1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y penderfyniad i roi'r gorau i'r prosiect i gael gwared ar gylchfannau'r A55? TQ598

Gwnaf. Argymhellodd y panel adolygu ffyrdd, yn hytrach na bwrw ymlaen â'r prosiect ar ei ffurf bresennol, fod achos cryf dros ystyried adolygiad o goridor gogledd Cymru yn ei gyfanrwydd, fel yr argymhellwyd yn adroddiad terfynol adolygiad cysylltedd yr undeb Llywodraeth y DU. Derbyniais yr argymhellion hynny, a'r wythnos diwethaf sefydlais gomisiwn trafnidiaeth gogledd Cymru, dan gadeiryddiaeth yr Arglwydd Burns.

Diolch. Lywydd, a gaf fi gofnodi fy siom nad yw'r Dirprwy Weinidog yn y Siambr i ateb cwestiwn amserol?

Na, ni chewch wneud hynny, mae arnaf ofn. Rwy'n dweud ar ddechrau pob cyfarfod o'r Senedd hon y gall pob Aelod gymryd rhan yn rhithwir neu fynychu'r Cyfarfod Llawn ac y dylid eu trin yn gyfartal a'u parchu ni waeth pa ffordd y byddant yn cyfrannu. Ewch ymlaen at eich cwestiwn.

Iawn. Wel, edrychaf ymlaen at y diwrnod pan fydd—

Ewch ymlaen at eich cwestiwn. Os yw'n bwysig i chi, gofynnwch y cwestiwn.

Iawn. Ni fydd yn syndod, Ddirprwy Weinidog, fy mod yn codi i herio eich penderfyniad i roi'r gorau i'r cynlluniau i gael gwared ar gylchfannau ar gyffyrdd 15 ac 16 yr A55. Mae'r cynlluniau hyn wedi bod ar y gweill ers 2017, ac wedi bod yn destun llawer o asesiadau costus. Yn wir, hyd yma, mae'r prosiect wedi costio tua £9 miliwn i'n trethdalwyr. Roedd bwriad i gynnal ymchwiliad cyhoeddus fis Medi diwethaf tan imi ofyn i chi am eich adolygiad eich hun, oherwydd roedd y broses ymgysylltu wedi ei chynllunio. A phan dynnais eich sylw ato, fe wnaethoch roi'r gorau i hynny wedyn.

Nawr, mae adroddiad Llywodraeth Cymru ei hun yn tynnu sylw at bryderon diogelwch gan nad yw cyffyrdd yn cydymffurfio â'r safonau dylunio presennol; oedi traffig o ganlyniad i ddiffyg cadernid y rhwydwaith; diffyg llwybrau gwyro addas pan fo angen cynnal a chadw twneli, trwsio ffyrdd a damweiniau ar yr A55, a gwyddom fod pob un ohonynt yn digwydd yn llawer rhy aml; dewisiadau teithio cynaliadwy gwael; mynediad gwael at yr arfordir a diogelwch—diogelwch—i gerddwyr a beicwyr. Fel rhan o'r cynlluniau, ystyriwyd dymchwel tai newydd a adeiladwyd yn ddiweddar, gan adael llawer o drigolion mewn limbo dros yr holl flynyddoedd hyn. Er gwaethaf honiadau mynych gennych chi ynglŷn â diddymu cynlluniau eraill, rydych wedi bod yn nodi bod hyn i gyd yn enw amcanion newid hinsawdd.

Wel, gadewch imi ddweud wrthych, nid yw hyn yn wir yma. Bydd y ciwiau ar y ffyrdd sy'n ymuno â'r cylchfannau yn parhau. Ceir yn segur, yn rhyddhau carbon monocsid, sy'n effeithio ar ansawdd yr union aer a anadlwn—a phan ddywedaf 'ni', fy etholwyr. Ddirprwy Weinidog, efallai y gwnewch egluro i'r Senedd a fy etholwyr pam eich bod wedi gwastraffu £9 miliwn cyn gwneud tro pedol. Pa atebion y byddwch yn eu rhoi ar waith yn awr i leddfu'r holl broblemau cyfredol, problemau a nodwyd yn eich adroddiadau asesu cynllun eich hun mewn gwirionedd? Diolch, Lywydd.

Wel, Lywydd, nid oes pedwar mis wedi bod ers i mi ymuno â Janet Finch-Saunders ar risiau'r Senedd i anfon neges gref at arweinwyr y byd yng Nghynhadledd y Partïon ar yr angen i roi camau dramatig ar waith i fynd i'r afael â newid hinsawdd. Mae Janet Finch-Saunders wedi pregethu yn y Siambr droeon nad yw Llywodraeth Cymru yn mynd yn ddigon pell, nad yw'n symud yn ddigon cyflym i ymdrin â'r argyfwng hinsawdd a'r argyfwng natur. Hoffwn ddweud wrthi, gyda'r parch mwyaf, nad oes diben cefnogi datganiadau os ydych am droi cefn ar y camau sy'n dilyn o hynny.

