2. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am strategaeth frechu COVID-19 Llywodraeth Cymru? OQ57856

Diolch i'r Aelod am hynna, Llywydd. Cyhoeddodd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol y strategaeth frechu COVID-19 ddiweddaraf ar 24 Chwefror. Ar 14 Mawrth, dechreuodd GIG Cymru gyflwyno brechiadau atgyfnerthu'r gwanwyn, gan ddechrau gyda phreswylwyr cartrefi gofal, ynghyd â'r brechiadau cyntaf i blant pump i 11 oed.

Diolch am y diweddariad yna, Prif Weinidog. Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf yn cau dwy o'i ganolfannau brechu cymunedol, gan gynnwys yr un yng Nghwm Cynon. I fy etholwyr i, y safle agosaf bellach fydd Merthyr Tudful. Mae heriau gwirioneddol o ran cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus, a byddai angen i rai o fy etholwyr ddal pedwar bws dim ond i gyrraedd yno. Pa drafodaethau mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda byrddau iechyd i sicrhau bod canolfannau brechu yn hawdd eu cyrraedd i bob dinesydd yng Nghymru, a pha asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o'r berthynas rhwng brechiadau yn gwanhau a'r cynnydd i nifer yr achosion COVID?

Diolch i Vikki Howells am y cwestiwn yna, Llywydd, ac fe wnaf i ateb ei phwynt olaf yn gyntaf, oherwydd, ar ôl cyfnod hir o nifer y bobl sy'n mynd yn sâl gyda'r coronafeirws yng Nghymru yn gostwng o wythnos i wythnos, yn y 10 diwrnod diwethaf rydym ni wedi gweld niferoedd yn codi eto, ac nid yn unig yn codi ond yn codi yn gyflym ac ar gyfradd sy'n cyflymu. Nawr, Cymru sydd â'r nifer isaf o achosion o'r coronafeirws o hyd o unrhyw un o bedair gwlad y DU, ond mae'r niferoedd yr ydym ni'n eu gweld yn gyrru mwy o bobl i'r ysbyty, ac rydym ni wedi gweld yr arwyddion rhagarweiniol iawn bod angen gofal dwys ar fwy o bobl hefyd. Felly, mae'r rhain yn amgylchiadau pryderus iawn y mae'n rhaid i ni eu hwynebu dros yr wythnos hon, wrth i ni ddod at ddiwedd yr adolygiad tair wythnos.

Ceir tri ffactor y mae ein cynghorwyr yn cyfeirio atyn nhw y tu ôl i'r niferoedd hynny. Y cyntaf, a'r mwyaf arwyddocaol, yw'r cynnydd i BA.2—yr amrywiolyn omicron sydd hyd yn oed yn fwy trosglwyddadwy na'r BA.1 gwreiddiol. Ceir effaith y brechlyn yn gwanhau, yn enwedig ymhlith y rhannau hynaf a mwyaf agored i niwed o'r boblogaeth, gan mai nhw gafodd eu brechu yn gyntaf a nhw gafodd eu brechiadau atgyfnerthu yn gyntaf, ac os oes unrhyw wanhau, mae'n effeithio arnyn nhw yn gyntaf. A cheir yr arwyddion efallai nad yw pobl efallai mor ymrwymedig ag yr oedden nhw yn gynharach yn y pandemig i gymryd y camau syml hynny—gwisgo masgiau, cadw pellter cymdeithasol, ac yn y blaen, sef y camau pwysicaf y gallwn ni, ar y cyd, eu cymryd. Felly, mae hynny yn rhan o'r rheswm pam mae'r rhaglen frechu barhaus mor bwysig—ymgyrch atgyfnerthu'r gwanwyn, wedi'i hanelu at bobl dros 75 oed.

