Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies. 

Diolch yn fawr, Llywydd. A gaf i estyn croeso cynnes i gydweithwyr yn yr oriel o Bacistan, sydd wedi dod yma o un o'r cynulliadau rhanbarthol ac yn gwylio ein trafodion heddiw?

Prif Weinidog, pam y mae Llywodraeth Cymru wedi methu yn ei hymrwymiad, a wnaed tua saith mlynedd yn ôl, i ddileu'r defnydd o lety gwely a brecwast ar gyfer pobl ifanc yn y sector gofal yma yng Nghymru?

Wel, Llywydd, rwy'n credu bod nifer o resymau y tu ôl i'r ffaith anffodus honno. Yr un mwyaf yw ein bod yn tynnu gormod o blant oddi wrth eu teuluoedd yma yng Nghymru. Mae hwn yn bwynt yr wyf wedi ceisio'i wneud ers imi fod yn Weinidog iechyd ac yn gyfrifol am wasanaethau cymdeithasol. Rydym yn mynd â phlant oddi wrth eu teuluoedd yng Nghymru ar ddwywaith y gyfradd y mae plant yn cael eu cymryd i ofal yn Lloegr, a chanlyniad hynny yw bod ein hawdurdodau lleol yn canfod bod eu holl gyllidebau, yr holl staff sydd ganddyn nhw, yn gorfod ymdrin â nifer y plant sydd eisoes yng ngofal yr awdurdod lleol hwnnw, a phan fydd anghenion newydd yn codi a phan fydd yn rhaid rhoi sylw i blant, nid oes y capasiti yno i ymateb yn y ffordd yr hoffem ni.

Rydym wedi cael ymgyrch ar y cyd ag awdurdodau lleol dros y tair blynedd diwethaf i geisio mynd i'r afael â'r duedd hon a'i gwrthdroi. Mae hon yn duedd dros 20 mlynedd a mwy o bosibl, Llywydd. Flwyddyn ar ôl blwyddyn, mae'r gyfradd y mae plant yn cael eu cymryd oddi wrth deuluoedd yng Nghymru yn cynyddu. Mae hynny'n rhoi gwasanaeth gwael i'r plant hynny ac mae'n rhoi gwasanaeth arbennig o wael i'r teuluoedd hynny sy'n chwilio am gymorth ataliol gan adran gwasanaethau cymdeithasol, sy'n canfod nad oes y capasiti i wneud hynny oherwydd bod y system ofal eisoes yn llawn o blant.

Mae awdurdodau lleol yng Nghymru sy'n mynd yn groes i'r duedd hon, sy'n llwyddo i leihau nifer y plant a gofalu amdanyn nhw yn ddiogel mewn ffyrdd eraill. Rwy'n cymeradwyo yn arbennig hanes Cyngor Sir Gâr, sydd ag hanes 20 mlynedd o allu cadw'r niferoedd yn mynd i gyfeiriad gwahanol, ac yn fwy diweddar, gweithredoedd Cyngor Castell-nedd Port Talbot, sydd wedi lleihau'n sylweddol nifer y plant y maen nhw yn eu cymryd i mewn i'r system ofal, gan ryddhau adnoddau i helpu teuluoedd i aros gyda'i gilydd. Os na wnewch chi hynny, yna mae'r system o dan gymaint o bwysau fel ei bod, pan fydd plant yn dod i mewn i'r system, yn ei chael yn anodd darparu'r cymorth uniongyrchol sy'n angenrheidiol ar eu cyfer.

Rwy'n ddiolchgar am yr ateb yna, Prif Weinidog, ond y gwir amdani yw bod addewid wedi'i wneud saith mlynedd yn ôl, yn 2015, a thynnwyd sylw at rywfaint o'r ateb a roesoch imi heddiw ynghylch amlygu arferion da mewn awdurdodau lleol fel sir Gaerfyrddin, fel Castell-nedd Port Talbot, yn rhan o ddatganiad y Llywodraeth bryd hynny ynghylch sut yr ydych yn ysgogi arfer da drwy awdurdodau lleol i gael gwared ar y defnydd o lety gwely a brecwast a llety anaddas arall. Dyma ni, saith mlynedd yn ddiweddarach, ac nid yw'r ymrwymiad hwnnw wedi'i gyflawni.

