3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i leihau tlodi plant yn Sir Drefaldwyn? OQ58470

Diolch am eich cwestiwn. Llywodraeth y DU sydd â'r ysgogiadau allweddol ar gyfer trechu tlodi plant—sef pwerau dros y system dreth a lles—a byddwn yn parhau i wneud popeth a allwn gyda’r pwerau sydd gennym i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau a gwella canlyniadau i holl blant Cymru fel y gallant gyflawni eu potensial.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae fy nghwestiwn yn ymwneud â’r pwerau sydd o fewn eich cyfrifoldeb chi. Weinidog, fe fyddwch yn cydnabod, wrth gwrs, mai ardal wledig ar y cyfan yw fy etholaeth i yn sir Drefaldwyn. Mae eich rhaglen Dechrau’n Deg wedi bod ar waith ers blynyddoedd lawer i gefnogi aelwydydd mewn ardaloedd difreintiedig. Yn anffodus, ni ellir cael mynediad at y rhaglen mewn sawl ardal wledig, ac mae'r elfen loteri cod post yn parhau. A ydych yn cydnabod, Weinidog, fod ardaloedd i'w cael nad ydynt yn cael eu hystyried yn ardaloedd difreintiedig, ond bod pocedi o amddifadedd i'w cael o fewn yr ardaloedd hynny? Yn aml iawn, maent i'w gweld mewn rhannau gwledig o Gymru. A gaf fi ofyn i chi, ynghylch y cyllid ychwanegol a gyhoeddwyd gennych yr wythnos diwethaf rwy'n credu, sut y bwriadwch iddo ganolbwyntio’n benodol ar y materion a amlinellais? Sut y gwnewch chi sicrhau bod awdurdodau lleol gwledig yng Nghymru, yn enwedig Powys, yn cael eu cyfran deg o gyllid i gefnogi’r cymunedau penodol hynny?

Diolch am eich cwestiynau pwysig iawn. Mae’r ffordd yr ydym yn ceisio trechu tlodi gyda’n pwerau'n ymwneud â dulliau gweithredu cyffredinol, megis prydau ysgol am ddim i bob disgybl, a fydd yn helpu llawer o’r rheini sydd ar ffin amddifadedd neu sy’n ei chael hi’n anodd ar yr adeg hon yn ariannol. Dylwn ddweud, yng Nghyngor Sir Powys, fod hyn mewn gwirionedd bellach yn golygu bod 1,067 o ddysgwyr ychwanegol yn cael y cynnig cyffredinol hwnnw. Mae'n mynd i ehangu, wrth gwrs.

Ond ar eich pwynt ynglŷn â Dechrau'n Deg, dechreuodd cam 1 y gwaith o ehangu Dechrau'n Deg ym mis Medi. Ym Mhowys, mae hyn yn gyfystyr ag oddeutu 60 yn rhagor o blant dan bedair oed yn gymwys ar gyfer y rhaglen, a bydd 15 o blant dwy i dair oed yn gymwys ar gyfer yr elfen gofal plant. Credaf hefyd, yn bwysig, fod yna grantiau mynediad eraill, fel elfen mynediad y grant datblygu disgyblion. Mewn gwirionedd, roedd cyfanswm hynny, ochr yn ochr â grant datblygu disgyblion y blynyddoedd cynnar ar gyfer 2023, yn £3,148,700.

