Mae'r system bresennol yn golygu wardiau cymharol fach ar y cyfan a mwy o gyswllt rhwng yr etholwyr a'r etholedig. Mae'n golygu, pan fyddwch yn mynd allan i brynu eich papur newydd, yn mynd i siopa, yn ymweld â chlwb chwaraeon lleol, neu'n cerdded ar hyd y stryd, eich bod yn rhyngweithio â phleidleiswyr. Mae'r bleidlais sengl drosglwyddadwy yn system etholiadol a hyrwyddir gan lawer sydd o blaid math o gynrychiolaeth gyfrannol. Fe'i defnyddir ar gyfer etholiadau cyngor yr Alban ac etholiadau Senedd Iwerddon, y Dáil. Wrth ethol mwy nag un ymgeisydd, mae system y bleidlais sengl drosglwyddadwy yn mynd yn gymhleth, ond un ymgeisydd yn unig sy'n cael ei ethol yn system y bleidlais amgen. Gwendid mwyaf y bleidlais sengl drosglwyddadwy i bleidiau gwleidyddol yw bod yn rhaid ichi ddyfalu faint o seddi y gallwch eu hennill wrth enwebu ymgeiswyr.

Mae gan y dewis olaf y bydd pleidleisiwr yn ei wneud, os caiff eu holl ddewisiadau uwch eu diystyru, yr un gwerth â dewis cyntaf pleidleisiwr arall. A yw'n gweithio fel system gyfrannol? Wel, yn etholiad cyffredinol Iwerddon yn 2020, ni wnaeth Sinn Féin ennill mwyafrif o'r seddi er iddynt gael y nifer fwyaf o bleidleisiau dewis cyntaf ledled y wlad. Er iddynt guro Fianna Fáil o 535,995 i 484,320, cawsant un sedd yn llai yn y pen draw. Cymerodd 12,745 o bleidleisiau i ethol pob Aelod o Fianna Fáil, ond 14,476 i ethol Aelod o Sinn Féin. Disgrifiodd y newyddiadurwr Gwyddelig, John Drennan, y sefyllfa fel 11 sedd a adawyd ar ôl gan Sinn Féin am nad oedd ganddynt ddigon o ymgeiswyr. Fe wnaethant ddyfalu'n anghywir faint o seddi y gallent eu hennill, ond pe byddent wedi dyfalu'n anghywir y ffordd arall, gallent fod wedi cael llai o seddi yn y pen draw.

Felly, mae'r bleidlais sengl drosglwyddadwy yn fwy o gêm ddyfalu gelfydd na system gyfrannol, lle mae gwneud pethau'n anghywir yn gallu golygu llai o seddi nag y dylech eu cael yn gyfrannol. A oes unrhyw syndod fod yr Alban yn ei defnyddio ar gyfer etholiadau cyngor ond wedi penderfynu peidio â'i defnyddio ar gyfer Senedd yr Alban? Os ewch i wefannau cynghorau'r Alban, gallwch weld pa mor fawr yw seddi cyngor o ran arwynebedd a phoblogaeth. O'r 21 ward yn ardal Cyngor yr Ucheldir, Wester Ross, Strathpeffer a Lochalsh yw'r enghraifft orau o faint y wardiau cyngor sydd eu hangen mewn ardaloedd gwledig o dan y bleidlais sengl drosglwyddadwy. Dyma'r ward etholiadol fwyaf yn y DU, ac mae hefyd yn fwy ar ben ei hun o ran arwynebedd na 27 o'r 32 o gynghorau yn yr Alban. Mae'n bron yn un rhan o bump o holl arwynebedd Cyngor yr Ucheldir, ac mae oddeutu'r un maint â Trinidad a Tobago.