Tynnir sylw at ganlyniadau'r diffyg cyflawni hwnnw yn yr adroddiad y mae BBC Cymru yn ymdrin ag ef heddiw, ac yn arbennig geiriau Gemma, pan ddywedodd bod dynion hŷn wedi camfanteisio arni pan oedd yn ifanc cyn iddi gael ei chymryd i ofal yn 14 oed, pan oedd wedi mynd yn gaeth i heroin. Roedd hi wedi newid aelwyd 12 gwaith erbyn iddi fod yn 15 oed. Dywedodd hi:

'Dydw i erioed wedi dadbacio'n llawn yn unman. Nid oes neb byth yn fy nghadw'n hir iawn beth bynnag.'

Sut y gall Gemma neu unrhyw un o'r 50 o bobl ifanc eraill yng Nghymru sydd wedi'u lleoli mewn llety gwely a brecwast, hosteli neu westai pris rhesymol yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, neu yn wir unrhyw un o'r 285 o bobl ifanc mewn llety nad yw'n cael ei reoleiddio gan y corff gwarchod gofal, fod ag unrhyw ffydd bod y llety y maen nhw'n cael eu lleoli ynddo yn ddiogel pan glywch chi straeon fel un Gemma?

Mae honna'n stori ofidus, Llywydd, ond mae'n adlewyrchu'n union y pwynt a wnes i'n wreiddiol y byddai plant fel Gemma wedi cael gwell gwasanaeth pe bai'r system wedi buddsoddi mewn camau ataliol ac ymyrraeth gynnar i atal y stori drist iawn yna am yr hyn sy'n digwydd i blant pan gânt eu tynnu i mewn i system nad oes ganddi'r gallu i ymateb yn iawn i'w hanghenion. Mae'n ddrwg gennyf ddweud, Llywydd, fod y sgyrsiau gyda gormod o awdurdodau lleol wedi bod yn rhy anodd ar y pwnc hwn dros y cyfnod estynedig hwnnw. Mae awdurdodau lleol, er gwaethaf popeth a ddywedwyd wrthyn nhw, er gwaethaf yr holl gyngor a gânt—ac nid ydyn nhw'n brin o gyngor. Mae arweinydd yr wrthblaid yn iawn yn hynny o beth. Ceir adroddiadau y mae Cymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru wedi'u llunio, fod cyngor annibynnol wedi'i gomisiynu i awdurdodau lleol i ddangos iddyn nhw sut y gallan nhw wneud hyn yn well, ac eto mae gennym awdurdodau lleol mewn rhannau o Gymru sydd, bob blwyddyn, yn llwyddo i ddod o hyd i bethau sy'n symud i'r cyfeiriad arall. Mae mwy y gallan nhw ei wneud, mae mwy y mae'n rhaid iddyn nhw ei wneud er mwyn gallu darparu gwell canlyniadau i'r bobl ifanc hynny.

Rwy'n dal i gredu ei bod yn bwysig, Llywydd, i roi'r niferoedd hynny yn eu cyd-destun. Maen nhw'n rhy uchel, yn sicr nid wyf i eisiau eu gweld, ond o'u cymharu â'r 50 o bobl y soniodd arweinydd yr wrthblaid amdanyn nhw, gadawodd 662 o bobl ifanc ofal yn ôl y ffigurau diweddaraf sydd ar gael, ac o'r 662 hwnnw, aseswyd bod 95 y cant o 628 ohonyn nhw yn rhai mewn llety addas ar y diwrnod pan ddaeth eu profiad gofal i ben. Felly, mae'r system yn dal i lwyddo i ymateb i anghenion y rhan fwyaf o bobl ifanc sy'n cael eu tynnu i mewn iddi, ond yr ateb ar gyfer gwneud yn well yw gwneud pethau'n wahanol, nid dim ond gwneud mwy a mwy o'r un pethau.

Prif Weinidog, gwnaeth y Llywodraeth yn 2015 yr ymrwymiad hwnnw, yn amlwg, i ddiddymu'r defnydd o lety gwely a brecwast, hosteli a gwestai pris rhesymol. A ydych chi yn dal i gadw at yr ymrwymiad hwnnw? Rwy'n sylweddoli bod saith mlynedd wedi mynd heibio, ond a yw'n dal yn flaenoriaeth gan y Llywodraeth i gadw at yr ymrwymiad hwnnw? Ac os yw'n flaenoriaeth gan y Llywodraeth i gadw'r ymrwymiad hwnnw, a wnewch chi ymrwymo heddiw, yn yr amser sydd gennych ar ôl yn Brif Weinidog, i sicrhau bod yr ymrwymiad hwnnw'n cael ei weithredu, fel y gall plant fel Gemma fod â ffydd yn y system i ofalu amdanyn nhw pan fyddan nhw'n cael eu rhoi yn ei gofal? 

