Diolch, Dirprwy Lywydd, i bawb sydd wedi gwneud sylwadau mor feddylgar heddiw, a diolch am yr ymrwymiad yna gan y Gweinidog. Dwi'n falch ein bod ni fel Senedd yn gallu mynegi mewn ffordd mor unedig ein cydymdeimlad a'n solidariaeth ni efo pobl Wcráin wrth inni nodi 90 mlynedd ers yr Holodomor, sy'n cael ei alw'r 'newyn mawr' yn aml, ond, wrth gwrs, mae'r defnydd o'r gair 'newyn' yna'n awgrymu rhywbeth naturiol, pan ydyn ni'n gwybod yn iawn mai canlyniad i bolisi oedd hyn, y polisi o gyfunoleiddio neu collectivisation, a phenderfyniadau gwleidyddol a'u hanelwyd un ai'n bennaf neu yn llwyr at Wcráin. 

Pan orchmynnodd Stalin gyfunoleiddio, Wcráin oedd y lle y daeth o ar draws y gwrthwynebiad mwyaf iddo fo, a'r lle y cafodd y polisi wedyn ei orfodi fwyaf ynddo fo yn fwyaf llym. Er bod newyn eang mewn ardaloedd eraill o'r Undeb Sofietaidd hefyd, yn Wcráin oedd y nifer uchaf o farwolaethau, wrth i'r wladwriaeth Sofietaidd gymryd miliynau o dunelli o rawn oddi arnyn nhw. Dydyn ni ddim yn gwybod faint yn union o bobl fu farw yn ystod yr Holodomor. Fel cyfaddefodd Khrushchev yn ei hunangofiant o, doedd na neb yn cyfri—no-one was keeping count. Ond mae'r hanesydd Robert Conquest yn defnyddio data o'r cyfrifiad Sofietaidd, yn amcangyfrif bod efallai 5 miliwn o bobl Wcráin wedi marw o ganlyniad. Mae'n amhosib dirnad y peth. Mi gafodd pentrefi cyfan eu dileu, fel rydyn ni wedi clywed, dinasoedd a ffyrdd yn frith o gyrff y rhai a adawodd eu pentrefi i chwilio am fwyd ond fu farw ar eu taith. Mi gafodd cefn gwlad Wcráin, gwlad y ddaear ddu, oedd yn cael ei ystyried yn un o'r tiroedd mwyaf ffrwythlon yn y byd, ei droi yn dir diffaith, tawel. 

Swyddog Sofietaidd oedd Victor Kravchenko, a gafodd ei orchymyn i gymryd rhan yn y cyfunoliad. Mi wnaeth o ffoi i'r gorllewin yn ddiweddarach yn sgil yr hyn roedd e wedi'i weld ac effeithiau yr hyn welodd o yn rhanbarth Donbas yn ei Wcráin enedigol. Dyma sut ddisgrifiodd o be welodd e ym mhentref Petrovo: