Part of the debate – Senedd Cymru am 3:43 pm ar 23 Mawrth 2022.
Diolch, ac yn gyntaf hoffwn gofnodi fy niolch i Mike Hedges am gyflwyno'r ddadl Aelodau hynod bwysig hon ar adeiladau crefyddol, a diolch hefyd i Darren Millar, Jane Dodds a Rhys ab Owen am gyd-gyflwyno. Hoffwn dynnu sylw hefyd at fy nghofrestr buddiannau—rwy'n ymddiriedolwr eglwys hefyd.
Mae'n bleser, wrth gwrs, cael fy ngalw'n gefnogwr i'r cynnig hwn a siarad yma heddiw. Fel y dywed y cynnig, mae'n destun pryder mawr ein bod yn parhau i weld cau adeiladau crefyddol ar hyd a lled Cymru, ac rwy'n siŵr y bydd pob Aelod yma heddiw yn cytuno bod ffydd yn agwedd bwysig ar fywyd Cymru. Mae adeiladau crefyddol yn aml yn galon cymunedau, ac ar adegau, yn dod â phob rhan o'n cymuned at ei gilydd. Hyd yn oed i bobl nad ydynt yn credu, ffydd yw'r hyn y mae llawer o bobl yn chwilio amdano ar adegau o angen, ac yn aml, mae'r adeiladau hyn yn symbol o bwysigrwydd y ffydd hon a'r gefnogaeth sydd gan ffydd i'w chynnig.
Fel rhywun a fagwyd yn yr eglwys, fel mab i weinidog eglwys, er mai strwythurau i ddal yr eglwys yn unig yw'r adeiladau hyn, a gwn mai y tu hwnt i'r brics a'r morter y mae eu harwyddocâd—yr hyn y maent yn ei gynrychioli sy'n bwysig. Yr adeiladau hyn sydd mor aml yn dal atgofion teuluol a chymunedol pwysig o ddathlu, o alaru, a phob emosiwn yn y canol rhyngddynt. Yr adeiladau hyn sydd mor aml wedi bod yn fannau ymgynnull dros genedlaethau, yn gefnogaeth ar adegau tywyll ac ar adegau da, ac rwy'n dadlau y bydd angen iddynt fod yno ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol hefyd.
Ond yn anffodus, fel y gwyddom, ac fel y crybwyllodd Mike Hedges eisoes, nid yw dyfodol llawer o adeiladau crefydd a ffydd ledled Cymru yn ddiogel. Ac mae hefyd yn anffodus iawn yn fy rhanbarth i yng Ngogledd Cymru, gyda'r dyfodol yn ansicr i lawer o adeiladau pwysig. Er enghraifft, mae eglwys gadeiriol y Santes Fair yn Wrecsam, adeilad rhestredig gradd ll, yn wynebu cyfnod pryderus ar hyn o bryd gyda'r angen i adnewyddu neuadd yr eglwys gadeiriol yn llwyr ac mae angen system wresogi newydd. Hefyd, daw eglwys Llanrhychwyn yn nyffryn Conwy i'r meddwl, ac mae llawer o bobl yn honni mai honno yw'r eglwys hynaf yng Nghymru, er fy mod yn siŵr y gall Mike Hedges ddadlau dros hynny yn ei ardal ef, ond mae honno'n dyddio'n ôl i'r chweched ganrif yn wreiddiol.
Rwy'n sôn am hyn oherwydd mae'r adeiladau hyn yn bwysig, nid yn unig i'n ffydd yma yn awr, maent yn bwysig er mwyn tynnu sylw at ein hanes a hwy yw tirnodau ein gwlad hefyd. Mae maint yr hanes yn y lleoedd hyn yn anhygoel, gan adrodd stori rhan sylweddol o'n bywyd a'n diwylliant yma yng Nghymru. Mae'n bwysig i bobl allu parhau i ddefnyddio'r adeiladau hyn a deall ein diwylliant a'n hanes yn y dyfodol hefyd.
Felly, fel y dywed pwynt 2 o'r cynnig heddiw, dyma'r adeg i Lywodraeth Cymru weithio gyda phob enwad yng Nghymru i drafod dyfodol adeiladau crefyddol, ac yn bwysicaf oll, i sicrhau eu bod yma i aros ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau am gyflwyno'r ddadl wirioneddol bwysig hon a galwaf ar Lywodraeth Cymru a'r Aelodau ar draws y sbectrwm gwleidyddol heddiw i gefnogi'r cynnig heddiw. Diolch yn fawr iawn.