Prynhawn da, Weinidog. Fel y gwyddom, mae cynnydd sylweddol mewn banciau bwyd ar draws canolbarth a gorllewin Cymru, ac yn sir Drefaldwyn, a diolch i Russell George am godi’r mater hynod bwysig hwn yn sir Drefaldwyn. Mae’n gwbl warthus, a byddwn yn cytuno â Sioned Williams yn hyn o beth. Ar ôl siarad â banc bwyd yn sir Drefaldwyn yn ddiweddar, dywedasant yn glir fod dwy her yn eu hwynebu dros yr hydref a’r gaeaf, o ystyried yr argyfwng costau byw. Un yw eu bod yn cael llai o roddion, a'r llall, yn anffodus, yw galw cynyddol. Dros wyliau’r ysgol, dechreuodd siop bysgod a sglodion leol yn y Drenewydd ddarparu prydau am ddim i blant, oherwydd yn syml iawn, nid oedd gan deuluoedd ddigon o arian i fwydo eu hunain pan ddaeth cinio ysgol am ddim i ben dros yr haf. Gwn y byddwch yn cytuno â mi ei bod yn warthus fod teuluoedd, ym mhumed economi fwyaf y byd, yn ei chael hi'n anodd goroesi. Ac rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno bod gan y Blaid Geidwadol lawer i ateb drosto yn hyn o beth, felly rwy'n mawr obeithio, Russell, y byddwch yn mynd â hyn ymhellach o fewn eich plaid, gan fod angen eich cefnogaeth arnom. Gan ganolbwyntio ar yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, a wnewch chi amlinellu sut y byddech yn parhau i gefnogi grwpiau cymunedol, banciau bwyd, a busnesau bach annibynnol, fel y rhai y siaradais â hwy yn sir Drefaldwyn, sy'n ceisio gwneud eu gorau i warchod teuluoedd ifanc rhag elfennau gwaethaf yr argyfwng costau byw? Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr, Jane Dodds. Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn ystyried hwn yn fater i Gymru gyfan—cefn gwlad, trefol, ac nid y rhai mwyaf difreintiedig yn unig, ond pob teulu sy'n profi tlodi ac anfantais. Mae'n mynd yn ôl i'r cwestiwn enfawr hwn sef o ble y daw'r £45 biliwn ar gyfer toriadau treth, sy'n mynd i fod o fudd i'r mwyaf cyfoethog, oherwydd os daw o wasanaethau cyhoeddus neu fudd-daliadau lles, bydd y sefyllfa'n mynd o ddrwg i waeth.

Ond hoffwn ddweud, ar drechu tlodi bwyd, fe gyhoeddais £1 filiwn arall ddoe, ond mae'n adeiladu ar £3.9 miliwn sydd eisoes wedi'i ddyrannu eleni, ac mae'n ymwneud â gweithio gydag awdurdodau lleol, fel y gwyddoch, i ddatblygu a chryfhau partneriaethau bwyd. Mae'n dda iawn clywed am fusnesau'n cymryd rhan; maent eisiau cymryd rhan, rai ohonynt, yn ein menter canolfannau cynnes a gyhoeddodd y Prif Weinidog ychydig ddyddiau yn ôl. Efallai eich bod chi wedi clywed, ar y rhaglen fwyd ar Radio 4 dros y penwythnos, am Big Bocs Bwyd a'r ffaith bod hyn hefyd yn lledaenu drwy Gymru lle mae ysgolion yn cymryd rhan gyda sefydliadau bwyd cymunedol hefyd. Ond rydym yn dweud yn y datganiad ein bod eisiau helpu archfarchnadoedd cymdeithasol, caffis cymunedol, clybiau cinio, dosbarthiadau coginio; rydym hefyd yn siarad am sicrhau bod pobl yn gallu cael mynediad at bethau fel coginwyr araf. Nid yw pobl yn gallu bwydo eu mesuryddion yn barod, felly mae gennym ein partneriaeth Sefydliad Banc Tanwydd hefyd. Ond rwy'n credu—ac mae'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yma hefyd—y bydd yr holl waith a wnawn gyda'r blynyddoedd cynnar a chyflwyno'r £100 miliwn yn gwneud cymaint o wahaniaeth mewn perthynas ag estyn allan at y bobl iau a'r babanod hynny. Ond wyddoch chi, llaeth babi, poteli dŵr poeth—hynny yw, dyma'r oes yr ydym yn byw ynddi gyda banciau bwyd yng Nghymru.