Cefais y pleser, cyn fy nadl fer ar awtistiaeth, ADHD a syndrom Tourette bythefnos yn ôl, o siarad â Helen Reeves-Graham ar y ffôn a chlywed ei stori hi'n bersonol, ac mae'n dangos yr anhawster sy'n bodoli yn y gymuned hon. Ac un o'r pethau a grybwyllais yn fy nadl, yn fwyaf arbennig, oedd teimlo fel pinbel. Fel rhiant i rywun ag awtistiaeth, fel y mae Jack wedi'i grybwyll yn garedig—er iddo fy ngalw'n enwog hefyd, ac nid wyf yn credu fy mod yn cytuno â hynny—mae'r her o fod yn rhiant i blentyn ag awtistiaeth yn fawr, ac rydych yn teimlo fel pinbel yn sboncio rhwng gwahanol arbenigwyr. Ac mae Coleg Brenhinol y Seiciatryddion wedi dweud wrthym fod gan 20 y cant o bobl sydd â syndrom Tourette anhwylder ar y sbectrwm awtistig hefyd. Mae hynny'n gadael 80 y cant nad oes ganddynt anhwylder ar y sbectrwm awtistig ac felly nid oes ganddynt fynediad at y llwybr awtistiaeth hwnnw.

A dof yn ôl at hynny mewn eiliad, ond rwyf wedi cael e-bost gan Nicola Hall, sy'n etholwr, ac mae'n dangos yn union beth a olygwn wrth binbel yn sboncio. Mae'n dweud am ei mab:

'Fe wnaethom sylwi ar diciau geiriol Aled am y tro cyntaf ym mis Chwefror 2020. Roedd yn bedair oed ar y pryd. Gwnaethom roi gwybod i'r meddyg teulu am hyn, a chadarnhawyd bod hyn yn gyffredin ac y byddai'n debygol o ddiflannu ar ei ben ei hun. "Dewch yn ôl ar ôl 12 mis os ydynt yn dal i ddigwydd", meddent. Dros y 12 mis, gwaethygodd ei diciau, roeddent yn newid yn gyson ac roeddent bellach yn cynnwys ticiau echddygol. Aethom yn ôl at y meddyg teulu, cawsom ein hatgyfeirio at banel SPACE. Fe'n cyfeiriwyd at y blynyddoedd cynnar. Apeliais ar SPACE am atgyfeiriad CAMHS. Fe wnaethant wrthod. Ar ôl dod yn rhan o Dudalen Gymorth Syndrom Tourette a Thiciau De Cymru, a siarad â theuluoedd eraill ac ymchwilio, daethom i wybod mai CAMHS oedd angen inni eu gweld. Ni allai'r blynyddoedd cynnar ein helpu ac fe wnaethant ein cyfeirio'n ôl at SPACE. Cawsom ein cyfeirio gan SPACE at y gwasanaeth gofal iechyd meddwl sylfaenol, lle y cawsom ein hasesu a'n derbyn gyda'r addewid o chwe sesiwn rithwir gyda nyrs seiciatrig. Yn sesiwn tri, fe'n hysbyswyd gan y nyrs nad oedd mwy y gellid ei wneud ac y byddai'n ein hatgyfeirio at CAMHS. Rydym yn awr ar y rhestr aros am CAMHS. Mae'r rhwystredigaeth, fel y gallwch weld, rwy'n siŵr, yn deillio o'r ffaith ein bod wedi gofyn am gael ein hatgyfeirio yno i ddechrau ac mae amser wedi'i wastraffu.'

Nawr, rwyf wedi elwa o fynd at seicolegydd addysg, cymorth ysgol, lleferydd ac iaith ac amryw o wahanol leoedd, ond bob tro bydd y rhestr aros yn cynyddu a'r canlyniad terfynol yn mynd ymhellach i ffwrdd, fel y dywedais wrth y Gweinidog ddoe. Yn achos syndrom Tourette, lle mae llai yn hysbys am y cyflwr hwnnw, mae'r daith honno'n mynd hyd yn oed yn fwy cymhleth, ac weithiau efallai y byddwch yn cael eich cyfeirio at wasanaethau er nad rheini yw'r rhai iawn yn y lle cyntaf. A dywedodd Nicola wrthyf mai rhieni sy'n gwybod orau. Gwrandewch ar rieni yn gyntaf, oherwydd hwy sy'n treulio'r rhan fwyaf o amser gyda'u plant ac mae angen gwrando ar eu safbwyntiau hwy yn gyntaf ac yn bennaf oll. Nawr, mae rhestrau aros yn y system, gwyddom hynny, ond cânt eu gwaethygu gan yr effaith binbel honno.

A dyna pryd y gallwch gael triniaeth, oherwydd rwyf wedi cael gohebiaeth arall gan Byron Thomas am ei fab. Roedd ei fab yn 13 oed cyn iddo gael triniaeth, er eu bod yn gwybod bod yna broblem pan oedd yn bump oed.

A soniais am awtistiaeth, a dywedais fod gan bobl ar y llwybr awtistiaeth lwybr cliriach, ac mae hynny'n sicr yn wir, ond rwyf wedi cael llythyr gan Sally Smith, sy'n dweud ei bod yn cadw dyddiadur o diciau a symptomau ei mab, a ddilynodd yr un llwybr yn union, fel pinbel yn sboncio, fel Nicola, a chymerodd flwyddyn a hanner i'w mab gael diagnosis ar ôl y cyfnod hwnnw. Ond dywedodd wrthyf hefyd fod yr unig gymorth y mae'n ei gael yno oherwydd ei awtistiaeth; nid oes y fath beth â chymorth ar gyfer syndrom Tourette. Felly, mae problemau'n wynebu'r rheini ohonom sy'n rhieni i blant ag awtistiaeth hyd yn oed, ac mae'r llwybr hwnnw'n dal i fod yn ddryslyd ac yn aneglur iawn. 

Ac yn olaf, hoffwn sôn fy mod wedi cael, gan Jane Hutt—. Gan ei bod yn Weinidog, ni all siarad yn y ddadl hon, ond anfonodd fanylion ataf am un o'i hetholwyr y mae gan ei mab, Ben, broblemau. Mae Jane wedi'u hanfon i'r Gweinidog, ond addewais y byddwn yn codi'r mater yn y ddadl hefyd. Weinidog, dyna ni, dyna'r e-bost ei hun. Dyna ni. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod y Dirprwy Weinidog yn clywed y straeon hyn. A byddwn yn dweud bod gennym y person iawn yn swydd y Dirprwy Weinidog, oherwydd rwyf wedi bod mewn cyfarfodydd gyda rhieni a'r Dirprwy Weinidog, ac wedi'i gweld yn gweithredu. Mae hi wir eisiau datrys y problemau hyn. Mae llawer o rannau cymhleth, rhannau symudol cymhleth, i hyn, ond mae pethau y gellir eu gwneud. Ac i gloi, rwy'n credu mai'r peth pwysicaf y gallwn ei wneud yw gwrando ar rieni a'r rhai sy'n profi syndrom Tourette.