Ac mae'r pwynt a wnaeth Vikki Howells am yr angen i wneud yn siŵr bod canolfannau brechu yn parhau i fod yn hawdd eu cyrraedd i'r boblogaeth gyfan, wrth gwrs, yn un pwysig iawn. Wrth i ni symud i fyw yn ddiogel gyda COVID, bydd yn rhaid i nifer y canolfannau leihau, a bydd yn rhaid i ni ryddhau staff yn ôl i'r holl swyddi pwysig eraill yr ydym ni'n disgwyl iddyn nhw allu eu cyflawni yn y gwasanaeth iechyd. Yn ardal bwrdd iechyd Cwm Taf, ceir niferoedd sylweddol o bobl yn y categorïau hynny—3,400 o bobl a fydd yn cael eu brechu gartref gan eu bod nhw'n gaeth i'w cartrefi. Ac i bobl nad oes ganddyn nhw ddefnydd o'u cerbyd eu hunain na'r gallu i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, yna bydd y cynllun 'vaxi taxi', a weithredir drwy Age Connect—felly cynllun a arweinir gan y trydydd sector—ar gael, i wneud yn siŵr nad yw pobl yn yr amgylchiadau a nodwyd gan Vikki Howells yn cael eu gadael heb unrhyw fodd o gael y brechiad hanfodol hwnnw.

Prif Weinidog, rwy'n siŵr nad fi yw'r unig Aelod sydd wedi dechrau cael cynnydd cyson i negeseuon e-bost gan etholwyr yn gofyn pryd y byddan nhw'n cael eu pedwerydd brechiad. Mae hyn ynddo'i hun yn gadarnhaol, wrth gwrs, bod pobl yn dymuno cael eu brechiad nesaf. Rwyf i wedi clywed, wrth gwrs, eich ateb i Vikki Howells, o ran pobl dros 75 oed yn ei gael yn ystod y gwanwyn, ond mae llawer o bobl sydd yn y grŵp oedran hwnnw sy'n cysylltu â mi—a bydd yr un fath yn wir i Aelodau eraill hefyd. A bydd y rhai nad ydyn nhw yn y categori hwnnw yn dymuno gwybod pryd y byddan nhw'n cael eu pedwerydd pigiad hefyd. Fy mhryder i yw y bydd pwysau yn cael ei roi ar wasanaethau iechyd neu feddygon teulu neu feddygon, gyda thrigolion yn gofyn pryd y byddan nhw'n cael eu pedwerydd pigiad. Felly, a allwch chi ddweud wrthyf ba negeseuon cyfathrebu y mae Llywodraeth Cymru yn eu cyfleu, a'r hyn y mae byrddau iechyd yn ei gyhoeddi, i wneud yn siŵr bod pobl yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf ba bryd y byddan nhw'n debygol o gael y llythyr cychwynnol cyntaf hwnnw ar gyfer y pedwerydd pigiad hwnnw?

Diolch i Russell George am y cwestiwn yna. Fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, dechreuodd ymgyrch brechiadau atgyfnerthu'r gwanwyn yng Nghymru yr wythnos diwethaf, ar 14 Mawrth, gan ganolbwyntio ar breswylwyr cartrefi gofal yn y lle cyntaf. Rydym yn disgwyl, o fewn tair wythnos arall, y byddwn ni wedi cwblhau'r rhan fwyaf o'r brechu mewn cartrefi gofal. Bydd rhai cartrefi gofal, oherwydd achosion, lle bydd angen rhywfaint o amser ychwanegol, ond bydd y rhan fwyaf o breswylwyr cartrefi gofal wedi cael y brechiad atgyfnerthu hwnnw. Ac yna byddwn yn parhau â gweddill y boblogaeth. Mae'n dibynnu, fel y gwn fod yr Aelod yn ymwybodol, pryd y cawsoch eich brechiad diwethaf pryd cewch chi eich galw, gan fod yn rhaid i nifer penodol o wythnosau fynd heibio cyn ei bod hi'n ddiogel ac yn synhwyrol i chi gael y pedwerydd brechiad. Byddwn yn defnyddio'r holl ddulliau cyfathrebu arferol—yn uniongyrchol gan fyrddau iechyd, gan ddefnyddio sianeli cyfryngau cymdeithasol Llywodraeth Cymru ei hun, y mae arweinydd yr wrthblaid wedi dangos cryn ddiddordeb ynddyn nhw yn ddiweddar. Byddwn yn eu defnyddio nhw i wneud yn siŵr ein bod ni'n cyfleu'r neges honno, a'r neges allweddol yng Nghymru yw y bydd y gwasanaeth iechyd yn cysylltu â chi; nid yw'n dibynnu arnoch chi'n mynd i chwilota am apwyntiad. Bydd y gwasanaeth iechyd yn dod atoch chi, a bydd yn gwneud hynny, fel yr ydym ni wedi gweld drwy'r pandemig cyfan, mewn modd dibynadwy iawn ac ar yr adeg iawn i chi.

