Roedd adroddiad y pwyllgor ac adroddiad yr archwilydd cyffredinol yn nodi nifer o faterion a phryderon: rheolaeth wael ar gontractau a rhaglenni; problemau gyda chyrraedd cymunedau gwledig a rhentwyr preifat; diffyg eglurder ynghylch y meini prawf a'r amcanion; a'r cyflymder a'r raddfa sy'n angenrheidiol. Clywsom yn y dystiolaeth i’r pwyllgor, er bod y rhaglen wedi bod o gymorth i lawer o bobl ledled Cymru, na chafodd yr effaith ac nad oedd ganddi'r cyrhaeddiad a’r effeithiolrwydd sydd eu hangen i wneud gwahaniaeth go iawn ar gyfer y bobl gywir, yn y ffordd gywir, o ran tlodi tanwydd a datgarboneiddio. Barnwyd nad oedd bron i hanner y bobl a gafodd gymorth drwy’r rhaglen y llynedd mewn tlodi tanwydd, ac roedd y ffigur hwnnw’n fwy na 60 y cant yn y flwyddyn flaenorol.

Gan gyffwrdd â’r rheini mewn cymunedau gwledig a gynrychiolir gennyf fi, a chan eraill yma, rwy'n gwybod, maent yn wynebu heriau penodol yn aml wrth ymdrin ag eiddo hen iawn sy’n anodd eu hôl-osod a’u hinswleiddio, ac ychydig iawn o allu sydd gan y rheini mewn llety rhent i fynd i’r afael â’r materion hyn, ac fel y gwyddom, mewn rhai amgylchiadau, gallant wynebu anawsterau a chael eu ceryddu wrth iddynt wneud hynny. Byddai’n ddefnyddiol clywed gan y Gweinidog felly pa gamau sy’n cael eu cymryd, neu’r opsiynau sy’n cael eu harchwilio, i sicrhau nad yw cymunedau gwledig a rhentwyr preifat yn cael eu gadael ar ôl yng ngham nesaf y rhaglen.

Yn ogystal ag edrych ar yr hyn sydd angen digwydd nesaf, rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn ymrwymo i ymchwiliad i fynd i’r afael â’r methiant ymddangosiadol i reoli arian cyhoeddus yn iawn. Mae’r materion sy’n ymwneud â throsglwyddo arian o un elfen o’r rhaglen i’r llall yn codi cwestiynau. Mae dadansoddiad cyflym o ddatganiadau blynyddol y rhaglen yn dangos bod nifer yr aelwydydd sy’n cael cymorth o dan y cynllun wedi gostwng o 5,500 i 4,500 yn 2020-21, ac ar gyfradd 2016-17, byddai’n cymryd 111 o flynyddoedd i insiwleiddio pob cartref, ac ar gyfradd 2021, 135 mlynedd. Felly, mae nifer enfawr o gwestiynau yma i'w hystyried mewn perthynas â maint a lefel y buddsoddiad, a hefyd sut y gall y rhaglen, wrth symud ymlaen, gyrraedd cymunedau gwledig a’n rhentwyr preifat.

Credaf ei bod yn bwysig canolbwyntio yn awr ar ddysgu’r gwersi hynny a symud ymlaen, ond erys y ffaith bod y targed statudol i drechu tlodi tanwydd erbyn 2018 wedi’i fethu, a hynny o gryn bellter. Mae £400 miliwn o bunnoedd wedi’i wario ar brosiect sydd wedi methu cyflawni ei amcanion, ac fel y dywedais ar y dechrau, rydym yn wynebu argyfwng ynni a allai fod wedi gwarchod pobl Cymru yn rhannol pe bai rhaglen Cartrefi Clyd wedi gwneud ei gwaith. Diolch yn fawr iawn.