Er mwyn cyrraedd ein targed ar gyfer 2050, mae angen inni leihau allyriadau carbon 63 y cant yn ystod y degawd nesaf. Mae hynny'n cynnwys sicrhau ein bod yn newid dulliau teithio. Mae gennym darged a nodir yn strategaeth drafnidiaeth Cymru i gyflawni 45 y cant o deithiau drwy drafnidiaeth gynaliadwy erbyn 2045, i fyny o 32 y cant yn awr. Mae hynny'n golygu bod angen inni wneud pethau'n wahanol. Dyna pam y sefydlais y panel adolygu ffyrdd, ac maent yn edrych yn amyneddgar ar bob un o'r 50 cynllun sy'n cael eu datblygu ar hyn o bryd, a chytuno, oherwydd yr ymchwiliad cyhoeddus—a byddwn yn nodi nad oedd angen iddi ddweud wrthyf fod yna ymchwiliad cyhoeddus imi nodi'r ffaith honno—ond oherwydd bod ymchwiliad cyhoeddus, fe wnaethom gyflymu'r cynllun hwn, ac un cynllun arall, drwy'r broses fel y gellid gwneud penderfyniad cynnar. Mae'r panel annibynnol bellach wedi cyhoeddi ei adroddiad llawn, ac mae hwnnw ar gael i bawb ei ddarllen, ac maent yn nodi eu rhesymau yn fanwl ynddo. A daethant i'r casgliad, ar fater diogelwch, na fyddai'r cyffyrdd aml-lefel arfaethedig a fyddai'n cymryd lle dwy gyffordd gylchfan, yn arwain at fawr o welliant i'r nifer o ddamweiniau Mae'n dweud, yn gywir, fod problemau capasiti penodol ar yr A55 ar adegau prysur, ond eu bod wedi'u cyfyngu i'r tymor twristiaid. Dywedodd yr adroddiad hefyd, ac rwy'n dyfynnu:

'Nid yw nod y cynllun yn gydnaws â'r hierarchaeth trafnidiaeth gynaliadwy, y targedau o ran cyfrannau dulliau teithio, na'r nod o gynyddu cyfran y nwyddau a gludir drwy ddulliau cynaliadwy.'

Nawr, mae hynny yno mewn du a gwyn, yng nghasgliad yr adroddiad, a gomisiynwyd oherwydd fy mod yn gwneud fel y gofynnodd hi i mi ei wneud, sef ymateb i'r argyfwng hinsawdd a chydnabod effaith trafnidiaeth yn hynny—mae 17 y cant o'n hallyriadau yn deillio o drafnidiaeth.

Nawr, rwy'n cydnabod y bydd rhai pobl yn siomedig, a bydd eraill yn lleol a wrthwynebodd y cynllun yn llai siomedig. Ar fater y gost, do, mae arian wedi'i wario ar hyn na ellir ei adfer. Ni fydd yn wastraff llwyr. Bydd yr astudiaethau a'r gwaith sy'n sail iddynt yn werthfawr i gomisiwn Burns yn ei waith yn y gogledd. Ac ni welaf lawer o bwynt parhau i wario ar brosiect a oedd i fod i gostio mwy na £75 miliwn am ddim rheswm gwell na bod y gwaith o edrych ar asesiadau wedi dechrau—nid yw hynny'n gwneud synnwyr i mi o gwbl. A diben ein gwaith yw symud cyllid oddi wrth gynlluniau sy'n ychwanegu at ein hallyriadau carbon er mwyn ariannu cynlluniau sy'n ein helpu i leihau ein hallyriadau carbon.

Ac os ydym eisiau creu dewisiadau amgen go iawn i'w hetholwyr hi, rhaid inni fuddsoddi ynddynt, a dyna mae comisiwn Burns yn bwriadu ei wneud. Bydd yn sefydlu llif ymarferol o brosiectau o bob math—ffyrdd, rheilffyrdd, bysiau a theithio llesol—i ymdrin â'r problemau ar hyd yr A55 ac ar draws gogledd Cymru gyfan gyda thagfeydd ac ansawdd aer gwael, yn ogystal ag edrych ar ein targedau carbon. A bydd yn nodi, yn union fel y gwnaeth yn ne Cymru—. A chofiwch, er yr holl sylwadau ar feinciau'r Ceidwadwyr yn beirniadu ein penderfyniad ar yr M4, edrychodd adolygiad cysylltedd yr undeb a sefydlwyd gan Lywodraeth y DU—gyda Phrif Weinidog y DU yn dweud y byddai'r adolygiad yn ei gefnogi ef drwy awgrymu y dylai cynllun yr M4 fynd rhagddo a sut y byddai'n diystyru datganoli; yr holl ddatganiadau ymffrostgar arferol yr ydym yn eu disgwyl bellach gan y Prif Weinidog—edrychodd adroddiad cysylltedd yr undeb ar yr opsiynau, edrychodd ar argymhellion Burns ar gyfer y de, edrychodd ar yr M4, a daeth i'r casgliad mai'r ffordd gywir ymlaen oedd argymhellion Burns ar gyfer y de. Rwy'n hyderus y byddant, dros y flwyddyn nesaf, yn gwneud gwaith tebyg yn y gogledd i greu llif o gynlluniau a fydd yn gwneud pethau'n well, a gallwn i gyd ymrwymo wedyn i gydweithio er mwyn eu gweithredu.

Yn hytrach na gofyn sut y mae atal ceir rhag segura, dylai'r Ceidwadwyr fod yn gofyn sut y mae atal ceir rhag mynd ar y ffordd yn y lle cyntaf. Ac mae'r Dirprwy Weinidog yn iawn. Y cwestiwn ehangach yma yw: a ydym o ddifrif ynglŷn â newid hinsawdd? Ac os ydym, a ydym o ddifrif ynghylch newid dulliau teithio a lleihau gorddibyniaeth pobl ar geir? A ydym o ddifrif fod hynny'n rhan o'r ateb? Ac os ydym, mae'n golygu bod yn rhaid i bethau newid, a bydd llai o gynlluniau ffordd mawr, drud. Ond yr un mor bwysig, wrth gwrs, gan droi at y Dirprwy Weinidog, mae angen inni hefyd weld buddsoddiad yn digwydd yn y dewisiadau amgen hynny. Felly, yn hytrach na gofyn beth y gallwn ei wneud i adfywio'r cynlluniau arfaethedig hyn, dylem ofyn beth y gallwn ei wneud i fynd i'r afael â'r un materion mewn ffordd wahanol. Rwy'n croesawu'r ffaith y bydd y comisiwn yn cael ei arwain gan yr Arglwydd Burns, ac mae'n debyg mai ar ddiwedd y broses honno y byddwn yn penderfynu ai dyma'r penderfyniad cywir ai peidio, am mai ar ddiwedd y broses yn unig y byddwn yn gweld ac yn deall beth yw'r dewisiadau amgen.

Felly, hoffwn ofyn: a yw'r Dirprwy Weinidog yn cytuno â mi ei bod yn gwbl allweddol, fel rhan o'r broses hon a phroses barhaus ehangach y prosiect adolygu ffyrdd, fod tryloywder ac eglurder llwyr ynghylch y modd y gwneir y penderfyniadau hyn a bod cysondeb llwyr hefyd mewn perthynas â'r meini prawf a'r ffactorau a ystyrir o brosiect i brosiect, er o fewn eu cyd-destunau unigol eu hunain, oherwydd, fel arall, bydd pobl yn iawn i fod yn bryderus ac yn amheus ynglŷn â beth yw'r cymhellion go iawn? 

Wel, hoffwn ddiolch i Llyr Gruffydd am ei sylwadau cefnogol a'i gymeradwyaeth i'r dull gweithredu cyffredinol yr ydym yn ei fabwysiadu. Ac mae'r ffaith y bydd yna rôl i herio a chraffu ar hyn i gyd yn iawn, ac mae'n bwysig fod comisiwn Burns yn gweithredu yn y modd hwnnw, fel y gwnaeth yn y de, fel y mae'r adolygiad ffyrdd yn ei wneud yn wir. Mae'r adolygiad ffyrdd yn sicrhau bod yr holl wybodaeth hon ar gael i'r cyhoedd er mwyn i bobl weld ei resymeg, er mwyn inni graffu arno. Bydd comisiwn Burns yn cyhoeddi adroddiad interim, a fydd ar gael, i ymgysylltu â rhanddeiliaid, yn union fel y gwnaethant yn eu gwaith o amgylch Casnewydd. Rwyf eisoes wedi cael sgyrsiau gydag arweinwyr y tri chyngor yn yr ardal yr effeithir arni yn y gogledd i gael eu barn ar hyn, i ofyn iddynt am awgrymiadau ynghylch pwy a ddylai wasanaethu ar y comisiwn a siarad â hwy am y ffordd ymlaen. Felly, rwy'n cytuno bod tryloywder a chysondeb yn bwysig, ond mae'r un mor bwysig ein bod yn barod i gefnogi ein geiriau â gweithredoedd. 

Diolch i'r Dirprwy Weinidog.