Rwy'n awyddus iawn i weld sefyllfa, Llywydd, pan nad yw pobl ifanc yn derbyn gofal o dan yr amgylchiadau anfoddhaol iawn hynny. Ers etholiadau mis Mai diwethaf, rwyf wedi bod yn cyfarfod, ochr yn ochr â fy nghyd-Aelod Julie Morgan, ag arweinwyr yr awdurdodau sydd newydd eu cyfansoddi. Un o fy negeseuon i'r arweinwyr hynny yw bod hon yn agenda iddyn nhw ac i'w prif weithredwyr, nid yn unig i ddeiliaid portffolio cabinet a chyfarwyddwyr gwasanaethau cymdeithasol. Er mwyn inni wneud y gwahaniaeth y mae angen inni ei wneud ym mywydau'r bobl ifanc hynny—gan gofio mai'r awdurdod lleol yw rhiant corfforaethol y bobl ifanc hynny; mae gan bob un aelod o'r awdurdod lleol hwnnw gyfrifoldeb dros bob un o'r bobl ifanc hynny—yna rhaid i hynny fod yn gyfrifoldeb swyddfa'r arweinydd a'r prif weithredwr. Rhaid iddyn nhw gymryd cyfrifoldeb ar draws yr ystod o wasanaethau.

Soniais yn gynharach, Llywydd, am y llwyddiant y mae sir Gaerfyrddin wedi'i gael yn y maes hwn. Un o'r rhesymau y dywedodd arweinydd sir Gaerfyrddin wrthyf ar y pryd, dros eu llwyddiant, yw eu bod bob amser wedi rhedeg addysg a gwasanaethau cymdeithasol o dan yr un portffolio at y dibenion hyn, does dim synnwyr yn yr hyn sy'n digwydd i blentyn pan fo'r adran addysg, pan fydd pethau'n dechrau mynd yn anodd, yn credu mai cyfrifoldeb yr adran gwasanaethau cymdeithasol ydyw, ac mae'r adran gwasanaethau cymdeithasol yn credu y dylai addysg ymdrin â'r mater. Dyna pam y credaf ei fod yn gyfrifoldeb corfforaethol clir swyddfeydd yr arweinydd a'r prif weithredwr, oherwydd dim ond drwy ysgogi'r cymorth sydd ar gael ar draws yr holl gyfrifoldebau hynny—ac mae hynny'n cynnwys tai, wrth gwrs, hefyd—y byddwn yn gallu gwneud y gwahaniaeth ym mywydau pobl ifanc yr ydym eisiau ei weld, ac rwy'n siŵr y byddai Aelodau ar draws y Siambr eisiau ei weld. 

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Ddoe, dywedodd arweinydd y Blaid Lafur, Keir Starmer, na fyddai'r Deyrnas Unedig yn ailymuno â'r Undeb Ewropeaidd, y farchnad sengl Ewropeaidd na'r undeb tollau pe bai Llafur yn dychwelyd i rym. A ydych chi'n cytuno â'r polisi hwnnw, Prif Weinidog, ac ai dyma'r polisi gorau i bobl Cymru?

Wel, rwy'n cytuno, Llywydd, fod y byd wedi symud ymlaen. Nid yw'r Deyrnas Unedig bellach yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd. Mae hynny'n destun gofid i lawer ohonom yn y Siambr hon, ond mae'n dal yn ffaith. Ni allaf gofio sawl gwaith y dywedais yma, ar ôl cynnal y refferendwm, nad oedd Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio ar Brexit fel ffaith oherwydd yr oedd hynny wedi'i benderfynu mewn refferendwm, ond ar y ffordd y gwnaethom ni adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r araith a roddwyd gan arweinydd y Blaid Lafur yn canolbwyntio ar ein perthynas â'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol, perthynas lle nad ydym bellach yn aelodau o'r Undeb Ewropeaidd. A bydd yn rhaid inni weithio'n galed iawn i atgyweirio'r niwed a wnaed i'r berthynas honno, sy'n parhau i gael ei wneud bob dydd, gan y Llywodraeth Geidwadol bresennol yn San Steffan.