Yn lle ucheldiroedd yr Alban, meddyliwch am Bowys, meddyliwch am Geredigion, meddyliwch am Wynedd. Meddyliwch am rai o'r ardaloedd hyn—a sir Benfro—lle mae'r boblogaeth yn wasgaredig, ac yna am y boblogaeth sydd ei hangen yn y wardiau hyn i alluogi'r bleidlais sengl drosglwyddadwy i weithredu'n effeithiol. Mae gan ward 1 Glasgow, Linn, boblogaeth o 30,000, sef oddeutu dwy ran o dair o boblogaeth etholaeth Aberconwy yn y Senedd. Yn Glasgow Govan, etholwyd pedwar ymgeisydd, gyda Llafur yn dod i'r brig yn weddol gyfforddus gyda 1,520 o bleidleisiau, a'r SNP yn dod yn ail ac yn drydydd gyda 1,110 a 1,096 o bleidleisiau yr un. Curodd ymgeisydd y blaid Werdd yr ail ymgeisydd Llafur, a gafodd 572 o bleidleisiau dewis cyntaf, i ennill y bedwaredd sedd. Er bod yr SNP, yn effeithlon, wedi cael y dewis cyntaf ar gyfer y ddau ymgeisydd yn agos iawn at ei gilydd, ni lwyddodd Llafur i wneud hynny, ac felly, er iddynt dod i'r brig yn gyfforddus, un o'r pedair sedd yn unig a gawsant yn y pen draw.

Mae'r system yn golygu bod aelodau o'r un blaid yn ymladd yn erbyn ei gilydd, neu bleidiau'n derbyn un sedd yr un mewn wardiau tri aelod. Nid democratiaeth yw hynny. Mae hyn yn wir am etholiadau cyngor ledled yr Alban. Mae'n rhaid penderfynu 'ble y gallwn ennill un neu ddwy sedd?', ond os ydych yn mynd am ddwy neu dair, mae'n bosibl y gallech gael un neu ddim yn y pen draw, oni bai bod eich pleidleiswyr yn pleidleisio’n effeithlon, fel a ddigwyddodd gyda'r SNP yn Govan.

I grynhoi, mae angen i'r bleidlais sengl drosglwyddadwy gwmpasu ardal ddaearyddol fawr, mae angen poblogaeth fawr arni, mae'n golygu dyfalu nifer y seddi yr ydych yn mynd i'w hennill, pleidleiswyr yn pleidleisio'n effeithlon dros y blaid, ac mae'n ei gwneud yn llawer anos i etholwyr adnabod yr ymgeiswyr. O ran wardiau bach, cynrychiolais ward sirol o ychydig dros 4,000 o etholwyr ac roeddwn yn adnabod eu chwarter, mae'n debyg. Pan fydd gennych wardiau o 30,000, nid oes unrhyw un yn mynd i gyrraedd y lefel honno. Mae gennych sedd yn yr Alban, ac nid yr un a grybwyllais—un arall—lle mae'n cymryd tair awr i fynd o'r orsaf bleidleisio bellaf i leoliad y cyfrif, ac mae'n cynnwys un daith ar gwch hefyd. Credaf fod hynny'n chwerthinllyd. Rydym eisiau system sy'n gweithio, ac sy'n gweithio i ni. Mae'n bwysig iawn ei gwneud yn anos i etholaethau fethu cael ymgeiswyr—mae ymgeiswyr yn bwysig. Nid dim ond cario baner y pleidiau y maent yn ei wneud.

Yn olaf, fel y mae Iwerddon wedi'i ddangos, nid yw'n gyfrannol â'r bleidlais. Yn dilyn yr hyn a ddywedodd Sam Rowlands, a ydych yn cofio pan gawsom ostyngiad mawr yn y ganran a bleidleisiodd? Roedd hynny ar gyfer etholiadau Ewrop pan aethom o system etholaethau i system Cymru gyfan. Yn fy ardal i, roedd pobl yn adnabod Dai Morris. Cyrhaeddodd bwynt cyn iddo orffen lle nad wyf yn credu y gallai unrhyw un fod wedi enwi pob un o bedwar cynrychiolydd Cymru oni bai eu bod yn hynod weithgar yn wleidyddol.