Ond, wrth gwrs, doedd hon ddim yn stori oedd yn gallu cael ei hadrodd yn gyhoeddus. Mi wnaeth y wasg Sofietaidd, fel rydyn ni wedi clywed, wadu bod unrhyw newyn wedi digwydd o gwbl. Yn anffodus, mi oedd yna ddigon yn y wasg orllewinol yn barod i gredu hynny hefyd.

Un dyn, wrth gwrs—rydym ni wedi clywed ei enw o droeon yma heddiw—wnaeth geisio tynnu sylw at y sefyllfa go iawn oedd y newyddiadurwr Gareth Jones o'r Barri. Mi oedd ganddo fo ddiddordeb yn Rwsia, fel rydym ni wedi ei glywed gan y Gweinidog, ers clywed hanesion ei fam pan oedd hi'n byw yn Hughesovka, bellach Donetsk. Mi ymwelodd ag Wcráin am y tro cyntaf yn 1930, dychwelyd sawl tro ar ôl hynny, yn penderfynu crwydro ar ei ben ei hun yn hytrach na chael ei arwain, fel cymaint o newyddiadurwyr tramor eraill, ar dripiau Potemkin gan swyddogion yr Undeb Sofietaidd, i weld beth roedden nhw eisiau iddyn nhw ei weld. A thrwy deithio ei hun, mi wnaeth o brofi yn uniongyrchol sgil-effeithiau'r newyn enbyd ar y trigolion. Mi oedd o'n gwerthfawrogi ei rym fel newyddiadurwr, ac, fel newyddiadurwr fy hun, dwi mor falch o'r hyn a wnaeth y Cymro yma dros Wcráin a thros newyddiaduraeth.

Mi adroddodd yn ôl am yr hyn welodd o drwy erthyglau papur newydd ym Mhrydain, America a'r Almaen. Mi esboniodd ei fod o wedi gorfod gadael oherwydd y dioddef a'r ffaith nad oedd bwyd yno. 'Mae cymaint o Rwsiaid yn rhy wan i weithio', meddai. Mi ddywedodd ei fod o wedi gweld pobl yn ymladd dros ddarn o groen oren a oedd ar lawr y trên. 'Wnes i ddim ymweld ag un pentref lle nad oedd nifer wedi marw', meddai fo. Ond drwy geisio datgelu i'r byd y pethau erchyll yr oedd Stalin yn ei wneud i'w bobl, mi ddenodd ddiddordeb heddlu cudd yr Undeb Sofietaidd. Mi gafodd ei wahardd rhag mynd i'r wlad honno eto, a, fwy na thebyg, am ei newyddiaduraeth, mi gollodd o ei fywyd yn pen draw.

Hyd yn oed ymysg ei gyfoedion yn y gorllewin, mi gafodd o ei gyhuddo o ddweud anwiredd. Mi awgrymodd un newyddiadurwr uchel ei barch efo The New York Times, Walter Duranty, oherwydd bod y Kremlin, pencadlys y Llywodraeth Sofietaidd, yn gwadu'r peth, bod stori Gareth Jones ddim yn wir. Yn ei ymateb iddo fo, mi ysgrifennodd Gareth Jones: