Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

1. Cwestiynau i’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol – Senedd Cymru am 1:38 pm ar 6 Gorffennaf 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 1:38, 6 Gorffennaf 2022

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Joel James.

Photo of Joel James Joel James Conservative

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Fel y gŵyr y Gweinidog yn iawn, mae Arlywydd Uganda, Yoweri Museveni, wedi cefnogi Rwsia’n gryf yn y gwrthdaro presennol rhwng Rwsia ac Wcráin, gan nodi, yng nghyd-destun y rhyfel parhaus, y dylid ystyried Rwsia yn graidd disgyrchiant yn nwyrain Ewrop. I'r rheini sy'n anghyfarwydd â'r ieithwedd filwrol hon, yr hyn y mae'r Arlywydd yn ei ddweud yw mai Rwsia yw'r ffynhonnell grym sy'n darparu cryfder moesol a ffisegol yn y rhanbarth hwnnw, ac fel y cyfryw, fod ganddi'r rhyddid i orfodi'r cryfder moesol a ffisegol hwnnw. Mae mab yr Arlywydd Museveni, yr Is-gadfridog Muhoozi Kainerugaba, pennaeth tirluoedd Llu Amddiffyn Pobl Uganda, a’r unigolyn y disgwylir iddo olynu’r Arlywydd, wedi mynnu bod y rhan fwyaf o bobl Affrica yn cefnogi Rwsia, ac wedi nodi bod:

'y rhan fwyaf o bobl nad ydynt yn wyn yn cefnogi safiad Rwsia yn Wcráin, ac mae Putin yn iawn yn ei ymgais i'w goresgyn.'

O ystyried cefnogaeth gyhoeddus Uganda i Rwsia, sydd, gyda’r gwrthdaro hwn, wedi achosi dioddefaint dynol aruthrol, nifer uchel o farwolaethau sifil ac argyfwng ffoaduriaid yn Ewrop ar raddfa nas gwelwyd ers diwedd yr ail ryfel byd, a ydych chi, Weinidog, yn credu ei bod yn foesol anghywir a rhagrithiol i Gymru fod yn uwch-noddwr ffoaduriaid a pharhau i gefnogi ac anfon cymorth i Uganda, ni waeth pa mor fach, sy'n credu bod Rwsia yn iawn i gyflawni'r gwrthdaro hwn? Ac os yw’r Gweinidog yn credu ei bod yn iawn i barhau i ddarparu cymorth yn Uganda, pa gyfiawnhad y gall ei roi am hyn i’r ffoaduriaid sy’n ffoi am eu bywydau? Diolch.

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Labour 1:40, 6 Gorffennaf 2022

(Cyfieithwyd)

Wrth gwrs, mae'r arian sy'n mynd drwy raglen Cymru ac Affrica yn mynd i gymunedau yn Uganda. Mae'n mynd i gymunedau yr ydym yn gweithio'n agos gyda hwy, ac wedi bod yn gweithio'n agos gyda hwy ers blynyddoedd lawer. A hefyd, wrth gwrs, ledled Cymru, mae partneriaethau mewn cymunedau, ac fel y gwyddoch, yn eich rhanbarth chi hefyd—partneriaethau rhwng pobl leol yn ein trefi a’n dinasoedd a’n pentrefi. Yn wir, mae'r Ymddiriedolaeth Rhwydweithio Tramor rhwng Partneriaethau (PONT) yn un y byddwch yn gwybod amdani sy'n gweithio ledled Cymru, gyda chymunedau, gyda sefydliadau anllywodraethol yn Uganda, yn rhan o'n rhaglen Cymru ac Affrica.

Yn amlwg, mae’n ffiaidd pan fyddwn yn clywed y safbwyntiau hyn—unrhyw safbwyntiau—a phan fynegir y safbwyntiau hynny, rydym yn eu condemnio mewn perthynas ag arweinwyr llywodraethau, ac mae hynny’n digwydd ledled y byd. Ond gadewch inni edrych ar yr hyn a wnawn a beth yw'r canlyniadau i'n rhaglen Cymru ac Affrica o ran ein hymrwymiad i'r cymunedau yr ydym wedi gweithio gyda hwy, ac y mae dinasyddion ledled Cymru yn gweithio gyda hwy bob dydd er mwyn eu cefnogi.

Photo of Joel James Joel James Conservative

(Cyfieithwyd)

Diolch, Weinidog. O, bu bron imi regi yn awr—dwy eiliad, Lywydd—[Anghlywadwy.]—Daeth yn rhydd. [Chwerthin.]

