Part of the debate – Senedd Cymru am 5:13 pm ar 16 Chwefror 2022.
Hoffwn ddatgan buddiant, fel aelod presennol o Gyngor Sir Ddinbych dros ward wych De Orllewin Prestatyn. Felly, siaradwch ag unrhyw gyngor yng ngogledd Cymru, hyd yn oed Cyngor Sir y Fflint sy'n cael ei redeg gan Lafur, ac y mae Carolyn Thomas yn aelod ohono, a byddant yn dweud yr un peth wrthych—eu bod yn cael cam gan Fae Caerdydd. Yn hanesyddol, rydym ni yn y gogledd ar ein colled oherwydd bod y fformiwla ariannu yn blaenoriaethu Cymoedd de Cymru.
Er bod croeso mawr i'r ffaith bod sir Ddinbych i gael un o'r setliadau gyda'r cynnydd mwyaf eleni, nid yw'n gwneud dim i fynd i'r afael â'r tanariannu hanesyddol nac yn rhoi unrhyw sicrwydd ar gyfer y blynyddoedd i ddod. Mae hon yn loteri flynyddol ac mae'n rhaid iddi ddod i ben, ac mae'n hen bryd inni gael fformiwla ariannu sy'n deg i bob rhan o Gymru. Yn anffodus, mae fy etholaeth yn gartref i ddwy o'r ardaloedd tlotaf yn y wlad, ac mae ganddi un o'r canrannau uchaf o bobl wedi ymddeol. Mae tua chwarter poblogaeth sir Ddinbych dros 65 oed, ac eto nid yw'r fformiwla ariannu bresennol yn adlewyrchu'r angen ychwanegol am wasanaethau i ddarparu ar gyfer y boblogaeth hon sy'n heneiddio. Mae cynghorau'n cael £1,500 ychwanegol am bob person dros 85 oed, ond fawr ddim am unrhyw un rhwng 65 ac 84 oed. Sut y mae cynghorau i fod i ddarparu gofal cymdeithasol digonol pan fyddant yn parhau i fod ar eu colled? I leoedd fel sir Ddinbych, nid yw'r rhagolygon yn wych.
Bydd newidiadau demograffig dros y degawdau nesaf yn rhoi straen pellach ar gyllid sydd eisoes mewn trafferthion. Mae gwasanaethau allweddol wedi'u torri i'r asgwrn neu wedi'u diddymu'n gyfan gwbl yn ystod y blynyddoedd diwethaf oherwydd setliadau gwael gan Lywodraeth Cymru, gan orfodi cynghorau i godi'r dreth gyngor—biliau treth gyngor na all y cyhoedd eu fforddio. Mae'r pandemig wedi gwaethygu'r sefyllfa, gyda chwyddiant yn codi ym mhob cwr o'r byd, gan godi prisiau bwyd a thanwydd, a rhoi straen ychwanegol ar gyllidebau cartrefi. Ac unwaith eto gofynnir i fy etholwyr dalu'r diffyg yng nghyllid llywodraeth leol. Bydd biliau'r dreth gyngor yn codi i'r entrychion unwaith eto eleni wrth i gynghorau sydd dan bwysau geisio mynd i'r afael â bylchau enfawr yn eu cyllid, gan ei chael hi'n anodd cadw gwasanaethau i redeg, a bydd yr ymagwedd gibddall hon gan Lywodraeth Cymru yn arwain at ganlyniadau dinistriol. Rydym eisoes yn gweld y straen y mae diffyg gofal cymdeithasol yn ei roi ar ein GIG. Faint o bobl a fydd yn marw am na all ein hawdurdodau lleol fforddio darparu digon o becynnau gofal? A dyna realiti'r sefyllfa hon. Cost gymdeithasol ariannu llywodraeth leol yn wael—