Diolch, Weinidog, am y datganiad heddiw. Dwi'n croesawu dau beth yn benodol, sef eich gonestrwydd yn y datganiad hwn—eich gonestrwydd ynglŷn â'r heriau gwleidyddol dŷch chi'n eu hwynebu o ran sicrhau bod pob awdurdod lleol yn ymrwymo'n llawn i'r cynlluniau hyn, a hefyd eich gonestrwydd o ran yr heriau sydd yn parhau, yr her wirioneddol ein bod ni ddim jest yn trio ateb y galw ond yn creu a chefnogi'r galw, a beth dŷn ni'n ei olygu o ran mynediad gwirioneddol gyfartal i addysg Gymraeg, oherwydd dydy'r ffaith bod ysgol Gymraeg efallai ar gael ddim yn golygu bod hynny yn opsiwn pan fo yna ysgolion Saesneg newydd mewn cymunedau, a bod plant wedyn yn gorfod teithio milltiroedd i ffwrdd i gyrraedd addysg Gymraeg. Dydy hynny ddim yn fynediad cydradd. Dydy o chwaith ddim yn fynediad cydradd pan fo gennych chi ysgolion newydd Saesneg ac ysgolion Cymraeg sydd mewn dirfawr angen o fuddsoddiad a ddim yn derbyn y buddsoddiad hwnnw.

Felly, mae yna heriau gwirioneddol, a dŷn ni wedi bod yn trafod hyn. Un o’r pethau sydd fy mhryderu i ydy, o’r cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, a fy mhrofiad i ohonyn nhw pan oeddwn i’n gynghorydd hefyd, y ffaith eich bod chi’n gallu cael y cynllun mwyaf uchelgeisiol, y cynllun gorau yn y byd, ond mae o ynglŷn â chyrraedd y targedau hynny. Dyna dŷn ni ddim wedi’i weld hyd yma, a dyna’r pryder sy’n parhau o ran gweld adroddiadau gan rai cynghorau sir sydd yn dweud nad ydyn nhw wedi cyrraedd targedau yn barod, a dydy’r cynlluniau ddim yn dangos yn union sut maen nhw’n mynd i greu hynny.

Maen nhw’n beio dro ar ôl tro nad ydy’r galw yna, heb fod yn gofyn pam nad ydy’r galw yna. Oherwydd os nad ydy anghenion dysgu ychwanegol yn cael eu diwallu, os nad ydy'r mynediad yn gyfartal o ran trafnidiaeth, os nad ydy’r ysgol yna o fewn cerdded i’r cymunedau yna, yna nid yw’r galw yn mynd i fod yna, oherwydd mae’n mynd i fod yn frwydr barhaus. Dwi’n meddwl bod yn rhaid inni fynd nôl at yr awdurdodau lleol hynny. Dwi’n meddwl ei fod yn warthus bod rhai o'r awdurdodau lleol efo dim bwriad creu ysgol gynradd Gymraeg newydd o gwbl dros y degawd nesaf yma. Beth ydyn ni’n mynd i fod yn ei wneud am hynny? Dŷch chi newydd ddweud bod 15 cyngor lleol sydd yn ymrwymo; mae hyn yn newyddion trychinebus i'r Gymraeg, a dwi wedi fy nhristáu yn fawr o ran hyn os ydyn ni o ddifri am gyrraedd y miliwn o siaradwyr.

Byddwn i’n hoffi cael tryloywder o ran lle yn union mae’r 23 ysgol yma. Hefyd, dŷn ni wedi gweld Cyngor Sir Gâr, er enghraifft, yn ymrwymo bod 10 ysgol Saesneg yn mynd i newid i ysgolion Cymraeg. Mae hynny i’w groesawu’n fawr, ond beth am y llefydd lle nad oes mynediad hawdd i ysgolion cynradd ac uwchradd Cymraeg ar y funud?

Mae yna gymaint i’w groesawu, wrth gwrs. Dwi ddim eisiau bod yn hollol feirniadol. Mae pethau fel y buddsoddiad efo’r cylchoedd meithrin—mae hynny’n gam mawr ymlaen. Fel y dywedwyd wrthyf yn ddiweddar, mae yna ysgol feithrin newydd yn cael ei sefydlu yng Nghilfynydd yn sgil colli Ysgol Gynradd Gymraeg Pont Sion Norton yn yr ardal honno o Bontypridd. Mae hi’n mynd i fod yn llawn o fis Medi ymlaen, ond ble mae’r ysgol gynradd Gymraeg i’r plant yna fynd ymlaen iddi, oherwydd mae yna beryg, wedyn, o golli disgyblion i addysg Gymraeg os nad ydy’r llwybr yn un teg a chydradd?

Felly, fe hoffwn holi yn benodol: beth ydyn ni am ei wneud os nad ydy’r cynghorau hyn yn cyrraedd y targedau sydd wedi’u gosod? Sut ydyn ni’n mynd i fod nid yn unig yn monitro, ond beth fydd yr oblygiadau i’r cynghorau hynny sydd, blwyddyn ar ôl blwyddyn, ddim yn cyrraedd y targedau hynny? Sut fydd Llywodraeth Cymru yn gallu sicrhau eu bod nhw nid yn unig yn cydweithio ond yn sicrhau’r buddsoddiad teg ac angenrheidiol hwnnw, oherwydd os ydyn ni o ddifri yn mynd i sicrhau’r mynediad dwi’n gwybod bod y Gweinidog eisiau ei weld, fel finnau, o ran bod addysg Gymraeg yn agored i bawb ac yn wirioneddol agored, mae’n rhaid i’r cynghorau sir ddeall nad opsiynol ydy hyn, a beth mae mynediad cydradd yn ei olygu?

Fe ddywedoch chi ar y diwedd ei bod hi’n ddegawd dyngedfennol—yn sicr, felly. Dŷch chi hefyd wedi pwysleisio’r heriau sydd yn sgil COVID. Ond yr her gwirioneddol ydy, yn yr ardaloedd hynny lle nad yw’r uchelgais yn bodoli—. A dwi’n meddwl mai un o’r pethau, o ddarllen rhai o’r cynlluniau drafft ar wefannau cynghorau sir, ydy nad ydy pob un yn uchelgeisiol, a dwi’n meddwl bod yn rhaid herio hynny. Dwi’n falch o weld eich bod chi’n mynd trwyddyn nhw yn fanwl mewn munud, a dwi’n gobeithio eich bod chi’n herio’r cynghorau hynny, ond beth ydyn ni’n mynd i’w wneud? Dŷch chi wedi dweud bod cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg yn mynd mor bell ag sy’n bosib ar y funud, ond onid oes yna ffyrdd y gallem ni gryfhau hynny drwy ddeddfu, drwy fod yn cosbi’r awdurdodau hynny lle mai geiriau gwag ydy eu hymrwymiadau i’r Gymraeg, nid ymrwymiad gwirioneddol i sicrhau mynediad cydradd?