1. Pa asesiad mae'r Llywodraeth wedi ei wneud o effaith cytundeb masnach y Deyrnas Gyfunol ac Aotearoa (Seland Newydd) ar amaethyddiaeth yng Nghymru? TQ602

Rydym wedi gweithio gyda'n rhanddeiliaid yn y diwydiant i nodi'r effeithiau ar amaethyddiaeth yng Nghymru. Roedd y gwaith hwn yn sail i’n sylwadau i Lywodraeth y DU na ddylai unrhyw gytundeb masnach roi ffermwyr Cymru o dan anfantais na pheryglu ein safonau anifeiliaid ac amgylcheddol uchel.

Diolch yn fawr iawn i'r Gweinidog am yr ateb yna. Rŵan, beth bynnag ydy sbin Llywodraeth Geidwadol San Steffan, y gwir ydy y bydd y cytundeb yma yn gadael ffermwyr Cymru ar fympwy marchnad nad sydd ganddyn nhw unrhyw reolaeth drosto. Os bydd rhywbeth yn newid yn y farchnad gig oen, yn arbennig o safbwynt Tsieina neu'r Unol Daleithiau, yna bydd llawer iawn mwy o gig o Seland Newydd yn cyrraedd y glannau yma neu'r Undeb Ewropeaidd, gan danseilio ein ffermwyr ni. Heb dariff, does gan ffermwyr Cymru ddim dweud a dim byd i'w hamddiffyn. Mae Plaid Cymru wedi rhybuddio ers talwm y bydd y cytundebau masnach yma yn cael effaith andwyol ar ffermwyr Cymru. Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi rhagamcan y bydd effaith y cytundeb gydag Awstralia, er enghraifft, yn arwain at gwymp o £29 miliwn yn GVA diwydiant cig coch Cymru. Tra nad ydy o'n bosib inni wneud yr un rhagamcangyfrifon ar gyfer cytundeb efo Seland Newydd, mae'r data sydd ar gael yn awgrymu y bydd effaith y ddau gytundeb yma yn arwain at gwymp o rywle oddeutu £50 miliwn yn GVA marchnad cig coch Cymru.

Hoffwn i ofyn i chi fel Gweinidog, felly: ydych chi'n credu bod hyn yn bris sydd yn werth ei dalu? Mae ffermwyr Cymru'n fwy agored i niwed a ddaw o gytundeb gwael na ffermwyr eraill y wladwriaeth hon. Hefyd, ydy'r Gweinidog yn cytuno â fi fod angen i Lywodraeth San Steffan gynnal asesiad llawn o'r cytundebau masnach yma ar ffermwyr Cymru?

Ydw. Credaf mai'r effaith gronnol honno ydyw, gan ei bod yn amlwg iawn i ni, ac i’ch plaid chithau yn ôl pob tebyg, ac yn sicr i’r rhanddeiliaid y buom yn siarad â hwy, mai un o’r pethau yr oeddem yn bryderus iawn yn eu cylch gyda chytundeb Awstralia yw y byddai’n gosod cynsail a gallwch weld bellach gyda chytundeb Seland Newydd fod hynny'n gwbl wir. Felly, credaf fod angen asesiad. Gyda'r cytundeb wedi'i lofnodi bellach, yn amlwg, mae angen i'n swyddogion a minnau graffu ar y bennod nesaf honno. Ond fe wnaethom eu rhybuddio; dyma y gwnaethom ddweud wrthynt fyddai'n digwydd. Rydym yn bryderus iawn am y safonau iechyd a lles anifeiliaid a'r safonau amgylcheddol. Credaf fod gan Seland Newydd safonau tebyg iawn i ni, os nad yn uwch mewn rhai achosion efallai, lle nad oes gan Awstralia, yn sicr. Ond yr effaith gronnol honno ydyw—wyddoch chi, beth y mae'r cytundeb masnach nesaf yn mynd i'w wneud? Felly, credaf ei bod yn bwysig inni ei fonitro'n ofalus iawn. Rydym wedi mynegi pryderon am hyn dro ar ôl tro gyda Llywodraeth y DU, ond mae arnaf ofn nad ydynt wedi gwrando arnom.

