Fel y cawsom ni ein hatgoffa gan Arlywydd Ffrainc wythnos diwethaf, rydym ni'n siarad am 'ein Brenhines ni' neu 'eich Brenhines chi', fel yr oedd ef yn ei ddweud, ond yn Ffrainc dim ond 'vive la reine' yw hi, oherwydd hi yw Brenhines yr holl fyd. Hi yw'r unigolyn mwyaf adnabyddus drwy'r byd, er gwaethaf y cyfryngau cymdeithasol. Felly, roedd hi braidd yn anghyfforddus i mi wrth ymweld ag ysgol gynradd ym mis Mehefin i gael plentyn yn fy holi ai fi oedd y Frenhines. Ond fe ddywedodd fy swyddfa wrthyf i, 'Wrth gwrs, ni fydd y broblem honno gennych chi mwyach.'

Mae ei hymadawiad hi, mae'n rhaid i ni gofio, yn nodi'r torri cysylltiad olaf â rhywun a oedd â phrofiad uniongyrchol o Lywodraeth yn ystod yr ail ryfel byd, a'r dioddefaint a'r aberth a fu er mwyn goresgyn y Natsïaid. Yn wir, roedd hi'n hynod bryderus ynglŷn â'r ymweliad cyntaf y gofynnwyd iddi hi ei wneud â'r Almaen yn 1965, 20 mlynedd wedi diwedd y rhyfel. Yn syml, nid oedd hi'n gwybod beth fyddai'r ymateb naill ai gartref neu yn yr Almaen i hynny. Ond roedd hi'n ddigon dewr i fynd beth bynnag ac fe gafodd hi ei gwobrwyo â thorfeydd enfawr a ddaeth allan i'w chyfarch hi yn Berlin ac mewn mannau eraill.

Un o'r pethau mwyaf llwyddiannus a wnaeth hi oedd galluogi Prydain i bontio o fod yn ymerodraeth i fod yn wlad ymysg llawer o wledydd yn Ewrop. Hi oedd yn bennaf gyfrifol am esmwytho'r broses o drosglwyddo'r gwledydd annibynnol erbyn hyn i'r Gymanwlad o Genhedloedd y mae Mark Isherwood wedi cyfeirio ati eisoes. Rhoddodd y Gymanwlad hon lwyfan i'r Frenhines ar gyfer mynegi syniadau na ellid bod wedi eu mynegi mewn cyd-destun domestig yn ôl y cyfansoddiad. Yn ei darllediad yn Nadolig 1983, fe ddywedodd hi:

'er gwaethaf yr holl gynnydd a wnaethpwyd y broblem fwyaf yn y byd heddiw yw'r bwlch rhwng y gwledydd cyfoethog a'r tlawd ac ni fyddwn ni'n dechrau cau'r bwlch hwn nes ein bod ni'n clywed llai am genedlaetholdeb a mwy am gyd-ddibyniaeth. Un o brif amcanion y Gymanwlad yw gwneud cyfraniad effeithiol tuag at unioni'r cydbwysedd economaidd rhwng cenhedloedd.'

Wel, fe aeth hi'n sgrech. Fe wrthwynebodd Enoch Powell hynny'n aruthrol, a'r wasg adain dde hefyd. Ond mynegodd y datganiad dilynol i'r wasg:

'Neges bersonol i'w Chymanwlad yw darllediad y Nadolig. Mae'r Frenhines yn ystyried ei holl bobl hi'n gwbl ganolog, heb ystyriaeth i hil, cred na lliw.'

Mae'r rhain yn ddatganiadau gwirioneddol bwysig. A thu ôl i'r llenni, ei swyddogaeth hi yn y Gymanwlad oedd pontio'r bwlch rhwng safbwynt Llywodraeth y DU a gweddill gwledydd y Gymanwlad, yn enwedig o ran pethau fel y datganiad annibyniaeth unochrog gan Rhodesia, pan deimlwyd bod Llywodraeth Wilson yn gyndyn o wrthwynebu'r ymraniad hwn pan oedden nhw'n credu y byddai'r lluoedd arfog yn cael eu hanfon i ymdrin â gwrthryfel gan bobl dduon. Yn yr un modd, roedd y Gymanwlad yn y broses o chwalu ym 1986, pan oedd Llywodraeth Thatcher yn gwrthod gosod sancsiynau ar Dde Affrica, yr oedd holl wledydd eraill y Gymanwlad yn mynnu hynny. Llwyddodd y Frenhines i'w chadw ynghyd drwy roi cyfaddawd ar waith yn ystod y cinio gwaith enwog cyn cyfarfod penaethiaid y gwladwriaethau, ac fe alluogodd hynny iddyn nhw fod â rhan o ran cael y gyfundrefn apartheid i sylweddoli bod yn rhaid rhyddhau Mandela.

Fe ail-enwodd Ddiwrnod yr Ymerodraeth yn Ddiwrnod y Gymanwlad. Roedd hynny'n un peth pwysig iawn. Ond hefyd, wrth sôn am grefydd, yn 2012, roedd esgobion Eglwys Loegr yn dechrau murmur yn ei herbyn. Y Frenhines a sefydlodd Ddiwrnod y Gymanwlad aml-ffydd i'w gadw, a oedd yn adlewyrchu'r ffaith bod llawer mwy o Fwslimiaid a Hindŵiaid na Christnogion yn y Gymanwlad. Roedd hi'n ei gwneud yn glir nad oedd gwrthdaro rhwng ei swyddogaeth fel pennaeth Eglwys Loegr a bod yn amddiffynnydd rhyddid crefyddol:

'Fe gaiff cysyniad ein Heglwys sefydledig ni ei gamddeall o bryd i'w gilydd ac yn gyffredin, rwy'n credu, nid yw'n cael ei werthfawrogi yn ddigonol. Nid ei swyddogaeth yw amddiffyn Anglicaniaeth gan eithrio crefyddau eraill. Yn hytrach, mae dyletswydd ar yr Eglwys i ddiogelu ymarfer pob ffydd yn rhydd yn y wlad hon...mae Eglwys Loegr wedi creu amgylchedd i gymunedau ffydd eraill ac yn wir ar gyfer pobl heb unrhyw ffydd i fyw â rhyddid.'

Fe addawodd hi heddwch a chymod yn Iwerddon, fel y cyfeiriodd Adam ato eisoes, ac, yn bwysig iawn, fy ysgwydodd hi law â Martin McGuinness yn arwyddocaol iawn fel arwydd o gymodi. Mae cymanwlad o genhedloedd yn rhoi llawer mwy o foddhad ac yn fwy perthnasol o ran cyflawni trosglwyddiad cyfiawn a heddychlon allan o'n hargyfwng hinsawdd nag unrhyw gynghrair filwrol, ac fe allwn ni ddim ond dymuno pob lwc i Charles III wrth lenwi'r esgidiau mawr iawn y mae'n rhaid iddo yn awr eu gwisgo.