Part of the debate – Senedd Cymru am 3:05 pm ar 11 Medi 2022.
Llywydd, mewn bywyd rhyfeddol, roedd y 24 awr olaf o deyrnasiad y Frenhines ymhlith y mwyaf rhyfeddol. Ni fydd neb a wyliodd yr oriau'n mynd rhagddynt yn anghofio gweld rhywun mor benderfynol o gyflawni ei rhwymedigaeth gyfansoddiadol, gan gadarnhau Prif Weinidog newydd, rhywbeth y gallai neb ond hi ei wneud, er gwaethaf yr effaith anochel ar yr ychydig gryfder a oedd ganddi wrth gefn. Ni allai unrhyw beth mwy fod wedi mynegi'n gliriach yr ymdeimlad pennaf o ddyletswydd, a oedd ymhlith ei nodweddion gorau. A hwn, wrth gwrs, dim ond y gwasanaeth olaf, y ddelwedd olaf mewn cyfres ddi-dor dros fwy na 70 mlynedd. Ni fydd treigl amser yn peri i ni anghofio'r ddelwedd ohoni'n eistedd ar ei phen ei hun, wrth gadw at reoliadau iechyd yn urddasol a phenderfynol, yn angladd ei gŵr, Dug Caeredin. Mae'n un ymhlith nifer o ddelweddau sy'n diffinio ei theyrnasiad.
Llywydd, ym mis Gorffennaf eleni, ar ran y Senedd, cefais y fraint o ddanfon rhodd oddi wrth bobl Cymru i'r Frenhines i goffáu'r Jiwbilî Blatinwm honno. Bydd llawer ohonom yma yn gwybod eisoes am dderwen Pontfadog, coeden a safai ar fferm Cilcochwyn yn nyffryn Ceiriog, am o bosibl cymaint â 1,200 o flynyddoedd. Fe'i dadwreiddiwyd yn ystod storm fawr 2013, ond yn wyrthiol, diolch i sgiliau syfrdanol staff arbenigol yng ngerddi gwych Kew, mae pum coeden dderw newydd, pob un yn union yr un fath o ran geneteg â'r gwreiddiol, wedi cael eu tywys yn ôl yn fyw. Yma, yn ein gerddi botaneg ein hunain sy'n prysur aeddfedu yng ngogledd sir Gâr, yn sefyll yn ogoneddus yn heulwen Gorffennaf, paratowyd y coed derw newydd hyn ar gyfer eu tynged newydd: rhai i aros yn Llanarthne, un i'w phlannu yn ein coetir coffa COVID ein hunain yn y gogledd, ac un i'w sefydlu fel rhodd Jiwbilî yng nghastell Y Waun, y castell agosaf yng Nghymru at safle derw Pontfadog ei hun. Gan oroesi drwy'r oesoedd, yn rhan barhaol o'n bywydau, yn cynnig lloches a chynhaliaeth o dan ei changhennau enfawr, mae gwir ymdeimlad o undod rhwng y rhodd hwn gan bobl Cymru a'r bywyd y bu'n ei anrhydeddu a'i ddathlu. Ac ymdeimlad o'r dyfodol, Llywydd, hefyd, am fod derwen newydd Pontfadog wedi ei derbyn ar ran y Frenhines gan Dywysog Cymru bryd hynny, sef y Brenin Charles III heddiw. Nawr wrth iddi wreiddio, bydd yn ymestyn ymlaen i fywyd newydd o wasanaeth ac un sydd â chysylltiadau arbennig â Chymru.