Weinidog, rwy’n ddiolchgar i’r Aelod dros Ddwyfor Meirionnydd am gyflwyno’r cwestiwn hwn heddiw, ond mae’n bwysig nodi a chofio bod y fargen fasnach hon yn werth llawer mwy ac yn llawer ehangach nag amaethyddiaeth yn unig. Nid sbin yw hyn—[Torri ar draws.] Nid sbin yw hyn, fel y dywedodd yr Aelod. Y cytundeb hwn yw'r cytundeb mwyaf datblygedig y mae Seland Newydd wedi'i lofnodi gydag unrhyw genedl ac eithrio Awstralia. Er gwaethaf grwgnach yr Aelod o Flaenau Gwent ar y meinciau cefn, mae’n un o’r cytundebau mwyaf amgylcheddol wyrdd erioed, sy'n cadarnhau ymrwymiadau i gytundeb Paris a sero net. Bydd yn rhyddfrydoli tariffau ar y rhestr fwyaf o nwyddau amgylcheddol mewn unrhyw gytundeb masnach rydd hyd yma ac yn annog masnach ac yn arwain at fuddsoddiad mewn technoleg a gwasanaethau carbon isel. Bydd hefyd yn sicrhau bod cynnyrch na ellir ei dyfu na’i gynhyrchu yma yng Nghymru, fel sauvignon blanc Marlborough, mêl manuka a ffrwythau ciwi, yn dod yn fwy fforddiadwy i brynwyr Cymru. Ar hyn o bryd, mae 210 o fusnesau Cymru yn allforio gwerth £23 miliwn o nwyddau—[Torri ar draws.] Efallai eu bod am imi dawelu, ond dyma’r ffeithiau, Lywydd.

Na, ni fydd raid ichi dawelu oni bai fy mod i'n dweud hynny, a gallwch barhau, yn fy marn i.

Diolch, Lywydd. Ar hyn o bryd, mae 210 o fusnesau Cymru yn allforio gwerth £23 miliwn o nwyddau i farchnad Seland Newydd, ac mae’r arwyddion yn nodi, ar draws y DU gyfan, fod gwerth y berthynas hon yn debygol o gynyddu bron 60 y cant. Er fy mod yn deall pryderon y diwydiant amaethyddol y bydd Cymru yn cael ei gorlethu gan gig oen o Seland Newydd, rydym eisoes yn gwybod nad yw Seland Newydd hyd yn oed yn defnyddio hanner y cwota y caniateir iddynt ei allforio o dan y rheolau presennol. Mewn gwirionedd, mae allforion cig defaid Seland Newydd i’r DU wedi gostwng bron i hanner dros y degawd diwethaf. Gyda Chymru ar hyn o bryd yn allforio gwerth £1.8 miliwn o gynnyrch amaethyddol i Seland Newydd, a £23 miliwn o allforion at ei gilydd, a gaf fi ofyn i’r Gweinidog pa gynlluniau sydd ganddi i helpu sector amaethyddol Cymru i dyfu’r farchnad hon ymhellach, a pha drafodaethau y mae'n eu cael gyda chyd-Aelodau o'r Cabinet i sicrhau ein bod yn manteisio’n llawn ar y cytundeb masnach hwn â Seland Newydd?

Mae’r Aelod yn gwneud gwaith rhagorol yn rhoi sbin cadarnhaol iawn ar y cytundeb masnach hwn. Y cwestiwn a ofynnwyd i mi—[Torri ar draws.]

Gadewch i’r Gweinidog ymateb, os gwelwch yn dda.

Roedd y cwestiwn a ofynnwyd i mi'n ymwneud â’r effaith ar amaethyddiaeth, ac fe fyddwch yn deall mai ar hynny y bûm yn canolbwyntio. Mae'n bwysig ein bod yn edrych ar sut y gallwn ehangu ein hallforion. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Gweinidog yr Economi yn Dubai yn Expo 2020 ar hyn o bryd, lle cafodd bwyd a diod o Gymru ei hyrwyddo, ddoe, am y diwrnod cyfan, ar gyfer Dydd Gŵyl Dewi, ym mhafiliwn y DU. Rydym newydd gael Gulfood, lle'r oedd Llywodraeth Cymru yn cefnogi wyth cwmni bwyd a diod, ac rydym yn parhau i weithio gyda Hybu Cig Cymru i sicrhau ein bod yn ehangu marchnadoedd newydd ar gyfer ein cig oen a’n cig eidion o Gymru, sydd o safon uchel iawn. Ond nid yw hynny’n lleddfu'r pryderon sydd gennym am gytundeb masnach Seland Newydd. Rydych yn llygad eich lle; nid yw Seland Newydd yn cyrraedd eu cwotâu di-dariff ar gyfer cig oen ar hyn o bryd, a hynny’n bennaf oherwydd y costau a phellter allforio i’r DU, o gymharu â marchnad Tsieina, sy’n llawer agosach, ac yn amlwg, yn fwy. Ond mae perygl y bydd Seland Newydd yn troi oddi wrth Tsieina, yn enwedig oherwydd y gwrthdaro masnachu presennol. Wrth gwrs, mae Seland Newydd, fel y dywedaf, yn anfon y rhan fwyaf o'u cig eidion, er enghraifft, i Tsieina a'r Unol Daleithiau. Mae'r rhain yn farchnadoedd mawr a fydd yn dal i fynnu'r rhan fwyaf o allforion, ond rydym yn pryderu'n fwyaf arbennig am yr effaith gronnol.

