Y broblem am gael fy ngalw ar yr adeg yma yn y ddadl yw dod o hyd i rywbeth gwreiddiol i'w ddweud, ond fe wnaf yr hyn y mae eraill wedi'i wneud a myfyrio ar fy myfyrdodau a fy atgofion personol fy hun o'i Mawrhydi. Yn enwedig, yn y Siambr hon yn 2016, roeddwn i'n eistedd mae'n debyg lle mae Jack Sargeant yn eistedd nawr, yn union gyferbyn â'r Prif Weithredwr, sef lle'r oedd y Frenhines yn eistedd, ac roedd hi'n edrych yn syth ataf i. Mae'n rhaid i mi ddweud, Llywydd, rwy'n teimlo'n anghyfforddus pan fyddwch chi'n edrych yn syth ataf i. [Chwerthin.] Bryd hynny, doeddwn i ddim yn siŵr a oedd ganddi wg ar ei hwyneb—doeddwn i ddim yn siŵr a oeddwn i wedi ei ypsetio hi, ac roeddwn i'n meddwl, 'O mam bach, dwi wedi ei ypsetio hi—mae'n debyg oherwydd fy mod i'n gwisgo tei coch'. Ond, ar adeg benodol yn ystod y sesiwn, fe roddodd y wên honno, ac fe roddodd hi mewn gwirionedd—a dydw i ddim yn gwamalu—wên galonogol i mi. Felly, gallwn ymlacio am weddill y sesiwn honno, a meddwl, 'Un peth nad ydw i wedi'i wneud yw ypsetio'r Frenhines'. Ac nid wyf yn gwybod amdanoch chi, Llywydd, ond efallai fy mod wedi eich ypsetio chi yn y gorffennol. [Chwerthin.]

Mae rhai ohonom ni yn y Siambr hon sydd â safbwyntiau gwleidyddol penodol—y rhai sydd o blaid y drefn, sy'n dymuno gweld y drefn yn parhau, a'r rhai ohonom ni sy'n dymuno gweld her i drefniadau democrataidd presennol y genedl hon. Ond, yr hyn yr ydym ni wedi'i weld yn y Siambr heddiw oedd y rhai sydd â'r safbwyntiau gwahanol hynny yn cael eu hadlewyrchu ym mhennaeth y wladwriaeth hefyd. Credaf i arweinydd Plaid Cymru wneud araith eithaf penodol, a oedd yn adlewyrchu rhai safbwyntiau na fyddai, o bosib, yn cael eu hadlewyrchu gan rai arweinydd yr wrthblaid, a welodd yn y Frenhines ei safbwyntiau gwleidyddol ei hun. Rwy'n credu bod hynny'n rhodd sydd gan bennaeth gwladol: gallu gwneud hynny a gallu bod yn bennaeth gwladwriaeth wirioneddol anwleidyddol y gallwn weld adlewyrchiad o'n hunain ac, yn y Siambr hon, uno ein hunain mewn edmygedd.

Roedd hynny'n golygu aberth enfawr yn ei bywyd—ei bywyd personol—drwy gyfnod y 96 mlynedd hynny. Yn nyddiau olaf ei gwasanaeth, roedd hi'n gwasanaethu'r wlad; gwelsom y lluniau hynny yn Balmoral ddeuddydd cyn iddi farw. Fel mae eraill wedi sôn am eu teulu eu hunain, cefais fy nhywys yn ôl i farwolaeth fy mam-gu yn Ysbyty'r Glowyr Caerffili, a bu hi'n weithgar tan y diwrnod cyn iddi farw. Rwy'n cofio'r teulu'n casglu o gwmpas—roeddwn yno gyda fy rhieni—a bu farw yn Ysbyty'r Glowyr Caerffili. Y gwahaniaeth oedd i ni, fel teulu bryd hynny, gael amser i alaru yn breifat ac mewn heddwch, a does gan y Brenin ddim y moethusrwydd hwnnw. Mae'r dyddiau nesaf i'r Brenin yn rhai o waith a dyletswydd, ac ni fydd diwedd i'r rheini tan ei ddyddiau olaf. Rwy'n credu y gall y Brenin gymryd cysur o'i ymweliadau rheolaidd â'i fam yn ystod ei dyddiau olaf, ond ar yr un pryd, gall gymryd cysur yn y cydymdeimladau sydd wedi eu cynnig yn y Siambr hon heddiw. Mae ganddo swyddogaeth gyhoeddus iawn; mae'n hynod o anodd parhau â gwaddol ei fam, ond gallwn gefnogi hynny drwy'r hyn rydym ni wedi'i ddweud yma yn y Siambr hon.

Fe hoffwn i feddwl am y Brenin a rhai o'i ymweliadau â fy etholaeth. Mae wedi ymweld ag Ysbyty'r Glowyr Caerffili, ac fe wnes i lwyddo i ddweud wrtho y cefais fy ngeni yno. Fe gawson ni sgwrs am y peth, ac mae'n rhaid i mi ddweud ei fod yn ddiffuant iawn ac yn berson cynnes iawn, ac rwy'n credu ei fod yn addas iawn i'r swyddogaeth y mae bellach ynddi. Mae ganddo'r heriau hynny, er iddo ein dychryn ar un adeg pan ddechreuodd gerdded i lawr Heol Sant Martin ar ei ben ei hun, heb unrhyw amddiffyniad gan yr heddlu; yn wir, roedd cwpl wedi cerdded heibio iddo heb sylweddoli pwy oedd e. Credaf y bydd hynny'n newid nawr ei fod yn Frenin.

Ei ddyletswydd nawr, ei swydd, yw dangos yr un peth a wnaeth ei fam: pan welwn ni ef, y gwelwn farn ein hunain yn cael ei hadlewyrchu, ond nid mewn ffordd y mae eraill yn gweld ein barn yn cael ei hadlewyrchu—eu bod yn perthyn i bawb, ei fod yn bennaeth diduedd ar wladwriaeth wleidyddol. Dyna fydd yr her i ddyfodol ein gwlad ddemocrataidd. I'r rhai ohonom ni sydd am weld newid, a'r rhai ohonom sy'n dymuno gweld y drefn yn parhau, bydd yr hyn sy'n digwydd nesaf yn dibynnu ar hynny. Ond credaf y gallwn ni fod yn unedig heddiw wrth ddweud, 'Duw gadwo'r Brenin'.