Part of the debate – Senedd Cymru am 5:35 pm ar 28 Mehefin 2022.
Diolch, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar am gael y cyfle i wneud y datganiad hwn i nodi lansiad ein strategaeth genedlaethol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, ac i geisio cefnogaeth y Senedd, oherwydd mae gwneud Cymru'r lle mwyaf diogel yn Ewrop i fod yn fenyw neu'n ferch yn fater i bawb. Ar y pedwerydd ar hugain o'r mis diwethaf cyhoeddais y strategaeth, ar ôl ymgynghori'n eang ar fersiwn ddrafft ac ymgysylltu'n helaeth ar ei chreu. Mae'r strategaeth hon yn gyfle i Lywodraeth Cymru a'i phartneriaid yn y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector gymryd camau i fynd i'r afael â thrais gwrywaidd, anghydraddoldeb rhwng y rhywiau a chasineb at fenywod yn uniongyrchol.
Bydd y strategaeth hon, sef yr ail strategaeth genedlaethol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol—VAWDASV—, yn cwmpasu'r cyfnod hyd at ddiwedd y weinyddiaeth hon yn 2026. Rhan greiddiol ohoni yw ymrwymiad i fynd i'r afael ag achos yn ogystal ag effaith, i ymestyn cwmpas ein gweithredoedd i'r cyhoedd yn ogystal â'r amgylchfyd preifat, ac i adeiladu ein partneriaeth o asiantaethau datganoledig ac asiantaethau nad ydyn nhw wedi'u datganoli ochr yn ochr â'r sector preifat a'r trydydd sector drwy greu strwythur llywodraethu glasbrint.
Mae Cymru wedi gwneud cynnydd sylweddol o ran mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol ac mae gennym ni hawl i fod yn falch o'n record: o'r awdurdodau cyhoeddus sydd wedi gweithio'n ddiflino i greu amgylchedd lle mae trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn cael ei herio; o'r gwasanaethau arbenigol a'r partneriaid sy'n cynnig cymorth drwy wasanaethau sy'n ymatebol ac sy'n seiliedig ar werthoedd; a'r goroeswyr sydd wedi cynnig eu lleisiau a'u persbectif i helpu eraill drwy ddylanwadu ar sut y gallwn ni wella.
Ac eto, rydym ni wedi gweld enghreifftiau erchyll o fenywod wedi'u llofruddio gan ddynion ymosodol a threisgar. Mae menywod yn colli hyder yng ngallu'r system farnwrol i'w hamddiffyn rhag trais rhywiol, ac mae gennym ni ferched ifanc sydd wedi dweud wrth Estyn am eu profiad beunyddiol o aflonyddu rhywiol. Mae llawer i'w wneud eto. Rhaid inni ymateb drwy herio'r casineb at fenywod a'r gwrywdod gwenwynig sy'n fwrn ar ein cymdeithas ac yn darparu'r amgylchedd lle gall trais yn erbyn menywod a merched, cam-drin domestig a thrais rhywiol barhau.
Mae dewis canolbwyntio ar drais gwrywaidd yn fwriadol. Rwy'n cydnabod y gall dynion ddioddef cam-drin domestig a thrais rhywiol ond, hyd yn oed pan fo hyn yn wir, dynion yw mwyafrif y rhai sy'n cyflawni'r trais. Ac er bod arnom ni eisiau cefnogi'r holl oroeswyr a mynd i'r afael â phawb sy'n cyflawni trais, gallwn gael yr effaith fwyaf drwy fynd ati fel cymdeithas gyfan i herio'r casineb at fenywod sy'n arwain at drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol.
Felly, mae uchelgais wrth wraidd y strategaeth hon. Ein huchelgais yw blaenoriaethu'r camau gweithredu a'r ymyriadau llwyddiannus mae arnom ni eisiau parhau â nhw, a diffinio blaenoriaethau a dulliau newydd o ehangu a chyflymu ein hymateb a mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol fel system gyfan. Mae ein rhaglen lywodraethu yn cynnwys ymrwymiad i ehangu cwmpas y strategaeth i gynnwys aflonyddu ar y stryd ac yn y gweithle. Mae hon felly'n strategaeth ar gyfer awdurdodau cyhoeddus, addysg a thai, a gwasanaethau arbenigol yn y trydydd sector, gan greu ymdeimlad cyfunol o ymdrech tuag at gyd-weledigaeth a bydd yn cyfrannu at ein nodau llesiant cyfunol, yn enwedig Cymru fwy cyfartal a Chymru iachach. Mae hefyd yn strategaeth i fusnesau a chymdeithas ehangach newid arferion, ymddygiad a diwylliannau, a fydd wrth wraidd cyflawni ein huchelgeisiau.
Mae ein rhaglen lywodraethu hefyd yn nodi ein hamcan llesiant i ddathlu amrywiaeth a dileu anghydraddoldeb o bob math. Bydd y strategaeth hon a'r gwaith a fydd yn dilyn yn gwneud cyfraniad sylweddol i hyn a'n gweledigaeth gyfunol i roi terfyn ar drais yn erbyn menywod a merched, cam-drin domestig a thrais rhywiol yng Nghymru. Rhaid inni herio arferion, agweddau a chredoau cymdeithasol gan mai'r rhain sy'n gyfrifol am barhad trais yn erbyn menywod a merched, cam-drin domestig a thrais rhywiol, am ei esgusodi a'i ddilysu. Efallai na fyddwn yn dod â thrais yn erbyn menywod a merched, cam-drin domestig a thrais rhywiol i ben yn ystod oes y strategaeth hon, ond drwy osod ein huchelgais mor uchel â hyn, mae'n ddigon posibl y byddwn yn cyflawni ein nod o danseilio'r amgylchedd lle mae cam-drin domestig yn digwydd a dad-normaleiddio aflonyddu rhywiol a thrais a'r arferion sy'n ei alluogi ym mhob rhan o'n cymdeithas.
Bydd gwneud y strategaeth hon yn ddogfen fyw yn tynnu ar arweinyddiaeth ar bob lefel ac ym mhob rhan o'r system; arweinyddiaeth gan wleidyddion ac arweinwyr ar bob lefel mewn gwasanaeth cyhoeddus, y gwasanaethau trais yn erbyn menywod a merched, cam-drin domestig a thrais rhywiol arbenigol, byd busnes, goroeswyr a chymdeithas ddinesig ehangach. Dangosir yr arweinyddiaeth hon yn ein dull glasbrint amlasiantaethol, a oruchwylir gan y bwrdd partneriaeth cenedlaethol newydd yr wyf yn ei gyd-gadeirio â'r comisiynydd heddlu a throseddu, Dafydd Llywelyn. Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y bwrdd ar 23 Mai a chytunwyd i gomisiynu gweithgorau i ddatblygu gwaith ar aflonyddu ar y stryd, aflonyddu yn y gweithle, comisiynu cynaliadwy, mynd i'r afael â throseddwyr, plant a phobl ifanc, a phobl hŷn. Yn hanfodol, yn cefnogi hyn i gyd bydd panel craffu a chynnwys llais goroeswyr, a fydd yn sicrhau na wneir unrhyw benderfyniadau heb ddealltwriaeth glir o safbwynt y rhai sydd â phrofiad uniongyrchol. Felly, bydd ein gweithredoedd yn cael eu cyd-gynhyrchu, fel y mae ein strategaeth, ac rwy'n cymeradwyo'r dull hwn a'n strategaeth i'r Senedd ac yn galw ar bawb i gefnogi ein huchelgais i roi terfyn ar drais yn erbyn menywod a merched, cam-drin domestig a thrais rhywiol.