Rwy’n ddiolchgar am gael cymryd rhan yn y cwestiwn hwn, a diolch i Mabon am ei ofyn. Yn wahanol i Samuel Kurtz, a fydd yn ceisio amddiffyn yr anghyfiawnadwy, ac sydd wedi llyncu, yn amlwg, y llyfr bach du neu beth bynnag a roddwyd iddo i wneud hynny, nid wyf yn teimlo mor sicr, ac rwy'n siŵr na fydd y ffermwyr yn fy ardal a'i ardal yntau'n teimlo mor sicr ychwaith. Mae'n ffaith—gadewch inni gadw at y ffeithiau yma—fod lles anifeiliaid Awstralia yn is. [Torri ar draws.] Rydych yn llygad eich lle, cytundeb masnach Seland Newydd yw hwn bellach. Gŵyr pob un ohonom fod cryn ddibyniaeth yn ein hardal ar allforio cig oen o Gymru, ac yn fy marn i, dyna yw'r cig oen gorau yn y byd; nid oes unrhyw amheuaeth ynglŷn â hynny. Ond ni allwn anwybyddu'r ffaith y bydd yr holl gytundebau masnach hyn yn cael effaith gronnol. Nid oes ots faint y ceisiwch ei gyfiawnhau. A bydd hynny ynddo’i hun yn cael effaith negyddol ar y ffermwyr yma yn y DU, yn enwedig yma yng Nghymru. Roedd Brexit i fod i sicrhau rhyddid. Wel, nid yw'n mynd i sicrhau llawer o ryddid i'r ffermwyr hyn pan nad oes ganddynt unrhyw arian yn eu pocedi. Felly, fy nghwestiwn i chi, Weinidog, yw: y tu hwnt i’r hyn y mae Llywodraeth Cymru eisoes yn ei wneud i gefnogi ffermwyr Cymru, sy’n llawer mwy na Llywodraeth y DU gyda llaw, beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, o gofio bod y gyllideb i ffermwyr eisoes wedi’i lleihau lawer gormod, fel bod Llafur Cymru yn sicrhau dyfodol ffermio yma yng Nghymru, yn wahanol i’r Llywodraeth Dorïaidd sy’n benderfynol o’i ddinistrio?

Mae Joyce Watson yn gwneud pwyntiau pwysig iawn. Ni all Llywodraeth y DU, ni waeth faint y mae’r Torïaid yn eu hamddiffyn, gymryd arnynt eu bod erioed wedi cefnogi ffermwyr yn y cytundebau y maent wedi’u cyflwyno ers inni adael yr Undeb Ewropeaidd, ac nid oes ond rhaid ichi edrych ar fy nghyllideb i weld faint o arian y mae ffermwyr wedi’i golli gan Lywodraeth y DU yn eu cyllid i Lywodraeth Cymru. Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod gwaith yn mynd rhagddo ar gyflwyno Bil amaethyddiaeth eleni. Bydd hynny’n sicrhau bod ein cynlluniau yn y dyfodol yn ystyried effeithiau posibl cytundebau masnach. Mae hynny'n rhywbeth rwyf wedi bod yn awyddus iawn i swyddogion weithio drwyddo. Yr hyn yr ydym am ei wneud yw gwneud amaethyddiaeth yn llawer mwy gwydn a chystadleuol, ac wrth gwrs, rydym wedi dweud bob amser, onid ydym, fod ein cymunedau gwledig mor bwysig i'n diwylliant, i'n treftadaeth yng Nghymru, ac wrth gwrs, i'r iaith Gymraeg, ac mae ffermwyr yn ganolog i hynny.

Diolch i'r Gweinidog.