Diolch am gondemnio’r sylwadau hynny, Weinidog, a chefnogaf y condemniad hwnnw. Hoffwn annog, felly, yn y dyfodol, ein bod yn edrych yn ofalus ar ble mae'r cymorth hwnnw'n mynd a sut y caiff ei ddefnyddio. Fel y gwyddoch, crëwyd cynllun grant blaenllaw Llywodraeth Cymru, Cymru o Blaid Affrica, i alluogi grwpiau a sefydliadau cymunedol yng Nghymru i gael mynediad at gyllid ar gyfer prosiectau ar raddfa fach sy’n cyfrannu at ymdrech Cymru i gyflawni nodau datblygu cynaliadwy’r Cenhedloedd Unedig, ac i sicrhau manteision i bobl sy’n byw yng Nghymru ac yn Affrica. Fe fyddwch yn ymwybodol fod cyfanswm cyllid y cynllun hwn oddeutu £150,000 y flwyddyn, a bod cyfraniad y GIG i sicrhau bod rhai prosiectau’n canolbwyntio ar weithgareddau iechyd yn £50,000 y flwyddyn, ac mae’r ffigurau hyn wedi aros ar y lefel honno dros y 15 mlynedd diwethaf. Pan ystyriwch faint cyllideb GIG Cymru, mae’r swm hwn yn gymharol fach, ac o ystyried effeithiau hirdymor COVID yn Affrica Is-Sahara, rwy’n awyddus i wybod pam eich bod yn rhoi symiau mor bitw i ariannu eich menter flaenllaw. Yn gyntaf, Weinidog, a wnewch chi ddweud a yw’r diffyg cynnydd yng nghyfraniad y GIG dros y 15 mlynedd diwethaf yn esgeulustod ar ran y Llywodraeth hon, neu a yw'r methiant i gynyddu'r cyllid yn rhan o weledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflawni nodau hirdymor y rhaglen Cymru o Blaid Affrica? Ac yn ail, gyda symiau mor fach, sut ydych chi'n mynd ati i fesur a yw'r rhaglen hon wedi arwain at unrhyw fudd hirdymor, yng Nghymru ac yn Affrica?

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Labour 1:43, 6 Gorffennaf 2022

(Cyfieithwyd)

Wel, daeth cynllun grantiau bach Cymru ac Affrica, a gontractiwyd i Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru ei weithredu, i ben ar 31 Mawrth. Ond cafodd y contract ei osod ar dendr eto yn gynharach eleni yn dilyn ymarfer caffael, a bydd CGGC yn parhau i weithredu a rheoli'r cynllun grantiau bach hwnnw. Mae bellach ar agor, rownd 1 o gynllun grantiau bach Cymru ac Affrica 2022-25, a'r dyddiad cau ar gyfer ceisiadau yw 24 Gorffennaf.

Er eu bod efallai’n swnio fel swm bach o arian o ran ein blaenoriaethau yn Llywodraeth Cymru a’r pwysau ar ein cyllideb, mae'r grantiau bach hyn yn bwysig am ein bod yn dal i gredu ei bod yn bwysig buddsoddi yng Nghymru ac Affrica. A gall y symiau bach hyn o arian wneud gwahaniaeth enfawr, wrth weithio gyda phartneriaid ar brosiectau sy'n ymwneud ag iechyd, newid hinsawdd, yr amgylchedd, dysgu gydol oes a bywoliaeth gynaliadwy. Ac mae'r rhain yn brosiectau sy'n cael eu harwain, fel y dywedais, gan bartneriaid yn Affrica, gan y cyrff anllywodraethol sy'n gweithio gyda llawer o grwpiau ledled Cymru. A chredaf mai'r hyn sy'n bwysig yw ein bod wedi gweithio i gefnogi llawer o gymunedau yn ystod y pandemig. Rydym wedi darparu gwerth miliynau o bunnoedd o gyfarpar diogelu personol i Namibia drwy Brosiect Phoenix. Credaf fy mod yn cofio sylwadau anffafriol gan eich plaid am y ffaith ein bod yn gwneud hynny. Credwn yn gryf iawn y dylem wneud hynny. Rydym hefyd yn cefnogi prosiectau yn Zambia, Zimbabwe, Liberia, Lesotho, Ghana, Nigeria ac Uganda, ac mae'r rhain oll yn brosiectau lle mae'r canlyniadau yn amlwg yn cael effaith enfawr ar y cymunedau hynny.

Photo of Joel James Joel James Conservative 1:44, 6 Gorffennaf 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch am eich ymateb, Weinidog, a hoffwn ailadrodd, oni bai ein bod yn cael asesiad o effaith yr arian sy'n mynd i Affrica, rydym yn meddwl tybed pa fath o fudd y mae'n ei ddarparu i drethdalwyr Cymru.

Ond os symudaf ymlaen at y cwestiwn nesaf, un o fanteision honedig rhaglen Cymru ac Affrica yw y gall cymunedau ar wasgar ddod â gwybodaeth a phrofiad i Gymru sydd fel arall yn anodd eu cael yma. Mae sefydlu’r bartneriaeth iechyd o dan ymbarél Cymru ac Affrica hefyd yn galluogi gweithwyr GIG Cymru i brofi rhai o’r heriau y mae cymunedau Is-Sahara yn eu hwynebu drostynt eu hunain, ac i sefydlu system drosglwyddo gwybodaeth gydfuddiannol sy’n galluogi cymunedau Affrica i wella addysg iechyd ac uwchsgilio gweithwyr iechyd proffesiynol a gweithwyr eraill mewn gwledydd partner. Mae 24 y cant o faich afiechydon y byd yng ngwledydd Affrica Is-Sahara, ond maent yn cyflogi 3 y cant yn unig o weithwyr iechyd y byd. Gallaf weld bod angen digynsail i ddatblygu partneriaethau iechyd a darparu hyfforddiant. Rwy’n ymwybodol mai cymharol ychydig o weithwyr iechyd proffesiynol Cymru sy’n ymwneud â chynlluniau partneriaeth iechyd, ac mae’n debygol mai ychydig iawn y maent yn ei wybod am yr hyn y gall y partneriaethau iechyd ei gyflawni ar gyfer cenhedloedd Is-Sahara ac i ba raddau y gallant hwy neu GIG Cymru elwa. Gyda hyn mewn golwg, Weinidog, pa asesiad effaith y mae’r Llywodraeth hon wedi’i wneud o’r manteision y mae partneriaethau iechyd wedi’u darparu yma yng Nghymru ac yn Affrica, yn enwedig i GIG Cymru, a sut y mae’r Llywodraeth hon yn archwilio’r rôl y gall partneriaethau iechyd ei chwarae wrth gefnogi gyrfaoedd gweithwyr iechyd proffesiynol Cymru yn y dyfodol? Diolch.

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Labour 1:46, 6 Gorffennaf 2022

(Cyfieithwyd)

Rwy'n tybio ac yn gobeithio eich bod wedi cyfarfod â Rhwydwaith Cysylltiadau Iechyd Cymru ac Affrica, sefydliad dynamig iawn sy'n cael ei arwain yn bennaf gan bobl yn GIG Cymru. Mae'n un o'r rhwydweithiau pwysicaf sydd wedi'u datblygu o fewn y GIG, fel bod gennych bartneriaethau rhwng byrddau iechyd, rhwng ysbytai, rhwng cymunedau yng Nghymru ac Affrica. Os nad ydych wedi cyfarfod â hwy, rwy'n gobeithio y byddwch yn gwneud hynny, gan eu bod yn dod o dan ymbarél Hub Cymru Affrica.

Mae'n bwysig ein bod yn ail-lansio ein rhaglen cyfleoedd dysgu rhyngwladol. Cafodd ei ail-lansio ym mis Ebrill ar ôl dwy flynedd o fethu anfon pobl ar leoliadau oherwydd COVID. Mae'n ffordd wirioneddol bwysig y gall pobl yng Nghymru gyfrannu at nodau datblygu cynaliadwy'r Cenhedloedd Unedig, drwy gael lleoliad o hyd at wyth wythnos naill ai yn Lesotho, Namibia neu Uganda. Ariennir hynny gan raglen Cymru ac Affrica. Mae'r math hwn o gyfnewid hefyd yn digwydd gyda gweithwyr y GIG. A dweud y gwir, rydym wedi galluogi pobl yn y GIG i gael amser o'r gwaith er mwyn cael profiad o'r fath.

O ran canlyniadau, mae’r arian a ddarparwyd gennym, sef £3.1 miliwn ers mis Mawrth 2020, i edrych ar yr ymateb ac addasiadau i’r pandemig, yn helpu plant i fynd yn ôl i’r ysgol, darparu dŵr glân a gorsafoedd sebon a chyfarpar diogelu personol hanfodol, codi ymwybyddiaeth ynglŷn ag effaith COVID-19, dileu gwybodaeth ffug, pwysleisio pwysigrwydd cael brechiadau, helpu pobl i gael mynediad at wasanaethau digidol a chymorth mewn ardaloedd na allent ei ddarparu o'r blaen. Dyna ganlyniad ein buddsoddiad yn Affrica.

