Grymuso Cymunedau

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog – Senedd Cymru ar 8 Mawrth 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Mark Isherwood Mark Isherwood Conservative

3. Beth yw polisi Llywodraeth Cymru ynghylch grymuso cymunedau? OQ57740

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 2:05, 8 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Llywydd, mae profiad o'r pandemig coronafeirws wedi dangos yn rymus fywiogrwydd parhaus gweithredu lleol yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi camau gweithredu o'r fath drwy hyrwyddo arfer gorau a darparu cyllid blynyddol sylweddol.

Photo of Mark Isherwood Mark Isherwood Conservative 2:06, 8 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Fel yr wyf i wedi dweud dro ar ôl tro yma ers Deddf Lleoliaeth 2011 y DU, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn rhyfedd o amharod i weithredu ei hagenda hawliau cymunedol. Ac er bod yr amcanion llesiant yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn cynnwys pobl sy'n cyfrannu at eu cymuned, yn cael eu hysbysu, eu cynnwys ac yn cael gwrandawiad, yn rhy aml nid yw hyn wedi digwydd oherwydd nad yw wedi cael ei fonitro, oherwydd nid yw pobl mewn grym eisiau ei rannu na deall y byddai hyn yn creu gwasanaethau mwy effeithlon ac effeithiol. Mae papur trafod Canolfan Cydweithredol Cymru o fis Ionawr, 'Cymunedau'n Creu Cartrefi', yn datgan bod Cymru ar ôl gwledydd eraill yn y DU pan ddaw i hawliau perchnogaeth gymunedol, gan ychwanegu nad yw'r polisïau yng Nghymru yn cynnig yr un grymusiad ag y mae cymunedau yn Lloegr, neu, yn arbennig, yn yr Alban yn ei fwynhau, gan eu bod nhw naill ai'n canolbwyntio yn gyfan gwbl ar asedau a chyfleusterau sy'n eiddo i gyrff cyhoeddus neu'n ei gwneud yn angenrheidiol i gorff cyhoeddus gymryd rhan uniongyrchol i weithredu'r grym. A chanfu adroddiad diweddar y Sefydliad Materion Cymreig 'Our Land: Communities and Land Use' mai cymunedau Cymru yw'r rhai sydd wedi'u grymuso leiaf ym Mhrydain, a dywedodd grwpiau cymunedol yng Nghymru wrthyn nhw am sefyllfa fympwyol, ddigalon heb fawr o broses wirioneddol i gymunedau gymryd perchnogaeth o asedau cyhoeddus neu breifat. Sut felly ydych chi'n ymateb i alwadau yn y ddau adroddiad newydd hyn i Lywodraeth Cymru gryfhau hawliau grymusiad a pherchnogaeth cymunedol?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 2:07, 8 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Llywydd, nid wyf i'n cytuno â rhai o'r pwyntiau sy'n cael eu gwneud yn rhai o'r adroddiadau yna. Mae rhannau eraill sy'n ddefnyddiol ac yn adeiladol iawn, ac y byddwn ni'n dymuno eu trafod ymhellach a bwrw ymlaen â nhw. Ond y gwir amdani yw bod grwpiau cymunedol ym mhob rhan o Gymru oherwydd gweithredoedd y Llywodraeth hon sydd heddiw yn gallu ymgymryd â rhedeg a rheoli cyfleusterau na fydden nhw wedi bod ar gael iddyn nhw fel arall, sy'n gallu cymryd rhan yn narpariaeth y gwasanaethau hynny, a lle mae dull partneriaeth—. Dyma lle mae ef a minnau yn wahanol. Ei safbwynt ef o rymuso cymunedau yw trosglwyddo pethau i rywun arall. Ein safbwynt ni yw y gall trefniant partneriaeth gyda chymorth corff cyhoeddus barhau i fod ar gael i grwpiau sydd, wrth ymgymryd â rhedeg neu reoli asedau cymunedol, angen cael—dyma un o gasgliadau'r adroddiad a sefydlwyd gennym ni ar drosglwyddo asedau cymunedol—diddordeb ac ymgysylltiad parhaus awdurdod cyhoeddus sy'n gallu eu helpu nhw gyda'r hyn sydd weithiau yn bethau beichus sy'n cael eu hysgwyddo.

A lle mae hyn yn cael ei wneud yn dda, oherwydd, er enghraifft, yng Nghyngor Sir y Fflint a reolir gan Lafur yn ardal yr Aelod ei hun, mae gennych chi gyngor sy'n cyhoeddi cofrestr o'r holl drosglwyddiadau asedau posibl, sy'n rhoi gwybodaeth am y lefel bresennol o wariant, y defnydd a'r cyfraddau meddiannaeth, sydd ag ap sy'n rhoi arolwg cyflwr cyfredol i ddarpar grŵp cymunedol—mae hyn i gyd yn cael ei gymeradwyo gan y grwpiau hynny y mae'n gweithio â nhw, ac mae hynny wedi arwain at drosglwyddo hyd at 30 o asedau o'r cyngor i grwpiau nad ydyn nhw'n cael eu gadael wedyn i fwrw ymlaen â phethau, ond sy'n parhau i gael cymorth a chefnogaeth. Dyna'r math o rymuso cymunedol yr wyf i'n credu yr ydym ni'n sôn amdano ac yn ei olygu yma yng Nghymru.

