Mae'n fraint, Llywydd, i siarad yma heddiw ar ran pobl Blaenau Gwent. Ddydd Iau fe glywodd Blaenau Gwent, fel pob rhan arall o'n gwlad, y newyddion gydag ymdeimlad o dristwch dwfn a dwys. Collwyd nid yn unig ein Brenhines, ond hefyd ein seren y gogledd. Roedd Ei Mawrhydi yno'n gyson drwy gydol ein bywydau. Wrth i awyr y nos droi o gwmpas seren y gogledd, felly hefyd yr ydym ni i gyd wedi gweld drwy'r degawdau, fyd sy'n newid, gwlad sy'n newid a chymdeithas sy'n newid, a thrwy'r cyfan, mae ein Brenhines wedi parhau i fod y pwynt sefydlog hwnnw y gwyddom y gallwn droi ato, p'un a oes angen cynhaliaeth neu arweiniad arnom.

Pa bynnag her yr ydym wedi ei hwynebu dros y degawdau hyn, byddai'r Frenhines yno, weithiau'n dweud y geiriau a oedd yn crynhoi teimladau'r cyhoedd, gan siarad y geiriau y byddai'r gweddill ohonom yn ei chael yn anodd dod o hyd iddyn nhw. Ond, yn amlach, byddai nid yn unig yn adlewyrchu'r hyn oedd angen i'r cyhoedd ei glywed, ond roedd hefyd yn gallu arwain. Llywydd, roedd yn oes o wasanaeth sydd wedi ffurfio ein bywydau ni i gyd ond sydd hefyd wedi diffinio cyfnod. Siaradodd â ni am ein hanes, a thros y dyddiau diwethaf, rydym i gyd wedi gweld y fideos du a gwyn graenog hynny ohoni'n dychwelyd o Kenya ar ôl marwolaeth ei thad. Ac mae hynny'n edrych fel petai oesoedd yn ôl, gyda Churchill, Atlee ac Eden yn aros yn y maes awyr i gyfarch y Frenhines ifanc. Ond mae hi wedi bod yno drwy gydol yr amser.

Ac mewn sawl ffordd mae ei hirhoedledd ei hun wedi pwysleisio'r ymdeimlad hwn o barhad a sefydlogrwydd. Daeth â ni i gyd at ein gilydd. Nid oedd yn siarad â ni yn unig, roedd hi'n siarad amdanom ni ac ar ein rhan. Mae'r cyfnod hir hwn o wasanaeth yn cydweddu'n berffaith â'i dyfnder o ymrwymiad a gwerthoedd ei gwasanaeth. Siaradodd y Prif Weinidog ddydd Iau am werthoedd y Frenhines, y gwerthoedd a'i hysgogodd hi i wisgo iwnifform yn y 1940au, a'r un ymrwymiad parhaus i wasanaeth cyhoeddus ac i bobl y wlad hon a'r un gwerthoedd a olygodd ei bod yn cyflawni ei dyletswyddau cyhoeddus ddyddiau cyn iddi ein gadael.

Bydd gan bob un ohonom atgofion am Ei Mawrhydi. Ymwelodd â Blaenau Gwent ym mis Ebrill 2012, fel rhan o'r dathliadau ar gyfer ei Jiwbilî Ddiemwnt. Daeth ei hymweliad â llawenydd mawr i bobl ledled y fwrdeistref. Roedd ei gwên yn gwneud i ni wenu. Ysbrydolwyd ni ym Mlaenau Gwent gan ei gwasanaeth a'i hymroddiad i ddyletswydd, ac roeddem yn cofio'r diwrnod hwnnw yn gynharach eleni pan ddathlwyd ei Jiwbilî Blatinwm.

Mae llawer ohonom wedi siarad yn barod y prynhawn yma am ei hymweliad â'r lle hwn fis Hydref diwethaf, a gwelsom eto effaith y Frenhines arnom, oherwydd eisteddom i gyd yma yn y Siambr hon a dangosodd y sgriniau teledu o'n cwmpas hi'n cyrraedd yr adeilad y tu allan. Ac roeddem i gyd yn teimlo'r un wefr drydanol pan welsom y ffigwr cyfarwydd hwnnw wrth y drws, ac yna'n mynd i'w sedd yn Siambr y Senedd hon. Buom i gyd yn gwrando'n dawel ar ei geiriau y prynhawn hwnnw, ac yna fe siaradom ni â hi wedyn. Ac wrth siarad â hi wedyn, wrth gwrs, gwelsom yr ochr arall—yr wyneb dynol yr ydym i gyd wedi dod i'w adnabod a'i garu.

