Fy mhroblem i, a'r broblem a welais mor aml, yw ei fod yn ymwneud gormod â cheisio diagnosis a thrin y symptomau wedyn, yn hytrach na'r darn cyntaf, sy'n edrych ar yr hyn sydd yno—beth yw'r ymddygiadau sy'n bresennol, beth yw'r ymddygiadau a welwn, sut y gallwn eu cefnogi a'u trin. Mae diagnosis bron—nid yn hollol, ond bron—yn eilradd i hynny. Ni ddylem ruthro i gael diagnosis. Yn wir, yn achos anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd (ADHD), nid yw rhai pobl ag ADHD am gael diagnosis o awtistiaeth, oherwydd nad ydynt yn ystyried eu hunain yn awtistig; mae ganddynt ADHD. Os byddwn yn gorddiagnosio, fe allant geisio diagnosis o awtistiaeth er mwyn cael mynediad at wasanaethau, ac ni fyddai hynny'n iawn. Felly, gyda'r parch mwyaf—ac nid gwahaniaeth ar sail bleidiol wleidyddol ydyw—nid oeddwn yn cefnogi'r Bil awtistiaeth am y rhesymau hynny. Credaf fod y Gymdeithas Awtistiaeth Genedlaethol yn anghywir ynglŷn â hynny, a bod yn onest. Ond wedi dweud hynny, rwy'n credu mai hen hanes yw hynny erbyn hyn ac rydym wedi symud ymlaen o'r fan honno.

Un peth yr hoffwn ei ddweud am lawer o'r achosion sy'n cyrraedd fy nesg a chan bobl rwy'n eu cyfarfod yn y cymorthfeydd, pobl rwy'n cwrdd â hwy yn Sparrows, yw ysgolion, a phrofiad eu plant o ysgolion. Mae gwahardd yn beth enfawr. Anfonodd Steffan Davies, sy'n fyfyriwr PhD ym Mhrifysgol Abertawe, yr adroddiad hwn ataf, ac mae'n bosibl fod llawer ohonoch wedi'i gael, sef 'Addysg Disgyblion Awtistig yng Nghymru'. Mae'n werth ei ddarllen oherwydd dyma ganfyddiadau rhagarweiniol ei astudiaeth PhD, ac ynddo mae yna ystadegyn syfrdanol y credaf fod angen inni fod yn ymwybodol ohono, sef bod 76 y cant o blant a phobl ifanc awtistig yn yr arolwg wedi dweud wrthynt eu bod wedi cael eu bwlio yn yr ysgol. Ac nid yn unig hynny, dywedodd 20 y cant o rieni wrth yr arolwg fod eu plentyn wedi'i wahardd dros dro yn allanol. Ac mae rhieni hanner y bechgyn a brofodd waharddiadau cyfnod penodol yn dweud mai'r rheswm a roddwyd gan yr ysgolion oedd na allent reoli ymddygiad y plentyn, gydag ymddygiad aflonyddgar yn ail reswm mwyaf cyffredin.

Dyma un o'r problemau y mae plant yn eu hwynebu gydag awtistiaeth. Cânt eu gwahardd o'r ysgol am fod eu hymddygiad yn cael sylw, yn hytrach na'u hanghenion. Rhaid mynd i'r afael â'u hangen. Cefais y pleser o weithio gydag arweinydd cynhwysiant Caerffili, Sarah Ellis—cyfarfûm â hi heddiw, y prynhawn yma—a Claire Hudson, y mae ei mab Jack yn y sefyllfa hon. Dywedodd mai'r hyn y mae ysgolion yn tueddu i'w wneud yn rhy aml yw edrych ar ymddygiad aflonyddgar a chymryd camau yn erbyn yr ymddygiad. Yn hytrach, mae yna reswm dros yr ymddygiad bob amser. Beth yw'r rheswm hwnnw? Dyna'r cwestiynau y mae angen eu hateb. Cefnogwch yr angen, nid yr ymddygiad.

Daw hynny â mi at ADHD a Tourette's, dau gyflwr sy'n gysylltiedig ag awtistiaeth. Mae fy merch yn defnyddio ymddygiad hunanysgogol geiriol. Mae'n swnio fel ticiau geiriol. Weithiau, fe gewch hynny gydag awtistiaeth. Weithiau, nid awtistiaeth ond Tourette's a fydd gennych ac mae gennych ADHD yn gyfan gwbl ar wahân, a dyma lle y gall pobl ddisgyn drwy'r bylchau braidd. Heddiw siaradais â Helen Reeves-Graham, sydd wedi adrodd am ei phlentyn ei hun gyda Tourette's, a dywedodd nad yw'n ymddangos bod llwybrau ar gael ar gyfer plant nad oes ganddynt anhwylderau'r sbectrwm awtistig fel cydafiachedd. Rwy'n credu bod honno'n her wirioneddol i'r sector ei goresgyn, ac mae adroddiad ar wefan y BBC ar hynny. Gan fy mod yn sôn am Tourette's, rwyf hefyd am sôn am Lucy-Marie, sydd wedi ysgrifennu llyfr—mae hi'n 12 oed—i blant â Tourette's yn esbonio rhai o'r heriau y mae'n eu hwynebu er mwyn i blant eu deall. Mae darn ar wefan y BBC hefyd gyda fideo ohoni'n siarad. Mae hi'n un o blant ein grŵp Sparrows. Rydym yn eu galw'n 'fledglings' ac mae hi'n rhan o'r grŵp hwnnw.

Felly, am beth y gofynnaf? Wel, mae rhai argymhellion allweddol yr hoffwn eu gweld. Yn gyntaf oll, pwynt allweddol yw mynd i'r afael ag anghenion, nid ymddygiadau, a lleihau nifer y plant yr effeithir arnynt gan anhwylderau'r sbectrwm awtistig, Tourette's ac ADHD yn yr ysgol sy'n cael eu gwahardd—lleihau'r nifer hwnnw. Mae angen i ddiagnosis fod yn amlddisgyblaethol ac nid yn ar wahân i bopeth, felly mae arnom angen i bobl weithio gyda'i gilydd yn drawsddisgyblaethol, nid yn unig ar gyfer awtistiaeth, ond ar gyfer ADHD, a dealltwriaeth gynyddol o Tourette's hefyd. Ac mae angen inni gynyddu dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth o'r risg sy'n gysylltiedig pan fo cyflyrau niwroddatblygiadol a phroblemau iechyd meddwl yn cyd-ddigwydd. Mae angen i hynny fynd y tu hwnt i bolisi ac arferion. Gwyddom fod problemau gydag aros am CAMHS yn rhan o hynny, a gwn ein bod wedi cael sgyrsiau am hynny hefyd. Fe gofiwch yr adroddiad 'Cadernid Meddwl'; mae'r cyfan yn hwnnw—y gwaith a wnaeth Lynne Neagle ac y mae Julie Morgan yn ei wneud.

Yn y fan honno, rwy'n mynd i roi amser i Laura Anne Jones a Mark Isherwood, felly rwy'n mynd i ddod i ben yn awr a dweud nad dyma ddiwedd y ddadl. Rwy'n credu bod y Pwyllgor Deisebau yn mynd i gyflwyno dadl arall ar Tourette's. Cyfle i grafu'r wyneb yn unig a gefais heddiw, ond rwy'n gobeithio dod â mwy i'r ddadl honno hefyd.