Photo of Delyth Jewell Delyth Jewell Plaid Cymru 2:09, 8 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Prif Weinidog, rwyf i wedi clywed yr hyn yr ydych chi wedi bod yn ei ddweud wrth Mark Isherwood. Tybed a allwn i bwyso mwy arnoch chi ar y synnwyr hwn nid yn unig o rymuso, ond synnwyr cymunedau o rymusiad, oherwydd mae darllen adroddiad y Sefydliad Materion Cymreig y mae Mark Isherwood wedi cyfeirio ato yn ddigon i'ch sobreiddio o ran pa mor ddi-rym, felly, y mae cymunedau yn teimlo. Mae'r dystiolaeth y maen nhw wedi ei chasglu wedi canfod bod safbwynt sydd bron yn gwbl negyddol am y sefyllfa yng Nghymru. Ac, eto, rwy'n derbyn y pwyntiau yr ydych chi wedi bod yn eu dweud, Prif Weinidog, ond o ran dod o hyd i'r cysylltiad hwnnw â chymunedau, o ran cael y synnwyr hwn o rymusiad a'r hyn sy'n bosibl, byddai gen i ddiddordeb mawr mewn clywed eich safbwyntiau.

Rydym ni wedi clywed hefyd bod cymunedau yr Alban wedi bod â chyllid ar gael ers 2001 i reoli asedau; mae deddfwriaeth wedi bod ar gael yno ers 2003. Yn Lloegr, mae'r Ddeddf Lleoliaeth yn grymuso grwpiau cymunedol. Ac nid yw'r hawliau statudol a'r cronfeydd ar gael yn yr un ffordd yng Nghymru. Eto, mae pa un a yw cymuned wedi'i grymuso ai peidio yn bwysig, mewn gwirionedd, mewn ystyr wirioneddol ystyrlon, dim ond os ydyn nhw'n teimlo'r grymusiad hwnnw. Felly, a gaf i ofyn, sut, yn eich barn chi, y gellid gwneud y cysylltiad hwnnw yn fwy fel bod cymunedau yn teimlo'r synnwyr o rymusiad yn yr un ffordd yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 2:11, 8 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, mae'n gwestiwn diddorol iawn ac yn haeddu ateb hirach na'r hyn y gallaf i ei gynnig y prynhawn yma, oherwydd pe baem ni'n ei archwilio yn y ffordd y dechreuodd Delyth Jewell yn y fan yna, byddem ni'n dechrau drwy gydnabod ein bod ni'n sôn, pan fyddwn ni'n defnyddio'r gair 'cymuned', am leoedd fel unrhyw le arall, lle ceir gwahaniaeth barn, lle nad oes un syniad unigol am y ffordd orau o fwrw ymlaen â phethau, a lle ceir mynediad gwahanol iawn, nid yn unig at adnoddau ariannol, ond cyfalaf dynol hefyd. Ceir cymunedau sy'n ffodus o gael galwad ar bobl sydd â phrofiad, cymwysterau, gwybodaeth y gallan nhw eu cynnig a gwneud i bethau ddigwydd.

Rwy'n meddwl, yn fy etholaeth i, Llywydd, dim ond yn ddiweddar, am grŵp grymus o fenywod—dylwn i ddweud, ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod—a ddaeth i'm gweld i o ran Llandaf fy etholaeth, a oedd eisiau prynu bloc toiledau segur a oedd ym mherchnogaeth yr awdurdod lleol a'i droi yn ganolfan ar gyfer gwasanaethau i bobl hŷn yn y gymuned. Ac maen nhw wedi gwneud hynny. Maen nhw wedi ei wneud mewn nifer fach o flynyddoedd. Fe wnaethon nhw berswadio'r cyngor i roi'r adeilad iddyn nhw am 1c. Darparodd rhaglen cyfleusterau cymunedol—[Torri ar draws.] Diolch. Dyna oedd gost yr adeilad. [Chwerthin.] Darparodd rhaglen cyfleusterau cymunedol Llywodraeth Cymru £225,000 iddyn nhw. Ond yr hyn yr oedden nhw'n gallu ei wneud, oherwydd eu hanesion eu hunain a'u cysylltiadau eu hunain, oedd eu bod nhw'n gallu rhoi grŵp o bobl â phrofiad cyfrifyddu, â phrofiad pensaernïaeth, â phrofiad o redeg adeiladau at ei gilydd, ac fe'i rhoddwyd ar waith, ac nid wyf i'n credu eu bod nhw'n teimlo am eiliad nad oedden nhw wedi'u grymuso neu nad oedd y gallu ganddyn nhw.