Nid oes angen disgrifio'r wên a welwn ni yn y lluniau o amgylch y Siambr heddiw, oherwydd gallwn ni i gyd ei gweld; rydym ni i gyd yn adnabod y wên honno. Siaradodd rhywun y penwythnos hwn am ei llygaid yn pefrio'n ddrygionus weithiau, ac rydym yn gweld hynny ac yn adnabod hynny, oherwydd fe wnaeth yr un gwladweinyddes a eisteddodd i lawr gydag Arlywyddion a Phrif Weinidogion ac arweinwyr, yr un gwladweinyddes a rychwantodd yr ugeinfed ganrif hefyd eistedd i lawr ac yfed te gyda Paddington Bear.

Roedd hi'n adnabod ac yn deall pobl y wlad hon. Roedd ganddi'r ymdeimlad yna o allu estyn allan. Mae pobl yma o hyd sy'n credu bod y frenhines wedi neidio allan o hofrennydd gyda James Bond ddegawd yn ôl. [Chwerthin.] Gallwch ddychmygu swyddogion yn dweud wrthi, 'Peidiwch â'i wneud, Eich Mawrhydi, ni ddylech fod yn gwneud hyn', ond gallwch hefyd ddychmygu'r Frenhines yn dweud 'na'. 'Mae'n dda eich gweld chi, Mr Bond. Dwi'n cadw brechdan marmalêd yn fy mag llaw.' Y gallu i estyn allan, y gallu i siarad, y gallu i ddeall, y gallu i fod yn rhan o bwy ydym ni fel cymdeithas, y gallu i wneud i ni deimlo'n gartrefol, y gallu i wneud i bobl wenu, mae'n ddawn brin—mae'n ddawn brin iawn. Gallaf weld 59 o wleidyddion sy'n dymuno meddu ar y fath ddawn. Gadewch i mi ddweud hyn—. Trigain os ydych fy nghyfri i, wrth gwrs. [Chwerthin.]

Gadewch i mi ddweud hyn: rydym ni'n cydnabod yr hyn yr ydym ni wedi'i golli ac rydym ni'n cydnabod yr hyn yr ydym ni wedi bod yn ffodus i'w weld. Rydym yn cydnabod, wrth golli Ei Mawrhydi yr wythnos diwethaf, ein bod wedi colli mwy na brenhines yn unig. Rydym ni wedi colli rhywun sydd wedi bod yn seren dywysu drwy gydol ein bywydau ni i gyd. A phan rwy'n meddwl am Ei Mawrhydi, dwi'n meddwl am yr ochr ddynol yna, dwi'n meddwl am y wên honno, yn ogystal â meddwl am ei geiriau hi.

A gadewch i ni, Llywydd—. Gadewch i mi orffen y prynhawn yma gyda'i geiriau hi. Roedd hi'n siarad â ni bob Nadolig, wrth gwrs, ac roeddem ni'n gwrando ar y geiriau hynny. Ym 1991, wrth gwrs, adeg arall o newid—roeddem ni wedi gweld newid enfawr yn Rwsia bryd hynny, er enghraifft—dywedodd hyn:

'Ond gadewch i ni beidio â chymryd ein hunain ormod o ddifrif. Nid oes gan yr un ohonom fonopoli ar ddoethineb a rhaid i ni fod yn barod bob amser i wrando a pharchu safbwyntiau eraill.'

Roedd Ei Mawrhydi yn gwybod sut i arwain, roedd hi'n gwybod sut i wrando ac roedd hi'n gwybod sut i adlewyrchu'r hyn oedd orau yng Nghymru, yn y Deyrnas Unedig a'r Gymanwlad. Boed i Dduw ei bendithio hi a'i henaid, a gadewch i ni hefyd ddweud 'Duw Gadwo'r Brenin'.