Rydych chi wedi ateb rhan gyntaf fy nghwestiwn, ond a wnewch chi ddweud yn benodol a ydych yn cefnogi safbwynt y Blaid Lafur yn awr sef i beidio ag ailymuno â'r farchnad sengl neu'r undeb tollau? Ddoe, dywedodd Sadiq Khan, maer Llundain, fod adegau pan fydd yn barod i anghytuno ag arweinydd y Blaid Lafur, pan fydd yn credu bod gwneud hynny er budd y bobl y mae'n eu cynrychioli yn rhinwedd ei swydd yn faer Llundain. Felly, yn yr un modd, beth yw eich safbwynt chi fel Prif Weinidog Cymru? Rydych chi wedi dweud o'r blaen:

'Ni allwn ganiatau i rannau o’r Deyrnas Unedig gael eu trin yn fwy ffafriol nag eraill. Os yw un rhan o’r DU yn cael aros yn rhan o’r Farchnad Sengl a’r Undeb Tollau, yna rydym ninnau hefyd yn llawn ddisgwyl cael yr un cynnig' yma yng Nghymru. A ydych chi wedi newid eich meddwl neu a yw araith Syr Keir ddoe wedi'i newid i chi?

Dyma fy safbwynt i, Llywydd, a dyma safbwynt Llywodraeth Cymru: rydym o blaid y fasnach ddiffrithiant agosaf bosibl gyda'r Undeb Ewropeaidd. Mae'r syniad y gallwch chi fynd yn ôl i'r farchnad sengl neu'r undeb tollau yn rhywbeth ffansïol. Efallai y byddem yn dymuno y gallem ni, ond ni allwn wneud hynny. Nid ydym bellach yn aelodau o'r Undeb Ewropeaidd. Nid yw'r amodau ar gyfer gneud hynny yn bodoli.

Mae'r ffynnon wedi'i gwenwyno yn y berthynas rhwng y Deyrnas Unedig a'r Undeb Ewropeaidd, ac mae'n parhau i gael ei gwenwyno gan y ffaith bod gennym Lywodraeth sy'n barod i dorri cyfraith ryngwladol ac i ddiystyru'r cytundebau y mae wedi ymrwymo iddyn nhw ei hun a'u canmol fel bargen y dylai pobl bleidleisio drosti mewn etholiad cyffredinol. Nid yw'r syniad y gallech ailymuno â rhywbeth sydd wedi symud ymlaen, a phryd nad yw'r gwahoddiad i ailymuno yn bodoli, yn sail i bolisi synhwyrol.

Yr hyn a nododd Keir Starmer ddoe, Llywydd, oedd dull gwahanol pan fydd Llywodraeth Lafur yn ailnegodi perthynas wahanol iawn â'n partneriaid masnachu agosaf a phwysicaf; perthynas sy'n seiliedig ar barch—parch sydd ar goll mor ddirfawr yn y ffordd y mae'r Llywodraeth bresennol yn trin y partneriaid hynny—a pherthynas a fydd yn sicrhau'r fasnach ddiffrithiant agosaf bosibl i fusnesau ledled y Deyrnas Unedig ac yma yng Nghymru. Mae hynny'n bosibilrwydd realistig.

Nid yw'r syniad, mewn ystyr cymdeithas ddadlau, y dylem ddweud y dylem ailymuno â rhywbeth nad yw ar gael mwyach i ni ymuno ag ef yn ymddangos i mi fel y math o bolisi a fyddai'n gwneud y gwahaniaeth yr hoffem ni ei wneud mewn gwirionedd.

Gyda pharch, cawsom y ddadl hon, oni chawsom ni, pan wnaethom ni gyflwyno'r Papur Gwyn ar y cyd, lle, ie, yr ymadrodd y penderfynwyd arno yn y pen draw oedd 'mynediad dilyffethair i'r farchnad sengl'? Nid dyna'r sefyllfa y mae Keir Starmer bellach wedi'i nodi.

Un enghraifft o'r ffordd y mae Cymru ar ei cholled o fod y tu allan i'r farchnad sengl, sef polisi'r Blaid Lafur erbyn hyn, yw'r hyn sydd wedi digwydd ym mhorthladdoedd Caergybi, Abergwaun a Phenfro. Fel y rhagwelodd eich Llywodraeth, mae porthladdoedd Cymru, yn amodol ar bwysau llawn y rhwystrau newydd o ran masnachu, wedi colli busnes oherwydd bod llongau'n hwylio'n uniongyrchol i Ewrop o'r Weriniaeth a hefyd, drwy borthladdoedd Gogledd Iwerddon sydd ar hyn o bryd yn mwynhau cyfnod gras amhenodol i allforio drwy'r Alban. Mae hi'n fwy deniadol nawr i anfon nwyddau o'r Weriniaeth i Belfast ac ymlaen i'r Alban nag yw hi i'w hallforio drwy Gymru.

