd yn ei hwynebu pan nad yw pobl yn gallu dod i'r gwaith oherwydd COVID, ac yn wir, pan nad yw eu cwsmeriaid yn gallu dod i mewn oherwydd COVID yn ogystal. Credaf fod cydbwysedd ein dull o weithredu yn iawn, ac rwy'n hyderus, maes o law, y bydd y data pellach rydym yn disgwyl ei gael yn profi hynny.

Mae'r gronfa, wrth gwrs, wedi bod yn un modd o helpu busnesau, ond mi wnaeth rhai busnesau lwyddo i oroesi drwy fod yn rhan o'r ymateb i COVID. Dwi wedi ysgrifennu at y Llywodraeth a'r Gweinidog o'r blaen ynglŷn â'r angen i gynnal y cadwynau cyflenwi gafodd eu creu yn ystod y pandemig. Mi fu Brodwaith yn fy etholaeth i, yn ogystal â chwmnïau fel Elite, y fenter gymdeithasol yn y de-ddwyrain, yn allweddol yn darparu offer PPE, ond rŵan maen nhw'n ffeindio'u hunain yn colli'r cytundebau PPE y buasen nhw'n dal yn gallu ei gyflenwi i'r NHS. Ac mae rhai o'r busnesau yma, drwy droi at gyflenwi PPE, wedi colli rhai o'r hen gytundebau oedd ganddyn nhw. A wnaiff y Gweinidog roi ymrwymiad i edrych ar sut i gynnal y cadwynau cyflenwi yma, a allai fod yn rhywbeth positif i ddod allan o'r pandemig yma?

Gwnaf, rwy'n fwy na pharod i wneud hynny. Ar draws y Llywodraeth, mae gan Weinidogion ddiddordeb yn nyfodol caffael, a sut y mae gennym brawf chwilio priodol ar bris, ond hefyd, yn bwysicach fyth yn fy marn i, ar werth yr hyn rydym yn ei gaffael hefyd, ac ar effaith gallu cael mwy o’n nwyddau o gadwyni cyflenwi lleol ar economïau lleol, ond yn hollbwysig hefyd, ar gadernid y cadwyni cyflenwi, gan ein bod wedi gweld cadwyni cyflenwi hirsefydlog yn cael eu torri'n gyflym iawn yng nghyfnodau cynnar y pandemig wrth i'r byd i gyd gystadlu ar raddfa lawer cyflymach a mwy ymosodol am wahanol fathau o nwyddau. Felly, ydy, mae hwnnw’n bwnc byw. Ar y mater penodol a godwyd gennych, rwy'n fwy na pharod i edrych am yr ohebiaeth, a gwneud yn siŵr fy mod i, y Gweinidog iechyd a'n swyddogion yn edrych ar hynny'n iawn. Mae'n werth nodi hefyd, wrth gwrs, oherwydd y ffordd y gwnaethom weithio'n llwyddiannus gyda busnesau Cymru, a'r ffordd y gweithiodd ein timau caffael mewn modd agored a thryloyw, nad ydym wedi cael sgandal yn gysylltiedig â llwybr anghyfreithlon i bwysigion yma yng Nghymru. Mae hynny hefyd yn dangos bod gwerthoedd y Llywodraeth yn bwysig yn y dewisiadau y mae llywodraethau’n eu gwneud a’r ffordd y caiff arian cyhoeddus ei wario a’i ddiogelu.