Photo of Sioned Williams Sioned Williams Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Gwyddom fod teuluoedd â phlant ymhlith yr aelwydydd tlotaf yn ein gwlad. Yn dilyn llwyddiant y cynllun bocsys babanod yn yr Alban, cafodd cynllun ei dreialu yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe i ddarparu bwndeli babanod i 200 o deuluoedd er mwyn lleihau’r angen am wariant ar hanfodion ar gyfer babanod newydd-anedig. Roedd y cynllun peilot i'w weld yn llwyddiannus, yn ôl y gwerthusiad a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru. Felly, a gaf fi ofyn pa ddatblygiadau sydd wedi digwydd yn sgil cwblhau'r cynllun peilot hwn? O ystyried llwyddiant y cynllun peilot, pam nad yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi cynllun bwndeli babanod ar waith eto? Wrth gwrs, pe bai gennym fwy o bwerau dros les, gallem ddatblygu cynllun cymorth arian parod, y mae ymgyrchwyr gwrthdlodi yn galw amdano fel y ffordd orau o gefnogi teuluoedd â phlant, yn debyg i gynllun Best Start yn yr Alban. Gallem helpu rhieni yn ystod yr argyfwng costau byw a chynorthwyo i dynnu teuluoedd allan o dlodi. Felly, a wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni am yr ymrwymiad a wnaed yn y cytundeb cydweithio i fwrw ymlaen â'r gwaith o ddatganoli lles?

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Labour 1:49, 6 Gorffennaf 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr, Sioned. Dechreuaf gyda’r bwndeli babanod, oherwydd, fel y dywedwch, rydym wedi eu treialu ar gyfer teuluoedd ledled Cymru. Bydd hynny o gymorth mawr yn yr argyfwng costau byw i rieni yng Nghymru. Dyma'r eitemau allweddol sy'n hanfodol i ddatblygiad a llesiant eu babi newydd. Hoffwn roi cydnabyddiaeth i Julie Morgan, y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, a ddatblygodd y syniad hwn a helpu i lansio’r cynllun peilot, gan ddysgu llawer gan Lywodraeth yr Alban ac ymhellach gan ein cynllun peilot ni hefyd. Gwn y bydd y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn gwneud cyhoeddiadau yn ddiweddarach eleni, ond rydym yn ystyried hyn yn rhan allweddol o'n pecyn cymorth ar gyfer mynd i'r afael â'r argyfwng costau byw.

Ydy, mae’n bwysig ein bod yn symud ymlaen gyda'n hymrwymiad yn y cytundeb cydweithio mewn perthynas â datganoli'r gwaith o weinyddu budd-daliadau lles. Roeddwn yn hynod siomedig o glywed heddiw fod Llywodraeth y DU wedi gwrthod argymhellion go synhwyrol a gweddus gan y Pwyllgor Materion Cymreig, a gynhaliodd ymchwiliad i’r rhyngweithio yng Nghymru rhwng budd-daliadau lles, nawdd cymdeithasol a'r berthynas â Llywodraeth Cymru. Roeddent yn argymell y dylid gwneud gwaith a sefydlu pwyllgor rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i edrych ar y rhyngweithio, gan fod llawer iawn y gellid ei wneud yn awr, cyn inni symud ymhellach, gydag ymgyrchoedd llawer cryfach i annog pobl i fanteisio ar fudd-daliadau, y ffaith bod Adran Gwaith a Phensiynau Llywodraeth y DU yn methu ymgysylltu â ni ar ein hymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi', credyd pensiwn—sy'n un o gyfrifoldebau Llywodraeth y DU, wedi'r cyfan—a chymaint o'r budd-daliadau sydd eu hangen ar bobl yn ystod yr argyfwng costau byw.

Unwaith eto, rydym yn ceisio gwneud cynnydd ac edrych ar y ffordd ymlaen gyda datganoli'r gwaith o weinyddu budd-daliadau, ond o’r ymateb gan Lywodraeth y DU, rwy'n ofni ein bod yn mynd i'w chael hi'n anodd gwneud cynnydd. Ond gadewch inni gael y dystiolaeth a gadewch inni gael y gefnogaeth, fel sydd gennym gyda'n cytundeb cydweithio. Hefyd, rwy’n cyfarfod â swyddog o Lywodraeth yr Alban i ddysgu ganddynt hwy sut y maent wedi gallu gwneud cynnydd ar hyn, a beth y mae hynny wedi’i olygu o ran effeithiau buddiol.