Nawr, bydd y 'parth glanio' fel y'i gelwir ar gyfer gweithredu protocol Gogledd Iwerddon, gan eu heithrio o'r rhan fwyaf o'r gwiriadau gofynnol, a nodwyd gan arweinydd eich Plaid Lafur ddoe yn gwneud yr anfantais honno i borthladdoedd Cymru yn barhaol, a bydd yn gwneud yr un peth i amaethyddiaeth Cymru ac i weithgynhyrchu yng Nghymru. A ymgynghorodd â chi cyn ei araith? Pe bai'n gwneud hynny, a wnaethoch chi rybuddio am y risgiau amlwg i ddyfodol porthladdoedd Cymru y mae hyn yn eu cynrychioli?

Gadewch imi wneud y ddau bwynt yma i ddechrau gydag arweinydd Plaid Cymru: yn gyntaf oll, mae'n gwbl gywir, wrth gwrs, ein bod, yn 'Sicrhau Dyfodol Cymru' wedi dadlau dros adael yr Undeb Ewropeaidd ar y sail y byddem yn aros yn yr undeb tollau a'r farchnad sengl, ond yr oedd hynny cyn inni adael yr Undeb Ewropeaidd. Bryd hynny, yr oedd hwnnw'n bolisi cwbl gredadwy, ac, mewn gwirionedd, daeth Theresa May yn eithaf agos at allu ei gyflwyno mewn gwirionedd yn ei chyfarfod yn Chequers cyn i'r Prif Weinidog presennol gerdded allan o'i Chabinet.

Yn anffodus, rydym wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd ers hynny, ac i ddychmygu bod yr amodau y gwnaethom ni eu cyflwyno o dan yr amgylchiadau hynny ar gael inni heddiw—. Rwyf yn dweud wrth arweinydd yr wrthblaid nad yw yno i'w gyflawni. Felly, er fy mod yn cytuno â'r hyn y mae'n ei ddweud am y niwed sy'n cael ei wneud i borthladdoedd Cymru ac i fusnesau Cymru, y broblem sydd ganddo yw ei fod yn hybu ateb nad yw ar gael iddo.

Gan ddychwelyd i'r farchnad sengl, nid yw fel gadael Plaid Cymru a chytuno i ymuno â hi eto y flwyddyn nesaf. [Torri ar draws.] [Chwerthin.] Dyna ni; rŷn ni'n gwybod. Gwelwn pa mor hawdd y gellir gwneud hynny. Nid yr un math o fenter yw meddwl y gallwch chi gerdded yn ôl i gytundeb gyda'r Undeb Ewropeaidd, flynyddoedd ar ôl inni adael, gyda chytundeb masnach a chydweithredu eisoes ar waith—. Ac mae hynny'n gyfreithiol rwymol. Dyna sut y byddwn yn ei ystyried. Gwn nad yw'r Torïaid yn ei ystyried felly, ar ôl ymrwymo iddo, ond mae'r cytundeb masnach a chydweithredu yn gytundeb a lofnodwyd mewn cyfraith ryngwladol. I ddweud y gallwch chi gerdded yn ôl at ddeddfau'r farchnad sengl a'r undeb tollau fel pe na bai'r cytundeb rhyngwladol hwnnw erioed wedi'i gytuno.

Dyma yr hoffem ni ei weld fel Llywodraeth. Rydym ni eisiau gweld camau adeiladol, a dim ond os ydych chi yn yr ystafell gyda'ch gilydd yn siarad y gallwch gael camau adeiladol, i drwsio protocol Gogledd Iwerddon. Rydym eisiau gweld y rhwystrau masnach diangen hynny'n cael eu lleihau ac rydym eisiau sicrhau mynediad i'r rhaglenni hynny ar y cyd, yn enwedig Horizon 2020, y dywedodd Llywodraeth y DU hon ei bod wedi'i negodi fel rhan o'r fargen pan wnaethom adael yr Undeb Ewropeaidd. Rhoddwyd yr holl bethau hynny gerbron Llywodraeth y DU ddoe, gan fy nghyd-Aelod Vaughan Gething, mewn cyfarfodydd gyda nhw. Mae'r holl bethau hynny'n ymddangos yn yr araith a wnaed ddoe gan Keir Starmer. Yr hyn y mae gan arweinydd y Blaid Lafur ddiddordeb ynddo yw adlinio'n wirioneddol ein perthynas â'r Undeb Ewropeaidd, yn seiliedig ar y gwirioneddau sy'n ein hwynebu, yn hytrach na meddyliau hudol, mae arnaf ofn.