Diolch i lwyddiant y rhaglen frechu, mae cyfran y bobl sy'n dal y feirws ac sydd yn mynd yn ddifrifol wael yn gymharol is o'i gymharu â'r hyn y dylai fo fod, ond, wrth gwrs, mae yna gynnydd sylweddol, fel y dywedodd y Prif Weinidog, yn y nifer sydd yn dal y feirws ar hyn o bryd. Dwi'n clywed am drafferthion staffio mewn iechyd a gofal, ysgolion yn gyrru plant adref, un coleg addysg bellach â chymaint â chwarter y disgyblion â COVID ar hyn o bryd, a meithrinfa yn gorfod cyfyngu ar faint o blant sy'n cael mynd yno am y tro cyntaf drwy'r pandemig cyfan. O ystyried yr amgylchiadau yna, ydy'r Prif Weinidog yn cytuno efo fi mai'r peth synhwyrol i'w wneud yn yr adolygiad tair wythnosol nesaf ydy peidio newid y rheolau sydd gennym ni ar hyn o bryd, yn benodol o gwmpas gwisgo mygydau ac o ran hunanynysu? Ac a oes yna awgrym i'r rheini sy'n bryderus iawn am y cynnydd sy'n digwydd ar hyn o bryd am unrhyw gamau pellach a all gael eu cymryd hefyd? 

Diolch yn fawr i Rhun ap Iorwerth. Mae'r sefyllfa rydym ni'n ei hwynebu yn ystod yr wythnos hon yn un heriol, onid yw hi? Wrth gwrs, rydym ni eisiau bwrw ymlaen â'r cynllun oedd gyda ni wythnosau yn ôl, ond mae'r cyd-destun yn newid. A dyna pam mae'r Cabinet wedi penderfynu aros tan ddydd Iau am y ffigurau diweddaraf ac am y cyngor diweddaraf gan y prif swyddog meddygol, ac yn y blaen, i'n helpu ni i wneud y penderfyniadau anodd yna. Mae'n bosib meddwl am ddyfodol ble gallwn ni symud ymlaen gyda rhai pethau ond cadw rhai pethau yn eu lle i ymateb i'r sefyllfa sy'n codi nawr. Rydym ni i gyd yn clywed am bobl sydd ddim yn gallu bod yn y gweithlu a'r effaith mae hynny'n ei chael ar wasanaethau cyhoeddus, ond mewn busnesau preifat hefyd. 

Gyda'r bobl fregus, ysgrifennodd y prif swyddog meddygol mas at bob un ar y rhestr rai wythnosau yn ôl gyda'r sefyllfa ddiweddaraf. Y peth gorau gallwn ni i gyd ei wneud i helpu pobl sydd yn pryderu am fynd mas ar ôl cyfnod hir, a nawr yn clywed am beth sydd yn digwydd, yw i ddal i wneud y pethau rydym ni i gyd wedi dysgu eu gwneud: jest i ddefnyddio mygydau, cadw pellter cymdeithasol, parchu pobl. Os yw pobl fregus yn teimlo bod pobl eraill yn gwneud beth maen nhw'n gallu ei wneud, dwi'n meddwl mai hwnna yw'r help gorau gallwn ni ei roi iddyn nhw i godi hyder a dechrau mynd yn ôl i gymdeithasu a gwneud y pethau bob dydd sy'n bwysig iddyn nhw.