Photo of Sioned Williams Sioned Williams Plaid Cymru 1:52, 6 Gorffennaf 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch, Weinidog. Mae'n dda clywed y bydd cyhoeddiad yn cael ei wneud ar y bwndeli babanod. Wrth inni baratoi i'r argyfwng costau byw waethygu'n ddifrifol wrth i fisoedd yr hydref a’r gaeaf ymddangos ar orwel sydd eisoes yn llwm, tybed a allai’r Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Senedd pa mor effeithiol y mae'r cymorth ariannol presennol a roddir gan Lywodraeth Cymru yn cael ei ddarparu, ac ystyried y camau sydd eu hangen i wella hyn er mwyn gwella cynlluniau presennol, ac i feddwl am yr hyn y gallwn ei wella cyn cyflwyno unrhyw gynlluniau newydd er mwyn sicrhau bod y rheini sydd fwyaf o angen cymorth yn gallu cael yr hyn yr ymrwymwyd iddo, ac i weld a yw'r mesurau'n cael yr effaith a ddymunir.

Mewn egwyddor, dylai llawer o’r hyn sydd gennym ar waith ddarparu sylfaen dda i helpu rhai o’r aelwydydd mwyaf agored i niwed yng Nghymru y gaeaf hwn, neu o leiaf yr hyn y gallwn ei roi ar waith o fewn ein cymwyseddau datganoledig. A oes angen inni wella'r niferoedd sy'n manteisio ar y cymorth presennol, ei ddarpariaeth a'r ymwybyddiaeth ohono? A wnaiff y Gweinidog ystyried uno cynlluniau fel rhyw fath o siop un stop, er enghraifft, i wella mynediad?

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Labour 1:53, 6 Gorffennaf 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch am y cwestiwn hynod ddefnyddiol hwn hefyd. A dweud y gwir, bu'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol a minnau yn y cyngor partneriaeth y bore yma gyda phob un o arweinwyr newydd llywodraeth leol yng Nghymru, a chawsom eitem ar yr argyfwng costau byw. Yn wir, diolchais i lywodraeth leol am y rôl y maent wedi’i chwarae, gan eu bod yn darparu nid yn unig y taliadau costau byw a ddarparwyd fel rhan o’r pecyn £385 miliwn, ond maent wedi gallu rheoli a chyflawni cynllun cymorth tanwydd y gaeaf. Cawsom adborth clir yno ar y nifer sy'n manteisio ar y cynllun.

Ddydd Llun, byddaf yn cadeirio uwchgynhadledd ddilynol arall ar yr argyfwng costau byw, unwaith eto gyda’r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol a’r Gweinidog Newid Hinsawdd. Mae 120 o randdeiliaid wedi cofrestru ar gyfer hynny. Fel rhan o hynny, byddwn yn cael cyflwyniad gan arweinydd llywodraeth leol hefyd, gan fod angen inni weithio gyda hwy i sicrhau nid yn unig fod 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi' ar gael i hawlio'r hyn a ddarparwn ar ffurf budd-daliadau fel cynllun cymorth tanwydd y gaeaf, ond y ceir ymgysylltu digonol hefyd â'r rhai sy'n darparu ein cronfa gynghori sengl, gan mai Cyngor ar Bopeth, yn amlwg, sy'n darparu gwasanaethau cynghori sengl yn bennaf, a hwy sy’n gweithio ar yr Advicelink ar gyfer ‘Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi'.

Ond ar symleiddio—codais hyn y bore yma—mae cyfleoedd i symleiddio a phasbortio ein holl fudd-daliadau. Teimlaf mai’r cyfrifoldebau sydd gennym ar hyn o bryd yw sicrhau bod yr hyn sydd gennym o ran ein cyfrifoldebau dros nawdd cymdeithasol, sef y ffordd credaf y dylid ei ystyried, mor gadarn ac mor syml â phosibl, a'u bod yn cael eu pasbortio cymaint â phosibl i gyrraedd pobl yn yr amseroedd enbyd hyn. Ond rwy'n gobeithio, hefyd, y gallwn gydnabod, bob tro y bydd rhywun yn mynd i fanc bwyd, eu bod yn cael eu cyfeirio, yn awr, eu bod yn mynd i allu cael mynediad—pobl ar fesuryddion rhagdalu—at y talebau tanwydd. Pan fydd pobl sy'n agored i niwed ac mewn angen yn gofyn am gymorth, ceir cymaint o gyfleoedd i'n holl asiantaethau gydweithio, ac rwy'n siŵr y byddwn yn trafod hynny ddydd Llun.