Ond nid oes yn rhaid i chi fynd yn bell o Landaf i ddod o hyd i gymuned lle mae pobl yr un mor frwdfrydig, yr un mor uchelgeisiol, ond nad yw'n gallu galw ar yr un adnoddau a oedd ar gael yno, a dyna lle rwy'n credu bod yn rhaid canolbwyntio ein hymdrechion, i wneud yn siŵr ein bod ni'n tyfu'r capasiti dynol hwnnw yn yr ardaloedd hynny, fel bod pobl yn teimlo bod y cyfleoedd yno. Mae'r rhaglen cyfleusterau cymunedol, Llywydd—ers 2015 dros £40 miliwn i 280 o brosiectau ym mhob rhan o Gymru. Mae gan bob un awdurdod lleol enghreifftiau. Bydd gan bob Aelod yma enghreifftiau y maen nhw wedi eu cefnogi o ymdrechion cymunedol i gymryd cyfrifoldeb am adeiladau, neuaddau eglwys, cyfleusterau chwaraeon, mannau gwyrdd—yr holl bethau y mae'r rhaglen honno yn eu cynrychioli—ond rydym ni'n gwybod ein bod ni'n cael mwy o geisiadau gan leoedd sydd eisoes ag adnoddau da nag yr ydym ni gan leoedd sydd angen y cyfleusterau hynny fwyaf, a dyna, mae'n ymddangos i mi, yw'r her wirioneddol y mae'n rhaid i ni geisio gweithio arni ymhellach.

Photo of Vikki Howells Vikki Howells Labour 2:14, 8 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf cadeiriais lansiad adroddiad diddorol iawn gan Ganolfan Cydweithredol Cymru ar wella perchnogaeth gymunedol o dir a chynyddu cyfleoedd tai cymunedol. Gwn y codwyd hwn yn y Cyfarfod Llawn gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ac rwy'n croesawu ei sylwadau, ond un argymhelliad allweddol ychwanegol o'r adroddiad oedd datblygu dull safonol o drosglwyddo asedau cymunedol i gyrff cyhoeddus. Er fy mod i'n gwerthfawrogi'r enghreifftiau da yr ydych chi wedi eu rhoi wrth ateb fy nghyd-Aelodau ar y cwestiwn hwn eisoes, hoffwn ofyn pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran hyn, fel y gellir grymuso pob cymuned i gymryd cyfrifoldeb am yr asedau hynny a allai fod mor bwysig iddyn nhw yn lleol.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 2:15, 8 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch i Vikki Howells am hynna, Llywydd. Cyfeiriais yn gynharach at waith ymchwil a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru a gyhoeddwyd gennym ni sy'n ymwneud â throsglwyddo asedau cymunedol yng Nghymru, a diben y gwaith ymchwil oedd edrych ar yr amodau sy'n galluogi hynny i ddigwydd yn effeithiol ac yna ar y rhwystrau sy'n ei atal rhag digwydd.

O ganlyniad i'r gwaith ymchwil, fe wnaethom ni gyhoeddi canllawiau manwl i gynorthwyo grwpiau cymunedol sy'n ceisio cymryd cyfrifoldeb am asedau sy'n eiddo cyhoeddus, ac mae'n un o ganfyddiadau allweddol—roeddwn i'n manteisio ar hwnnw pan roddais fy ateb cynharach, Llywydd—mae'n un o ganfyddiadau allweddol y gwaith ymchwil hwnnw, er bod y rhan fwyaf o awdurdodau lleol yn darparu lefel dda o gymorth yn ystod y cyfnod trosglwyddo, lleiafrif o awdurdodau lleol sy'n rhoi cymorth i'r grŵp hwnnw ar ôl y trosglwyddiad. Ac ar gyfer trosglwyddiadau asedau cymunedol sy'n llwyddo, mae'r angen i barhau i allu manteisio ar lefel o gymorth ar ôl trosglwyddo yn un o'r pethau a amlygwyd gan yr adroddiad hwnnw.

Rydym ni'n bwrw ymlaen ag ef drwy Ystadau Cymru, y grŵp sydd gennym ni yn Llywodraeth Cymru sy'n canolbwyntio ar dir ac asedau, ac sydd eisiau gweithio gydag awdurdodau lleol, yn enwedig y rhai sydd wedi gweld y llwyddiant mwyaf, i wneud yn siŵr y gall yr arfer gorau hwnnw a'r gwersi yr ydym ni wedi eu dysgu o'r gwaith ymchwil barhau i gefnogi'r cymunedau hynny sy'n dymuno cymryd cyfrifoldeb am asedau, ac yna'n gallu parhau i gyflawni'r cyfrifoldebau y maen nhw wedi ymgymryd â nhw yn llwyddiannus.